Bộ Y tế đề xuất bỏ quy định mỗi cặp vợ chồng chỉ sinh 1-2 con

Thay đổi căn bản so với pháp lệnh dân số

Theo báo cáo đánh giá tác động dự án Luật Dân số đang lấy ý kiến nhân dân. Bộ Y tế duy trì vững chắc mức sinh thay thế (bình quân mỗi phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ có 2,1 con) trên phạm vi cả nước, Bộ Y tế đề xuất quyền và nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc sinh con.

Cụ thể, cặp vợ chồng, cá nhân quyết định về thời gian sinh con, số con; được cung cấp thông tin, tiếp cận, lựa chọn, sử dụng các biện pháp kế hoạch hoá gia đình.

Khoảng cách giữa các lần sinh phù hợp với lứa tuổi, tình trạng sức khỏe, điều kiện học tập, lao động, công tác, thu nhập và nuôi dạy con của cặp vợ chồng, cá nhân.

Đây là thay đổi căn bản so với Pháp lệnh Dân số - văn bản pháp luật hiện hành quan trọng nhất về dân số quy định mỗi cặp vợ chồng, cá nhân "sinh một hoặc hai con, trừ trường hợp đặc biệt do Chính phủ quy định".

Theo Bộ Y tế, quy định quyền quyết định số con của cặp vợ chồng, cá nhân phù hợp với Hiến pháp năm 2013 về quyền con người, quyền công dân.

Chính sách mới không chỉ giúp khắc phục tình trạng mức sinh xuống quá thấp, đồng thời tránh được nguy cơ già hóa dân số nghiêm trọng. Với mức sinh như hiện nay, dân số Việt Nam được dự báo sẽ tăng lên đỉnh điểm 107 triệu vào năm 2044, sau đó giảm dần và hạ xuống 72 triệu vào năm 2100. Mức sinh thấp đang góp phần đẩy nhanh tốc độ già hóa dân số ở nước ta.

Bộ Y tế cho biết dự luật hướng tới điều chỉnh mức sinh; giáo dục định hướng về hôn nhân và gia đình cho thanh niên. Chủ sử dụng lao động có trách nhiệm tạo điều kiện để người lao động được tiếp cận thông tin, sử dụng dịch vụ dân số về kế hoạch hóa gia đình phù hợp với môi trường làm việc. Các cơ quan thực hiện chương trình hỗ trợ cho thành viên, người lao động sinh con, nuôi dạy con tốt.

Mức sinh báo động, giảm sâu nhất trong 12 năm

Bộ Y tế cho hay mức sinh thay thế đang giảm nhất trong 12 năm trở lại đây và dự báo sẽ tiếp tục giảm trong những năm tiếp theo. Cụ thể, tổng tỉ suất sinh năm 2022 đạt 2,01 con/phụ nữ; năm 2023 ước tính là 1,96 con/phụ nữ.

Theo thống kê, mức sinh còn chênh lệch đáng kể giữa các vùng, đối tượng. Xu hướng không muốn hoặc sinh rất ít con đã xuất hiện ở một số đô thị, nơi có điều kiện kinh tế phát triển. Trong khi đó, tại một số nơi điều kiện kinh tế, xã hội khó khăn, mức sinh vẫn cao, thậm chí rất cao trên 2,5 con.

Theo các nghiên cứu quy mô lớn, tỷ lệ sinh ở hầu hết các quốc gia sẽ giảm xuống mức quá thấp để duy trì dân số vào cuối thế kỷ này hay nói cách khác giảm sinh đang dần trở thành xu hướng toàn cầu. Tại Việt Nam, mức độ giảm sinh đang ngày càng nhanh và rõ nét.

Những năm trước, mỗi phụ nữ thành thị sinh hơn 1,7 con, song hai năm gần đây mức sinh xuống dưới 1,7. Ở nông thôn, mức sinh năm nay ước tính cũng xuống dưới mức sinh thay thế.

Hai khu vực báo động là Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long khi mức sinh tiếp tục xuống sâu, khoảng 1,5 con/phụ nữ. Hiện chỉ có vùng trung du miền núi phía Bắc và Bắc Trung Bộ mức sinh cao. Trong bối cảnh hiện nay, nếu Việt Nam duy trì vững chắc mức sinh thay thế sẽ ổn định quy mô dân số trên 100 triệu dân.

Vượt nỗi lo ngại, an tâm sinh con

Thực tế trong ba năm qua, tỷ suất 21 tỉnh thành thuộc vùng mức sinh thấp đã tăng nhẹ. Tuy nhiên, một số địa phương vẫn có xu hướng tiếp tục giảm sâu như Bạc Liêu, Hậu Giang, Bến Tre, Bình Dương, cá biệt TP HCM giảm còn 1,32. Hiện chỉ 4 địa phương đạt mức sinh thay thế gồm Hà Nội, Lâm Đồng, Phú Yên và Bình Định.

Theo các chuyên gia, nhiều lý do khiến phụ nữ tại khu vực thành phố, đô thị ngại sinh con hoặc không sinh con như áp lực công việc, áp lực tiền bạc, phí sinh hoạt, chi trả dịch vụ cao, chi phí đầu tư nuôi dạy con cái lớn hay cần có thời gian dành cho bản thân. Hơn nữa, áp lực công việc và sợ sinh con sẽ làm ảnh hưởng đến mức độ thăng tiến hoặc thậm chí là mất việc.

Ngoài ra, Việt Nam đối mặt với vấn đề "già trước khi giàu" khiến nước ta chưa kịp chuẩn bị các mạng lưới an sinh xã hội phù hợp để đón một xã hội nhiều người già, dẫn tới hệ lụy về kinh tế xã hội khi dân số già hóa nhanh chóng cũng cao hơn.

Để thực hiện đề xuất trao quyền tự quyết về việc sinh con cho các cặp vợ chồng, Bộ Y tế cho rằng Nhà nước cần bảo đảm ngân sách để tuyên truyền vận động, thực hiện hỗ trợ, khuyến khích lợi ích vật chất, tinh thần cho các đối tượng thực hiện chính sách.

Thực hiện các biện pháp khắc phục trước và sau khi ban hành Luật, tránh lợi dụng việc quy định quyền tự quyết định về số con của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân để vụ lợi, tuyên truyền, thực hiện trái với chính sách của Đảng, Nhà nước về công tác dân số.

Thơ Hoàng