Cạnh tranh không khoan nhượng trong “kỷ nguyên tốc độ”

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 với các công nghệ nền tảng như trí tuệ nhân tạo AI, dữ liệu lớn Big data, đặc biệt là các công nghệ thông tin - truyền thông thế hệ mới… đang tác động và làm thay đổi căn bản mọi mặt của đời sống xã hội.

Riêng trong lĩnh vực báo chí - truyền thông, chuyển đổi số trở thành một xu hướng tất yếu, không thể đảo ngược, đem đến sự thay đổi tổng thể và toàn diện kể cả phương thức, cách thức làm việc, mô hình tổ chức, hoạt động sáng tạo tác phẩm báo chí dựa trên mô hình truyền thông hội tụ, đa nền tảng, đa dịch vụ, đa phương tiện.

Sự trỗi dậy mạnh mẽ của mạng xã hội như Facebook, TikTok, X (Twitter), YouTube… đang định hình lại toàn bộ hệ sinh thái thông tin toàn cầu. MXH đã thay đổi cách chúng ta tương tác với nhau, hình thành ý kiến và thậm chí cả cách chúng ta nhìn nhận về bản thân. Trí tuệ nhân tạo (AI) đang được tích hợp vào các nền tảng MXH để cá nhân hóa trải nghiệm người dùng và tạo ra nội dung sáng tạo. MXH đang trở thành một kênh bán hàng hiệu quả, cho phép các doanh nghiệp tiếp cận khách hàng một cách trực tiếp hơn.

Khái niệm về một vũ trụ ảo nơi mọi người có thể tương tác với nhau một cách chân thực đang thu hút sự quan tâm lớn. Internet of Things (IoT) sẽ kết nối mọi thứ từ thiết bị gia dụng đến ô tô, tạo ra một mạng lưới thông minh và tự động hóa. AI sẽ tiếp tục phát triển, mang đến những khả năng mới và tạo ra những thách thức mới cho xã hội. Bảo vệ thông tin cá nhân và đảm bảo an toàn cho người dùng sẽ là một trong những vấn đề quan trọng nhất cần giải quyết.

Sự trỗi dậy của MXH đã đặt ra những thách thức chưa từng có đối với báo chí. Với tốc độ lan truyền thông tin chóng mặt, khả năng tương tác cao và sự đa dạng về nội dung, MXH đã thu hút một lượng lớn người dùng, đặc biệt là giới trẻ.

Giờ đây, chỉ một chiếc điện thoại thông minh, bất kỳ ai cũng có thể trở thành “nhà báo tự do” – đưa tin, bình luận, tạo luồng dư luận và thu hút hàng triệu lượt tiếp cận chỉ sau vài giờ. Trong khi đó, báo chí chính thống lại bị ràng buộc bởi quy trình kiểm chứng, đạo đức nghề nghiệp và quy chuẩn nội dung.

PGS, TS Mai Đức Ngọc Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội đồng trường, Học viện Báo chí và Tuyên truyền chia sẻ: “Sức ảnh hưởng của các nền tảng mạng xã hội xuyên biên giới đã và đang đặt ra những hướng phát triển mới cũng như những yêu cầu, đòi hỏi rất cao đối với báo chí - truyền thông nước nhà, để nhanh chóng bắt kịp với xu thế của thế giới và phục vụ tốt hơn nhu cầu thông tin của công chúng hiện đại”.

Như vậy, báo chí không còn là người đưa tin đầu tiên. Trong nhiều sự kiện, mạng xã hội là nơi thông tin “nóng” xuất hiện trước, dù chưa được kiểm chứng. Người dùng hiện đại, đặc biệt là thế hệ Gen Z, ngày càng có xu hướng tiếp cận thông tin qua các nền tảng như TikTok, Facebook, YouTube... – nơi tin tức được truyền tải nhanh, sinh động và dễ tương tác.

Sự cạnh tranh không chỉ nằm ở nội dung, mà còn ở tốc độ, định dạng và khả năng lan tỏa. Trong “cuộc đua không giới hạn” này, báo chí chính thống nếu không thích ứng, sẽ đứng trước nguy cơ tụt hậu và đánh mất tài sản quan trọng nhất: niềm tin độc giả.

Báo chí trong thời đại số: Khi AI trở thành người bạn đồng hành chiến lược

Cùng với đó, sự bùng nổ của tin giả, thông tin sai lệch trên mạng xã hội khiến người dùng ngày càng hoang mang, khó phân biệt thật – giả. Đây là lúc vai trò của báo chí càng trở nên cấp thiết: như một “người gác cổng thông tin” – có trách nhiệm kiểm chứng, làm rõ và dẫn dắt dư luận.

