Những dòng sông “chết” giữa lòng Hà Nội (Bài 1): Nỗi lo về môi trường

Các đại biểu cũng chất vấn nhiều lần trên diễn đàn Quốc hội. Điều này cho thấy ô nhiễm môi trường tại các con sông ở Hà Nội đã trở thành vấn đề “đại sự”, cần phải cấp bách giải quyết.

Những dòng song “chết” chảy trong lòng thành phố

Sông Kim Ngưu dài chưa đến 10km chảy trong khu vực nội thành Hà Nội, đây là một dòng sông “chết” bởi nguồn nước ô nhiễm nặng, đi từ xa mùi hôi khiến người đi đường không chịu nổi, quanh năm nước sông đen đặc.

Sông Kim Ngưu xưa là một tuyến giao thông đường thủy, nhưng ngày nay chỉ còn chức năng duy nhất là một sông thoát nước cho nội thành Hà Nội. Dọc theo chiều dài dòng chảy có vô số các cửa cống xả nước thải trực tiếp xuống lòng sông mà không qua xử lý.

Sông Tô Lịch với chiều dài khoảng 13,5km chảy qua các quận nội thành của Hà Nội như: Đống Đa, Thanh Xuân, Cầu Giấy, Hoàng Mai và huyện Thanh Trì. Đây là sông được đánh giá là ô nhiễm nặng nhất Thủ đô.

Sông Tô Lịch xưa vốn từng là một phân lưu của sông Hồng, sau đó nhiều đoạn sông bị lấp dần nên sông chỉ là một dòng thoát nước thải của thành phố vì bị ô nhiễm nặng. Đến hiện tại nhiều đoạn đã được cống hóa.

Đã có nhiều giải pháp được đưa ra nhằm làm sạch dòng sông, nhưng chưa thực sự hiệu quả. Theo thống kê mỗi ngày khoảng hơn 150.000m³ nước thải sinh hoạt và nước thải công nghiệp chưa qua xử lý thông ⁿqua hơn 300 cống xả thải, xả trực tiếp xuống sông Tô Lịch.

Qua các cửa xả này, sông Tô Lịch tiếp nhận nước thải từ các khu dân cư, cơ sở kinh doanh, bệnh viện… Ở giữa sông, rác nổi bề mặt dù vẫn được công nhân thu dọn hằng ngày; nước sông chảy chậm cho thấy lưu lượng tiêu thoát không hề cao.

Đã có đề xuất cải tạo sông Tô Lịch thành công viên lịch sử - văn hóa - tâm linh và xây dựng các thiết chế văn hóa, hệ thống hầm ngầm chống ngập kết hợp cao tốc ngầm sông Tô Lịch.

Sông Lừ dài khoảng 10km, lòng sông rộng từ 10 đến 20m, chảy qua các phường Nam Đồng, Quang Trung, Khương Thượng, Trung Tự, Kim Liên, Phương Mai (quận Đống Đa), Khương Mai, Phương Liệt (quận Thanh Xuân, Định Công, Đại Kim (quận Hoàng Mai). Theo thống kê, mỗi ngày có 55.000m3 nước thải chưa xử lý xả ra dòng sông này.

Dù đã qua nhiều lần cải tạo và không ít giải pháp khắc phục nhưng mức độ ô nhiễm của sông Lừ vẫn chưa có dấu hiệu thuyên giảm. Với những người dân sống gần sông Lừ, chưa bao giờ họ hết ám ảnh trước lòng sông sánh đen, bốc mùi hôi thối quanh năm. Để sống chung với ô nhiễm, nhiều hộ dân đã phải ứng phó bằng cách đóng cửa kín mít, hoặc sơ tán sang nhà người thân ở nơi khác, đặc biệt là vào mùa hè và lúc trở gió.

Sông Sét dài hơn 3,6km, vốn là một trong những con sông thoát nước quan trọng của quận Hai Bà Trưng và quận Hoàng Mai (thành phố Hà Nội). Sông được hình thành từ một phần lưu của sông Kim Ngưu, tách khỏi sông Kim Ngưu ở Phương Liệt; tại chỗ sông Sét tách ra, sông Kim Ngưu đổi hướng chảy lên phía Bắc tới khu vực hồ Bảy Mẫu và đầm Kim Liên, còn sông Sét chảy về phía Nam.

Từ lâu, khu vực đoạn cuối dòng sông Sét, đối diện với hồ Yên Sở bị dồn ứ nhiều rác thải sinh hoạt từ đầu nguồn đổ về. Vì không được thường xuyên dọn dẹp, vớt rác lên khỏi mặt nước, nơi đây bốc mùi hôi thối khó chịu, đặc biệt vào thời điểm nắng nóng như hiện nay.

