Trong bối cảnh Al phát triển mạnh mẽ, báo in vốn từng giữ vị thế độc tôn trong thế kỷ 20 dường như đang bị đẩy ra rìa. Hàng loạt tòa soạn truyền thống phải đóng cửa, cắt giảm nhân sự hoặc chuyển sang mô hình điện tử để tồn tại. Tuy nhiên, cơn bão công nghệ không phải là “dấu chấm hết” cho báo in. Thay vào đó, nó đang âm thầm biến hóa, sáng tạo để thích nghi và trong không ít trường hợp, thành công vượt mong đợi.

“Chất” của báo in

Tiến sĩ Lê Thu Hà - Phó Viện trưởng Viện Báo chí, Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho biết: Cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đem đến những thuận lợi to lớn nhưng cũng đặt ra không ít thách thức đối với sự phát triển của báo chí. Đã có nhiều tranh luận xoay quanh câu hỏi về “sự tồn tại của báo in” trên nhiều diễn đàn, từ hội thảo khoa học đến các chuyên luận, bài báo hay các bình luận, chia sẻ trên mạng xã hội.

“Thực tế, trên thế giới, một số tờ báo đã tuyên bố dừng xuất bản báo in. Tuy nhiên, vẫn có nhiều chuyên gia báo chí - truyền thông tin tưởng vào giá trị cốt lõi và bền vững của báo in. Họ cho rằng, môi trường truyền thông xã hội càng ồn ào, phức tạp, càng nhiều tin giả và suy giảm uy tín thì càng có lợi cho báo in, giúp loại hình báo chí này khẳng định được giá trị về sự chính xác, độ tin cậy và báo in được xem là “thuốc giải độc trước màn hình”, Tiến sĩ Lê Thu Hà nhấn mạnh.

Giáo sư Damon Kiesow, chuyên gia truyền thông tại Đại học Missouri (Mỹ) nhận định: “Chúng ta cảm thấy báo in đang đáp ứng một nhu cầu trong cuộc sống hàng ngày của con người mà trải nghiệm số chưa thể thay thế”.

Hơn nữa, báo in có những lợi thế nhất định, đó là cảm giác sờ tận tay, ngửi mùi mực in và chưa kể là đáp ứng nhu cầu lưu trữ. Nhiều người vẫn ưa thích cảm giác cầm trên tay tờ báo giấy và coi việc đọc báo in như một thói quen không thể thiếu hằng ngày. Họ tin tưởng vào thương hiệu và uy tín của các tờ báo và tạp chí đã có lịch sử lâu đời.

Đến nay, các tờ báo như Nhân Dân, Tuổi Trẻ, Thanh Niên, Hànộimới cũng duy trì được lòng tin và sự yêu mến từ độc giả trung thành. Nhiều người vẫn chọn đọc báo in để cập nhật tin tức hằng ngày, vì họ tin rằng thông tin trên báo in được kiểm chứng kỹ lưỡng và biên tập cẩn thận, giúp họ tránh được những tin giả và thông tin không chính xác tràn lan trên mạng. Uy tín của báo chí in không chỉ nằm ở nội dung chất lượng mà còn ở khả năng duy trì giá trị văn hóa và truyền thống.

Bước chân vào địa hạt số

Xu hướng chuyển dịch từ báo in sang báo số đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn thế giới. Báo chí in buộc phải thích ứng và tận dụng xu thế này cho chiến lược tồn tại.

Yêu cầu quan trọng nhất là phải tìm cách gia tăng khả năng tương tác với độc giả và trải nghiệm trên báo chí in, bằng cách thiết lập một hệ sinh thái nội dung đa nền tảng, tạo ra nhu cầu sử dụng cho từng nhóm đối tượng độc giả.

Không còn đơn thuần là bản in tĩnh, báo in ngày nay đang trở thành điểm khởi đầu của hành trình số hóa nội dung. Mỗi trang báo có thể là một “cửa sổ mở” dẫn độc giả đến với kho nội dung số phong phú – từ clip hậu trường, bản tin trực tiếp, cho tới các phóng sự ảnh, dữ liệu tương tác. Báo in không còn dừng lại ở việc truyền tải thông tin một chiều, mà đã biết "gợi mở" để kéo độc giả bước tiếp vào hệ sinh thái số của tòa soạn.

Xu hướng này thúc đẩy các tòa soạn phải chuyển mình từ nhà sản xuất nội dung in ấn thành nhà tổ chức nội dung đa nền tảng. Mỗi bài viết trên báo in giờ đây đều được thiết kế như một “điểm neo” trong tổng thể chiến lược truyền thông số. Một phóng sự in có thể là bản tóm tắt gợi mở cho video tư liệu dài hơn trên YouTube; một bài bình luận có thể dẫn sang podcast trò chuyện chuyên sâu; một trang ảnh in trên giấy có thể mở rộng sang bộ ảnh 360 độ trên nền tảng số chỉ bằng một cú quét mã.