Tuy nhiên, áp lực cạnh tranh là rất lớn. Để thu hút độc giả trở lại, báo chí buộc phải đổi mới từ cách làm nội dung đến hình thức thể hiện. Dù vậy, sự phát triển của mạng xã hội không nhất thiết là mối đe dọa. Ngược lại, nếu biết tận dụng, báo chí và mạng xã hội hoàn toàn có thể song hành – hỗ trợ lẫn nhau, cùng góp phần xây dựng một không gian thông tin lành mạnh, đa chiều và đáng tin cậy.

Chuyển đổi số là con đường sống còn, không còn là lựa chọn

Trước làn sóng công nghệ, chuyển đổi số không còn là khẩu hiệu, mà trở thành bài toán sống còn của mọi tòa soạn. Việc tận dụng công nghệ, từ AI, phân tích dữ liệu, đến công cụ sản xuất nội dung số (video, podcast, đồ họa tương tác…) là điều bắt buộc nếu báo chí muốn bắt kịp hành vi tiêu dùng thông tin mới.

Nhiều cơ quan báo chí tại Việt Nam như VTV, VnExpress, Tuổi Trẻ, Zing News... đã xây dựng các đội ngũ chuyên sản xuất nội dung đa nền tảng, đồng thời tối ưu hóa bài viết theo chuẩn SEO, tương thích với mạng xã hội. Một số tòa soạn cũng áp dụng mô hình phòng tin kỹ thuật số – nơi phóng viên không chỉ viết mà còn quay, dựng video, tương tác với độc giả trên fanpage hoặc livestream để gia tăng sự hiện diện.

Trong bối cảnh mới, yêu cầu về nhân sự báo chí cũng thay đổi nhanh chóng. Một nhà báo không thể chỉ biết viết mà phải biết dựng video, thiết kế ảnh, quản lý fanpage, hiểu cách thức vận hành của YouTube Shorts, Reels, TikTok…

Điều đó đòi hỏi các trường đào tạo báo chí – truyền thông cần cải tiến mạnh mẽ chương trình học. Cùng với đó, các tòa soạn cần xây dựng chiến lược bồi dưỡng đội ngũ theo hướng đa nhiệm, chuyên sâu, biết sử dụng công cụ kỹ thuật số nhưng vẫn giữ được gốc rễ là phẩm chất người làm báo: Trung thực, dũng cảm, vì lợi ích công chúng.

Để phát huy tính đa dạng, đáp ứng nhu cầu của thời cuộc và khẳng định được vị thế của mình, TS. Nguyễn Thúy Hà, Trưởng Ban Quản lý khoa học, Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho rằng, muốn khẳng định được ưu thế, báo chí truyền thông chính thống phải thể hiện được tính cập nhật và dần dần phải thay đổi quan niệm và cách thức làm tin so với trước đây. Bên cạnh đó, báo chí không được chạy theo mạng xã hội mà phải vượt lên ở độ chính xác và phải trả lời, giải thích, làm rõ những vấn đề mạng xã hội đưa ra. Trách nhiệm của báo chí là xác lập độ tin cậy của thông tin. Điều đó đòi hỏi đội ngũ người làm báo phải chuẩn mực, trách nhiệm khi tham gia mạng xã hội. Nếu không có sự thay đổi thể theo kịp cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, nơi đề cao sự kết nối, báo chí chính thống sẽ ngày càng bị lấn át các làn sóng mới trên môi trường không gian mạng trong cuộc cách mạng này.

Chuyển đổi số trong báo chí không thể chỉ là thay đổi về công cụ. Đó còn là sự thay đổi về tư duy sản xuất nội dung, cách tổ chức tòa soạn, cách tương tác với độc giả, và cả cách xây dựng mô hình kinh doanh bền vững trong môi trường số.

Sự phát triển mạnh mẽ của mạng xã hội là thách thức, nhưng cũng là cơ hội để báo chí nhìn lại mình, thay đổi để mạnh mẽ hơn. Muốn tồn tại và khẳng định vị thế, báo chí không thể giữ lối làm cũ. Nhưng giữa muôn vàn chuyển động, điều không bao giờ được đánh mất là tinh thần làm báo tử tế – đưa sự thật đến với công chúng một cách có trách nhiệm, kịp thời và chính trực.

Bảo Châu