Theo ghi nhận của Phóng viên Tạp chí điện tử Môi trường và Cuộc sống - Moitruong.net.vn, mặt nước của đoạn sông Sét bị ô nhiễm có đủ các loại rác thải sinh hoạt từ túi nilon, các loại bao bì, thùng xốp đến các hộp nhựa, chai lọ, hộp giấy… bao phủ dày đặc khắp một phần mặt nước rộng lớn. Dòng nước sông mang một màu đen kịt cùng với lượng lớn rác thải khiến tình trạng ô nhiễm trở nên nghiêm trọng hơn.

Không chỉ vậy, hai bên bờ sông cũng ngập tràn rác thải sinh hoạt, phế thải xây dựng kéo dài đến hàng mét, đổ tràn ra lối đi. Mặc dù, chính quyền địa phương đã bố trí đặt biển cấm đổ rác và mức xử phạt vi phạm nhưng một bộ phận người dân thiếu ý thức vẫn mang rác đổ trộm tại khu vực này.

Các biện pháp mới chỉ dừng lại ở những đề xuất, thí điểm

Tình trạng ô nhiễm các dòng sông trên địa bàn thủ đô không phải bây giờ mới được đề cập. Những dòng sông trong nội đô nêu trên từng tạo nên tuyến giao thông đường thuỷ, cảnh quan mặt nước hấp dẫn trong quá trình phát triển của Hà Nội. Tuy nhiên, một thực tế đáng lo ngại là đến nay chúng chủ yếu tồn tại với chức năng “thoát nước thải” và dòng chảy chỉ "sống" lại một thời gian ngắn sau khi có những trận mưa lớn.

Các dòng sông ở Hà Nội đều chịu một lượng xả thải lớn từ sinh hoạt của các hộ gia đình và cơ sở sản xuất, kinh doanh, dần trở thành ao tù chứa nước thải. Cộng thêm tác động từ biến đổi khí hậu với thời tiết cực đoan nắng nhiều mưa ít, một số con sông gần như không có dòng chảy, mùa khô chỉ còn vài chục cm nước. Màu đen vì thế càng thêm quánh đặc và mùi hôi thối cũng trở nên nồng nặc hơn.

TS. Lê Xuân Thái - Giảng viên Trường Khoa học liên ngành và Nghệ thuật, Đại học Quốc gia Hà Nội phân tích: Các dòng sông lớn ở Hà Nội như sông Tô Lịch, sông Sét, sông Kim Ngưu và sông Lừ đang bị ô nhiễm rất nặng. Biểu hiện rõ nhất ở màu nước sông. Quanh năm các sông có màu đen kịt, những ngày mưa nước đục, nhiều đoạn gần miệng cống, bọt trắng xuất hiện cùng với đó là mùi hôi, khó chịu. Đây là kết quả của quá trình phản ứng kị khí lâu dài của nguồn chất thải, nước thải không được thu gom, xử lý xả thẳng xuống lòng sông, lâu ngày tích tụ lại gây mùi xú uế. Tiếp đến là các hệ sinh thái dọc 2 bờ sông cũng như trong lòng sông (hệ sinh thái dưới nước) gần như là không còn. Nếu đi dọc những con sông này gần như không bao giờ có thấy các loài tôm, cá xuất hiện.

Theo ghi nhận của nhóm phóng viên Tạp chí điện tử Môi trường và Cuộc sống - Moitruong.net.vn chiều ngày 17/4/2024, đoạn sông Kim Ngưu mặt trước siêu thị điện máy HC, 411 đường Tam Trinh, P. Hoàng Văn Thụ, Q. Hoàng Mai, đi từ xa đã thấy mùi hôi nồng nặc bốc lên, nước sông đen đặc, rác thải nổi trên mặt nước. Đoạn sông ngắn nhưng có rất nhiều cống xả nước thải chưa qua xử lý xả trực tiếp xuống lòng sông. Nhiều cống thoát nước, rác đọng lại, không được khơi thông nên dòng chảy bị chặn lại. Thời tiết nắng nóng càng làm không khí khu vực này trở nên ngột ngạt, khó chịu.

Cuối năm 2022, Bí thư Thành ủy Hà Nội Đinh Tiến Dũng chỉ đạo các sở, ngành, cơ quan, đơn vị, địa phương của thành phố tập trung xử lý, giải quyết dứt điểm tình trạng ô nhiễm tại 4 con sông trên.

