Tác động của biến đổi khí hậu đến sự gia tăng và phân bố bệnh truyền nhiễm
Biến đổi khí hậu - Ngày đăng : 20:00, 04/05/2025
Tác động của biến đổi khí hậu đến sự gia tăng và phân bố bệnh truyền nhiễm
Biến đổi khí hậu đang nổi lên như một trong những thách thức nghiêm trọng nhất đối với sức khỏe cộng đồng toàn cầu trong thế kỷ XXI. Không chỉ làm thay đổi các hệ sinh thái tự nhiên, biến đổi khí hậu còn ảnh hưởng sâu rộng đến đời sống con người, đặc biệt là trong lĩnh vực y tế.
Một trong những hệ lụy đáng lo ngại là sự gia tăng và lan rộng của các bệnh truyền nhiễm, đặc biệt là các bệnh lây truyền qua vector, bệnh liên quan đến đường hô hấp và các bệnh truyền nhiễm qua nước.
Mối liên hệ giữa các yếu tố khí hậu và bệnh truyền nhiễm
Sự biến động của các yếu tố khí hậu như nhiệt độ, độ ẩm và lượng mưa đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh sự phát triển, tồn tại và phân bố của các tác nhân gây bệnh và vật chủ trung gian truyền bệnh.
Nhiệt độ tăng tạo điều kiện thuận lợi cho nhiều loài vector như muỗi (Aedes, Anopheles), ruồi, ve... sinh sôi nhanh chóng và mở rộng phạm vi hoạt động. Đồng thời, nhiệt độ cao cũng thúc đẩy sự sinh trưởng của vi khuẩn, virus và ký sinh trùng gây bệnh.
Lượng mưa và độ ẩm cao giúp hình thành nhiều môi trường nước đọng – nơi lý tưởng để vector sinh sản. Điều này làm tăng nguy cơ bùng phát các bệnh như sốt xuất huyết, tiêu chảy, bệnh đường ruột, đặc biệt ở các khu vực đô thị hóa nhanh nhưng thiếu hạ tầng thoát nước.
Biến đổi khí hậu và các bệnh do vector truyền
Bệnh do vector truyền (mosquito-borne diseases) là nhóm bệnh chịu ảnh hưởng trực tiếp và rõ rệt từ sự thay đổi khí hậu.
Sốt rét: Nhiệt độ tăng và thời tiết ấm lên kéo dài đang mở rộng phạm vi hoạt động của muỗi Anopheles – vector truyền ký sinh trùng sốt rét – đến các vùng cao nguyên hoặc khu vực vốn trước đây không có dịch.
Sốt xuất huyết: Sự thay đổi bất thường của lượng mưa và độ ẩm đã góp phần gia tăng số ca mắc sốt xuất huyết tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Muỗi Aedes aegypti, loài vector chính, sinh trưởng tốt trong điều kiện ấm ẩm và nước đọng do mưa nhiều.
Tác động đến các bệnh liên quan đến đường hô hấp
Ngoài các bệnh do vector, biến đổi khí hậu còn tác động mạnh đến hệ hô hấp thông qua hai cơ chế chủ yếu: gia tăng ô nhiễm không khí và hiện tượng thời tiết cực đoan.
Ô nhiễm không khí, đặc biệt là bụi mịn PM2.5 và khí thải công nghiệp, tăng lên do các điều kiện khí hậu bất lợi, dẫn đến sự gia tăng các bệnh như hen suyễn, viêm phế quản mạn tính, viêm phổi.
Nắng nóng cực đoan không chỉ làm suy giảm sức đề kháng mà còn gây ra các bệnh như sốc nhiệt, viêm phổi, hoặc làm trầm trọng thêm các bệnh mãn tính đường hô hấp.
Tác động đến chiến lược phòng, chống bệnh truyền nhiễm
Biến đổi khí hậu đang làm xói mòn hiệu quả của các chiến lược kiểm soát dịch bệnh truyền thống, đòi hỏi phải có sự điều chỉnh linh hoạt và cập nhật.
Tiêm chủng cần mở rộng phạm vi và nâng cao tính linh hoạt để kịp thời ứng phó với sự xuất hiện của các ổ dịch mới tại những khu vực từng được coi là an toàn.
Kiểm soát vector cần triển khai đồng bộ, liên tục và dựa trên các dữ liệu khí hậu dự báo. Các chương trình diệt lăng quăng, xử lý môi trường cần được thực hiện thường xuyên, nhất là ở vùng đô thị hóa nhanh và vùng ven đô.
Biến đổi khí hậu đang làm thay đổi toàn diện bức tranh dịch tễ học của bệnh truyền nhiễm trên toàn cầu. Đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển như Việt Nam, nguy cơ gia tăng các bệnh truyền nhiễm do điều kiện khí hậu biến động là rất cao. Để ứng phó hiệu quả, cần một hệ thống y tế linh hoạt, tích hợp yếu tố khí hậu trong giám sát và dự báo dịch bệnh, đồng thời thúc đẩy các chính sách môi trường nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng một cách bền vững.