Mỗi dịp Tết đến, những trò chơi dân gian lại rộn ràng khắp các ngôi nhà, thôn xóm, mang đến không khí vui tươi và hứng khởi. Những trò chơi này như một sợi dây vô hình, kết nối mọi người, giúp họ cùng nhau tạo nên những khoảnh khắc đáng nhớ, giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống.

Các môn thể thao dân tộc, trò chơi dân gian có nhiều thể loại phù hợp với sở thích nhiều lứa tuổi. Trong đó, mỗi trò chơi đều có luật riêng và mang những sắc thái khác nhau vừa rèn luyện thể lực, sự nhanh nhẹn, khéo léo, phát huy tinh thần đoàn kết, tôn trọng kỷ luật, vừa thể hiện tinh thần thượng võ và cũng là chất keo gắn kết cộng đồng.

1. Kéo co - Biểu tượng của tinh thần đoàn kết

Kéo co là trò chơi phổ biến và gần như không thể thiếu trong các lễ hội Tết. Người chơi được chia làm hai đội, mỗi đội nắm một đầu sợi dây thừng, cố gắng kéo dây về phía mình. Trò chơi này vừa đòi hỏi sức mạnh vừa cần sự phối hợp nhịp nhàng giữa các thành viên.

Kéo co còn có ý nghĩa sâu sắc về mặt văn hóa. Nó tượng trưng cho sức mạnh tập thể và ý chí vượt qua khó khăn. Trong các lễ hội lớn, kéo co thường mang tính nghi lễ, cầu mong cho một năm mới thuận lợi và bội thu. Những tiếng hò reo cổ vũ vang dội càng làm tăng thêm sự sôi động, khiến trò chơi này luôn là tâm điểm của mọi cuộc vui.

Năm 2015, UNESCO đã ghi danh nghi lễ và trò chơi kéo co ở Việt Nam vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại cùng với một số quốc gia khác là Campuchia, Hàn Quốc và Philippines.

2. Ô ăn quan - Trí tuệ dân gian qua từng ô đất

Ô ăn quan gắn liền với tuổi thơ của nhiều thế hệ người Việt, đặc biệt là trẻ em ở nông thôn. Bàn chơi được vẽ trên đất hoặc trên giấy, chia thành các ô vuông nhỏ, với hai ô lớn gọi là “quan” và các ô nhỏ gọi là “dân”. Người chơi lần lượt lấy sỏi hoặc hạt từ các ô nhỏ để rải vào các ô khác, tính toán sao cho thu về nhiều “quan” và “dân” nhất.

Không chỉ là trò chơi giải trí, ô ăn quan còn giúp người chơi rèn luyện tư duy logic, khả năng tính toán và chiến lược. Trò chơi này cũng phản ánh phần nào cuộc sống lao động của người dân xưa, với hình ảnh “quan” và “dân” đại diện cho xã hội Việt Nam truyền thống.

3. Cờ tướng - Cờ người - Trò chơi của trí tuệ và tâm lý

Cờ tướng, hay còn gọi là “cờ người”, là một trò chơi dân gian đậm tính trí tuệ, phổ biến trong cộng đồng người Việt. Vào mỗi dịp Tết, cờ tướng thường được tổ chức tại các “Trò chơi dân gian như những nét chấm phá trên bức tranh xuân, khơi dậy không chỉ niềm vui mà còn là sự gắn kết sâu sắc giữa các thế hệ, làm sống lại những giá trị văn hóa truyền thống, thổi hồn vào không gian Tết, khiến mỗi khoảnh khắc thêm phần ý nghĩa”. @ Đăng Sơn Trò chơi kéo co không chỉ rèn luyện sức bền mà trò chơi này còn tôn vinh sức mạnh tập thể và tinh thần đoàn kết MÔI TRƯỜNG & Cuộc sống 75 gia đình, hội làng, tạo không khí sôi động, thú vị và thách thức trí tuệ.

Trò chơi diễn ra trên bàn cờ gồm 9 hàng dọc và 10 hàng ngang, với 16 quân cờ cho mỗi người chơi. Các quân cờ bao gồm Tướng, Sĩ, Tượng, Mã, Xe, Pháo và Tốt, mỗi quân có quy tắc di chuyển riêng.

Mục tiêu của trò chơi là “chiếu tướng”, tức là buộc Tướng đối phương vào thế không thể di chuyển an toàn. Cờ tướng là cuộc đấu trí giữa hai người chơi, nơi mỗi quân cờ di chuyển, tương tác theo những quy tắc nghiêm ngặt, đòi hỏi người chơi phải suy tính, tính toán từng nước đi sao cho hợp lý. Mỗi ván cờ là một trận chiến trong trí óc, thử thách khả năng phân tích, dự đoán và kiểm soát tâm lý của người chơi.

