Pin năng lượng mặt trời hết hạn (Bài 3): Cần siết chặt quy định, khuyến khích, bắt buộc tái chế
Ô nhiễm môi trường - Ngày đăng : 13:00, 25/11/2020
Xử lý tái chế phế thải pin mặt trời trên thế giới
Cho đến nay, mặc dù Điện mặt trời (ĐMT) đã phát triển và đạt công suất khá lớn (năm 2018 là 505 GW) thế nhưng vẫn còn nhiều các quốc gia trên thế giới chưa có các luật định hay chính sách về xử lý và tái chế phế thải PMT, trừ khối cộng đồng châu Âu (EU).
Lý do chính là vì ĐMT chỉ mới phát triển với công suất đáng kể trong một vài thập niên gần đây, trong khi đó thời gian hoạt động của các tấm PMT lại khá dài, khoảng 25 năm, nên đến nay lượng các tấm PMT phế thải chưa nhiều, chưa gây ra ảnh hưởng lớn đến môi trường. Chỉ đến khoảng sau năm 2035 thì số lượng tấm PMT phế thải mới đáng kể, nếu không xử lý, tái chế sẽ trở thành vấn đề môi trường rất nghiêm trọng.
EU là khu vực đầu tiên trên thế giới ban hành các đạo luật về phế thải điện tử nói chung và phế thải ĐMT nói riêng (Thông tư WEEE đối với phế thải PMT). Luật này của EU bao gồm các điều luật về thu gom, tái chế và tái sử dụng các tấm PMT phế thải cũng như trách nhiệm của các nhà sản xuất và cung cấp các tấm PMT. Theo WEEE, tất cả các nhà sản xuất hoặc nhập khẩu các vật liệu PMT, kể cả tấm PMT, phải đăng ký sản phẩm, trong đó tất cả các số liệu về tấm PMT phải được cung cấp đầy đủ, chi tiết. Hơn nữa, các nhà sản xuất và nhập khẩu phải chịu trách nhiệm việc thu gom, xử lý các tấm PMT phế thải do họ sản xuất hay nhập khẩu khi chúng hết thời hạn sử dụng.
Hệ luỵ từ rác thải điện năng lượng mặt trời.
Trong khu vực EU, quốc gia đầu tiên thực hiện Thông tư WEEE là Vương quốc Anh, tiếp đến là Đức. Cộng hòa Sec đã đưa thêm vào một qui định chặt chẽ hơn đối với việc thu hồi và tái chế các tấm PMT phế thải. Hiện nay, Công ty Retina ở Cộng hòa Sec, đang chào mời 2 công nghệ xử lý và dịch vụ tư vấn liên quan đến việc quản lý xử lý phế thải PMT. Ở châu Âu, tổ chức WEEELABEX hoạt động ngoài Cộng hòa Sec chịu trách nhiệm về chuẩn bị các tiêu chuẩn và qui định cấp chứng chỉ liên quan đến việc thu gom, tích trữ, xử lý và tái xử lý theo tinh thần của WEEE và theo dõi các công ty xử lý phế thải.
Ở Ý, để thực hiện WEEE, một điều luật số 49 về quản lý các tấm PMT phế thải cũng đã được ban hành (the Legislative Decree No. 49 of 14 March 2014). Theo điều luật này thì các tấm PMT phế thải cần phải được xử lý tạo ra các nguyên vật liệu để có thể sử dụng lại như các vật liệu tự nhiên khác. Điều luật này còn định lượng rằng, ít nhất 75% (về khối lượng) các tấm PMT hết hạn phải được thu hồi và ít nhất 65% (về khối lượng) phải được tái chế. Tiếp theo, dự kiến sẽ nâng các chỉ tiêu nói trên lên 80% và 70%. Viện quốc gia về nghiên cứu và Bảo vệ Môi trường Ý được giao trách nhiệm theo dõi việc thực hiện điều luật trên. Hàng năm tổ chức này phải có báo cáo gửi đến “Bộ Bảo vệ Môi trường trên lãnh thổ và trên biển” về số lượng và phân loại các thiết bị điện và điện tử, trong đó có các tấm PMT hết hạn, có trên thị trường, để lên kế hoạch tái chế, tái sử dụng, và được phục hồi.
Các nước khác trên thế giới ngoài khối EU, như Mỹ, Nhật, Ấn Độ, Úc, Thái Lan… đều đã nhận thấy cần phải xây dựng và ban hành các điều luật, các chính sách, cơ chế nhằm khuyến khích, thậm chí bắt buộc về xử lý, tái chế và tái sử dụng các tấm PMT phế thải. Ở các quốc gia này đã bắt đầu có các thông tư, các qui định liên quan đến trách nhiệm thu hồi, xử lý, tái chế các tấm PMT phế thải.