Đặc biệt, việc tích hợp các công nghệ mới như AR (thực tế tăng cường), QR code, chatbot hay các công cụ tương tác đang được nhiều tòa soạn báo in sử dụng như giải pháp để tăng tính kết nối và làm “sống động hóa” trải nghiệm đọc.

Gần đây nhất là tờ phụ san đặc biệt của Báo Nhân Dân kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền nam, Thống nhất đất nước đã “gây sốt” trên mạng xã hội nhờ tích hợp công nghệ AR và 3D mapping. Sự đổi mới đã giúp độc giả truy cập vào các nội dung mở rộng như video, dữ liệu, hoặc nội dung đa phương tiện khác trên các nền tảng số. Điều này không chỉ làm phong phú nội dung mà còn dẫn dắt độc giả từ báo in sang các nền tảng số một cách tự nhiên và liền mạch.

Tư duy sản phẩm độc đáo

Trong kỷ nguyên thông minh, trí tuệ nhân tạo (AI) can dự ngày càng nhiều vào sản xuất nội dung. Trong xu thế ấy, báo in muốn tồn tại và phát triển càng đòi hỏi người làm báo vận dụng tư duy sáng tạo, tạo ra sự khác biệt.

Ông Lê Quốc Minh, Ủy viên T.Ư Đảng, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và dân vận T.Ư, Tổng Biên tập báo Nhân Dân, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam cho hay: Báo chí phải nghĩ ra những thứ khác để giữ chân độc giả trong bối cảnh thách thức bủa vây này. Tờ New York Times chẳng hạn, họ mua thêm những tờ báo nhỏ hơn để bổ sung những mảng miếng còn thiếu, trong đó có cả trang chuyên về trò chơi. Việc này thu hút những người yêu thích và gắn bó với hình thức giải trí kết hợp với đọc tin tức. Tờ báo thu phí thành công vì bán sản phẩm theo các gói như vậy. Thi thoảng họ phải tạo ra những sản phẩm rất đặc biệt, có thể là báo chí hoặc phi báo chí để giữ chân người đọc.

“Phải tạo ra sự kết nối giữa báo in với báo điện tử, tạo thành hệ sinh thái liên thông với nhau. Không phải cứ để tình trạng người đọc báo in cứ đọc, người đọc điện tử cứ đọc riêng lẻ, thì khó phát huy được sức mạnh tương hỗ. Thậm chí, chúng ta phải nghĩ đến chuyện dùng tờ này để quảng bá cho tờ kia”, Ông Lê Quốc Minh nói thêm.

Hồi tháng 7/2024, trong lễ Quốc tang cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, báo in Tiền Phong tạo hiệu ứng nhờ số báo đặc biệt về người lãnh đạo hết lòng vì nước vì dân. Số báo đặc biệt làm nên cơn sốt, khiến đông đảo độc giả mọi tầng lớp, lứa tuổi ráo riết sưu tầm để lưu giữ lại khoảnh khắc lịch sử. Đó là một trong những minh chứng cho thấy, báo in vẫn có chỗ đứng nhất định khi hệ thống thông tin, hình ảnh được tập hợp trong một sản phẩm có thể cầm nắm và lưu trữ như hiện vật. “Báo in có những lợi thế nhất định, đó là cảm giác sờ tận tay, ngửi mùi mực in và chưa kể là đáp ứng nhu cầu lưu trữ”, ông Lê Quốc Minh nhận xét.

Độc giả cũng không thể quên thành tựu của báo in Nhân Dân khi báo tạo thành cơn sốt nhờ xuất bản ấn phẩm đặc biệt về bức tranh panorama Chiến thắng Điện Biên Phủ, hoặc tương tác dùng báo in để gấp Cột cờ Hà Nội kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô.

Thông qua những sản phẩm đặc biệt, độc giả biết nhiều hơn tới thương hiệu tờ báo và không ít trong số ấy sẽ trở thành bạn đọc thường xuyên, người đọc trung thành tạo ra giá trị bền vững.

Để báo in song hành trong kỷ nguyên thông minh, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, ông Lê Quốc Minh cho rằng, các cơ quan báo chí phải tạo ra sự tương tác, kết nối để người xem mạng xã hội phải tìm đến báo điện tử, từ báo điện tử sang đọc báo in và ngược lại.

Sự sáng tạo không ngừng nghỉ thôi thúc những người làm báo tiến về phía trước. Trong bối cảnh công nghệ số, kỷ nguyên thông minh, sự sáng tạo, bứt phá càng đòi hỏi mỗi cá nhân, đơn vị, đặc biệt là người làm báo phải cởi bỏ tư duy cũ kĩ theo lối mòn. Công nghệ chưa hạ gục người làm báo, chỉ có sự trì trệ ngăn cản sự sáng tạo.

Châu Anh