Trong đó, Bí thư Thành ủy Hà Nội yêu cầu tập trung rà soát, đánh giá, cần sớm có giải pháp nạo vét, khơi thông, xử lý ô nhiễm nguồn nước, làm "sống lại" các dòng sông để tăng khả năng lưu thoát nước trong mùa mưa và khi xảy ra lũ lụt.

Ông Đinh Tiến Dũng chỉ đạo UBND TP Hà Nội thường xuyên kiểm soát chặt chẽ các nguồn nước thải xả vào lưu vực sông; tăng cường kiểm tra, giám sát và thanh tra, xử lý các trường hợp vi phạm; xử lý nghiêm các cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.

Câu chuyện giải cứu “những dòng sông chết” ở Hà Nội cũng được bàn không ít lần, cả trong hội thảo lẫn trên diễn đàn của Hội đồng Nhân dân thành phố, thậm chí là ở Quốc hội. Nhiều đề án, dự án đã, đang được tiến hành với hàng nghìn tỷ đồng đầu tư. Ví dụ: đối với sông Tô Lịch, bắt đầu từ năm 2008, Công ty Thoát nước Hà Nội đã thử nghiệm việc dùng nước hồ Tây để cải thiện nước cho con sông này. Từ đó đến nay, nhiều dự án làm sạch nước đã được triển khai trên sông Tô Lịch như tạo bè thủy sinh, xây dựng cống bao... Và người ta từng nói tới viễn cảnh một ngày nào đó sông Tô Lịch sẽ trở thành "công viên Lịch sử - Văn hóa - Tâm linh".

Tuy nhiên, với việc mỗi ngày phải tiếp nhận hơn 150.000 m³ nước thải sinh hoạt và nước thải công nghiệp qua hàng trăm ống xả thải trực tiếp, tới nay, nước sông Tô Lịch vẫn chưa thể chuyển màu từ đen sang xanh. Và khi mục tiêu lớn nhất là xử lý ô nhiễm, cải thiện chất lượng nước chưa hoàn thành, viễn cảnh sông Tô Lịch trở thành công viên vẫn cứ xa vời. Câu chuyện khá tương tự cũng xảy ra với sông Kim Ngưu, sông Lừ, sông Nhuệ. Kết quả mang lại khó có thể nói là khả quan khi người dân nơi đây vẫn kêu trời và phải “sống mòn” cùng ô nhiễm.

Chia sẻ về vấn đề này, PGS TS Đào Trọng Tứ, Trưởng ban điều hành Mạng lưới Sông ngòi Việt Nam cho biết: Đến nay, Hà Nội cũng đã có một số nhà máy xử lý nước thải như trạm xử lý nước thải Yên Xá nhưng vẫn đang trong giai đoạn thi công và hoàn thiện. Việc thu gom, xử lý nước thải đạt tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật trước khi xả ra môi trường chưa được giải quyết triệt để. Vì vậy, việc hồi sinh các dòng sông bị ô nhiễm của Hà Nội vẫn đang trong quá trình thực hiện. Do đó Hà Nội cần quan tâm và ưu tiên cho những giải pháp lâu dài, cần sự vào cuộc của các ngành, người dân cũng như việc huy động mọi nguồn lực làm sống lại các dòng sông “chết”

Cùng chung ý kiến với PGS TS Đào Trọng Tứ về vấn đề này, bà Bùi Thị An, Đại biểu Quốc hội khoá XIII cho rằng, vấn đề xử lý nước thải của Hà Nội được dư luận, nhân dân rất quan tâm. Nhiều năm qua, thành phố đã nỗ lực, cố gắng, tuy nhiên, đến nay vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế. “Những dòng sông nội đô như sông Tô Lịch, Kim Ngưu, sông Lừ, sông Sét… đều trở thành những dòng sông “chết” vì nước thải sinh hoạt của người dân”, bà An nói. Theo bà An, vấn đề đặt ra ở đây là việc thu gom nước thải dọc các con sông chưa được đầu tư đồng bộ, chưa hoàn thiện. “Nếu thu gom được hết nước thải sinh hoạt và đưa về nhà máy xử lý thì sẽ giải quyết được vấn đề”, bà An nói. Cùng với đó, theo bà An, phải kiên quyết yêu cầu các khu, cụm công nghiệp xử lý nước thải trước khi xả thải ra hệ thống chung của thành phố.

Các chuyên gia cho rằng để hồi sinh những “dòng sông chết” ở Hà Nội không phải câu chuyện một sớm một chiều, cần phải có nguồn lực đủ mạnh, sự vào cuộc, chung tay của chính quyền, các ngành, địa phương và người dân thành phố cũng như nguồn xã hội hóa để phát triển Thủ đô bền vững, văn minh.

Lương Nguyễn