Điều đáng nói, Trung Quốc là nước sản xuất và lắp đặt PMT hàng đầu thế giới, nhưng hiện nay vẫn chưa có các qui định hay luật định nào về xử lý và tái chế đối với rác thải từ các tấm PMT hết thời hạn.
Tại Việt Nam
Điện mặt trời mới thực sự bùng nổ ở Việt Nam trong 2 năm trở lại đây. Tuy nhiên, những câu hỏi về việc xử lý tấm thu năng lượng mặt trời hết hạn sử dụng sau 15-20 năm đã xuất hiện. Điều này cho thấy nhận thức xã hội đã khác, nhất là về vấn đề môi trường. Việc đặt vấn đề sớm như vậy cũng góp phần đưa ra những giải pháp để Việt Nam chủ động trong việc xử lý những mặt trái của năng lượng mặt trời.
Thực tế tại Việt Nam, những quy định cụ thể liên quan đến việc xử lý tấm thu năng lượng mặt trời đã có. Điều này được thể hiện tại Thông tư 18/2020 của Bộ Công Thương quy định phát triển dự án và hợp đồng mua bán điện mẫu áp dụng cho các dự án điện mặt trời, trong đó điều khoản yêu cầu về môi trường nói rõ: Trong quá trình vận hành hoặc khi kết thúc dự án điện mặt trời nối lưới, hệ thống điện mặt trời mái nhà, bên bán điện có trách nhiệm thu gom, tháo dỡ, hoàn trả mặt bằng và chịu trách nhiệm xử lý toàn bộ vật tư, thiết bị của các công trình điện mặt trời theo đúng quy định của pháp luật.
Một số ý kiến cho rằng quy định như vậy là khá chung chung và không có nhiều sự ràng buộc.
Đầu tư điện mặt trời ngày càng phổ biến tại Việt Nam.
Trước các ý kiến này, ông Hoàng Tiến Dũng, Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương) cho rằng: Vấn đề thu hồi pin hết hạn sử dụng hiện nay có quy định trong Thông tư 18 cũng như các hợp đồng mẫu trong thông tư 18, quy định chủ đầu tư phải chịu trách nhiệm thu gom và xử lý.
Tuy Thông tư 18 không đề cập đến chế tài trong trường hợp chủ đầu tư không tuân thủ chấp hành, song, theo ông Dũng, Luật Xây dựng cũng như các nghị định hướng dẫn Luật xây dựng nêu rất rõ vấn đề này. Cụ thể, các công trình hết thời hạn, chủ đầu tư các công trình nói chung chứ không chỉ các công trình điện mặt trời hay thủy điện đều phải có trách nhiệm tháo dỡ và xử lý mặt bằng nhà máy đã xây dựng.
Nhấn mạnh chủ đầu tư phải chịu trách nhiệm hoàn toàn, lãnh đạo Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo lưu ý, vai trò của Nhà nước là xây dựng các hệ văn bản để doanh nghiệp tuân thủ, thực hiện, “chứ không phải lúc nào Nhà nước cũng đứng ra thực hiện”. Điều này có nghĩa, không thể quy định chủ đầu tư phải nộp tiền trước để sau này Nhà nước có nguồn thực hiện xử lý các tấm năng lượng mặt trời hết hạn sử dụng như một số ý kiến đưa ra.
Mặt khác, công nghệ hoàn toàn xử lý được các tấm thu năng lượng mặt trời sau khi hết hạn sử dụng, hoàn toàn không phải là “chỉ có vứt đi, không thể tái chế”.
“Đã có những công ty ở Mỹ, Pháp xử lý những tấm thu năng lượng mặt trời. Khoa học công nghệ trong lĩnh vực này đang tiến bộ rất nhanh, tin tưởng rằng khoảng 20 năm nữa khi chúng ta có những tấm pin thải ra từ nhà máy, các doanh nghiệp Việt Nam hoàn toàn làm được. Tôi có tiếp xúc với một số doanh nghiệp, họ nói muốn đầu tư vào lĩnh vực này nhưng thị trường còn nhỏ quá nên chưa thể làm. Tuy nhiên trong tương lai, họ sẽ coi đó là một lĩnh vực kinh doanh tốt”, ông Hoàng Tiến Dũng chia sẻ.
Hoàng Nhân