4. Nhảy sạp - Vũ điệu của sự khéo léo và nhịp điệu

Nhảy sạp có xuất xứ từ các dân tộc miền núi phía Bắc nhưng đã trở nên phổ biến trên cả nước trong các dịp lễ hội. Vào những dịp lễ hội, đặc biệt là Tết Nguyên đán, nhảy sạp thường được tổ chức như một hoạt động vui chơi, giao lưu và gắn kết mọi người.

Điểm đặc sắc của nhảy sạp nằm ở sự kết hợp hài hòa giữa âm thanh, nhịp điệu và sự di chuyển đầy tinh tế của người nhảy. Những cây sạp - thường là các thanh tre dài - được hai hàng người cầm và gõ nhịp nhàng theo tiếng trống, chiêng hoặc nhạc cụ truyền thống. Người nhảy phải khéo léo bước qua các khoảng trống giữa hai thanh sạp, sao cho đôi chân ăn khớp hoàn hảo với nhịp gõ mà không bị kẹp vào.

Điểm hấp dẫn của nhảy sạp là sự kết hợp giữa nhạc nền rộn ràng, tiếng thanh tre va vào nhau tạo nên nhịp điệu độc đáo, cùng sự khéo léo của người nhảy. Trò chơi khéo léo mang đến niềm vui, thể hiện tinh thần đoàn kết và sự giao thoa văn hóa giữa các vùng miền.

5. Bịt mắt bắt dê - Tiếng cười vang vọng sân đình

Bịt mắt bắt dê là một trò chơi dân gian quen thuộc, gắn liền với tuổi thơ của nhiều thế hệ người Việt. Trò chơi bịt mắt bắt dê thường được tổ chức ở sân đình hoặc những khoảng đất rộng rãi.

Theo luật chơi, người chơi bị bịt mắt phải lần mò để bắt được một người khác trong nhóm - được gọi vui là “dê”. Trong khi đó, những người đóng vai “dê” phải chạy quanh, vừa né tránh vừa trêu đùa, khiến người bịt mắt thêm lúng túng.

Đơn giản nhưng cực kỳ hấp dẫn, trò chơi này mang lại không khí vui nhộn qua những tiếng cười, tiếng la hét khi người bị bắt cố chạy thoát. Trẻ nhỏ thường rất thích trò chơi này, nhưng ngay cả người lớn cũng có thể tham gia để tận hưởng niềm vui ngày Tết.

6. Đánh cù - Niềm vui tuổi thơ xoay tròn

Đánh cù (hay còn gọi là chơi con quay) là trò chơi phổ biến ở nhiều vùng quê Việt Nam, đặc biệt trong dịp Tết. Con cù được làm bằng gỗ hoặc tre, có đầu nhọn để quay trên mặt đất. Người chơi dùng dây quấn quanh cù, sau đó kéo mạnh để cù quay. Ai làm cho con cù quay lâu nhất sẽ là người chiến thắng.

Trò chơi đòi hỏi sự khéo léo và sức mạnh từ đôi tay. Tiếng cù xoay trên đất hòa cùng tiếng cổ vũ của trẻ em tạo nên một bầu không khí vui tươi, sống động. Đây là trò chơi vừa mang tính giải trí, vừa giúp rèn luyện sự tập trung và kỹ năng điều khiển.

7. Chơi bài chòi - Nghệ thuật kết nối cộng đồng

Bài chòi là nét đặc trưng của miền Trung, kết hợp giữa trò chơi và nghệ thuật diễn xướng dân gian. Người chơi ngồi trong các chòi nhỏ, nghe những câu hát hô bài chòi dí dỏm để tìm ra lá bài trùng với mình.

Không chỉ đơn thuần là một trò chơi, bài chòi còn là phương tiện truyền tải những câu chuyện, bài học cuộc sống qua lời ca tiếng hát. Tiếng cười rộn rã, sự chờ đợi hồi hộp và niềm vui khi thắng cuộc đã khiến bài chòi trở thành “đặc sản” của Tết miền Trung.

8. Đánh đu - Cảm giác mạnh giữa không khí ngày xuân

Đánh đu thường xuất hiện trong các lễ hội lớn của miền Bắc. Chiếc đu được làm từ những thân tre chắc chắn, dựng cao, gắn hai sợi dây để người chơi có thể đứng lên. Người tham gia, thường là nam nữ thanh niên, sẽ phối hợp nhịp nhàng, đẩy chiếc đu lên cao để tận hưởng cảm giác bay bổng, tự do giữa đất trời.

Trò chơi này đòi hỏi sự dẻo dai và phối hợp ăn ý giữa hai người chơi. Đánh đu không chỉ mang tính giải trí mà còn thể hiện khát vọng vươn cao, bay xa của con người trong năm mới.

Đăng Sơn