Thực trạng sạt lở và sụt lún

Trong những năm gần đây, tốc độ sạt lở và sụt lún tại ĐBSCL đã đạt mức báo động. Trước năm 2005, khu vực này vẫn được bồi đắp khoảng 100 ha đất mỗi năm. Tuy nhiên, trong vòng 15 năm trở lại đây, trung bình mỗi năm vùng đồng bằng này mất hơn 350 ha đất. Hiện tượng sạt lở nghiêm trọng đã và đang thu hẹp đáng kể diện tích đất sản xuất nông nghiệp và không gian sinh sống của người dân.

Theo Trung tâm Nghiên cứu chỉnh trị sông và phòng, chống thiên tai thuộc Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam (Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam, Bộ Nông nghiệp và Môi trường), trong số 743 điểm sạt lở ghi nhận được, có gần 690 điểm xảy ra ở bờ sông với tổng chiều dài khoảng 600 km, cùng với 53 điểm sạt lở bờ biển dài hơn 200 km. Đáng chú ý, có 168 điểm được xác định là đặc biệt nguy hiểm và hơn 200 điểm được đánh giá ở mức nguy hiểm cao.

Thống kê của Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam cho thấy, từ năm 2022 đến 2023, khoảng 22 triệu m³ đất cát lòng sông tại ĐBSCL bị xói lở, trong khi lượng bồi đắp chỉ đạt gần 5 triệu m³, dẫn đến sự thiếu hụt khoảng 17 triệu m³. Đối với bờ biển, từ năm 2020 đến 2023, khu vực này đã ghi nhận hơn 400 km bờ biển bị xói mòn, làm mất khoảng 458 ha đất. Theo các chuyên gia, thiên tai tại khu vực ĐBSCL sẽ tiếp tục diễn biến phức tạp với các nguy cơ như sạt lở, sụt lún, ngập lụt và xâm nhập mặn.

Nguyên nhân gây sạt lở

Sạt lở bờ sông, bờ biển tại ĐBSCL bắt nguồn từ nhiều yếu tố, bao gồm cả nguyên nhân tự nhiên và tác động của con người. Về mặt địa chất, ĐBSCL là một vùng đồng bằng phù sa non trẻ, có nền địa chất yếu, với tầng đất mặt chủ yếu là đất sét xám pha mùn hữu cơ có độ kết dính thấp, dễ bị xâm thực và bào mòn. Cùng với biến đổi khí hậu, sự xâm nhập mặn và hiện tượng nước biển dâng, đồng bằng này đang chịu những tác động tiêu cực nghiêm trọng.

Bên cạnh đó, các chuyên gia môi trường nhấn mạnh rằng hoạt động khai thác cát trên sông diễn ra tràn lan cũng là một trong những nguyên nhân chính gây ra sạt lở. Việc nạo vét quá mức làm thay đổi dòng chảy, gây mất cân bằng bồi lắng, khiến bờ sông và bờ biển bị xói mòn nhanh chóng.

Để giảm thiểu tác động của sạt lở, Cục Quản lý Đê điều và Phòng chống Thiên tai (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã đưa ra giải pháp "3 không, 1 hạn chế", bao gồm:

- Không xây dựng hoặc mở rộng nhà cửa sát bờ sông, kênh rạch.

- Không khai thác cát trái phép trên sông.

- Không chặt phá rừng ngập mặn ven biển.

- Hạn chế phương tiện thủy chạy tốc độ cao tạo sóng lớn gây sạt lở.

Ngoài ra, chính quyền địa phương cũng khuyến cáo người dân cần theo dõi các dấu hiệu sạt lở như vết nứt, lún trên mặt đường, tường nhà và chủ động di dời khi có cảnh báo nguy hiểm.

Các chuyên gia cũng đề xuất nhiều giải pháp công trình để bảo vệ bờ sông, bờ biển, bao gồm trồng rừng ngập mặn và xây dựng hệ thống kè kiên cố. Tuy nhiên, ĐBSCL vẫn đang gặp phải nhiều hạn chế trong hệ thống thủy lợi, như kênh rạch bị thu hẹp, khả năng trữ nước ngọt thấp và thiếu các công trình kiểm soát lũ hiệu quả.

Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam khuyến nghị áp dụng cả giải pháp công trình cứng và mềm để giảm thiểu sạt lở. Trong đó: Giải pháp công trình cứng: Xây dựng kè biển, kè mỏ hàn, đê ngầm phá sóng; Giải pháp mềm: Nuôi bãi, trồng rừng ngập mặn, tạo đụn cát.

Trong một số trường hợp, có thể kết hợp cả hai loại giải pháp để đạt hiệu quả tối ưu.

Tình trạng sạt lở không chỉ làm thay đổi địa hình mà còn tác động lớn đến chế độ dòng chảy, ảnh hưởng đến mùa vụ nông nghiệp, hệ sinh thái và nguồn lợi thủy sản. Nếu không có những giải pháp kịp thời và đồng bộ, ĐBSCL có nguy cơ mất đi nhiều diện tích đất quan trọng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống và sinh kế của hàng triệu người dân.

Trước những thách thức hiện tại, việc quản lý tài nguyên nước hợp lý, bảo vệ hệ sinh thái ven sông, ven biển và kiểm soát khai thác tài nguyên thiên nhiên là những yếu tố quan trọng giúp ĐBSCL duy trì sự ổn định và phát triển bền vững trong tương lai.

Anh Minh