Tiềm năng giảm phát thải lớn từ trồng trọt

Phát biểu tại Hội nghị tham vấn Dự thảo “Đề án sản xuất trồng trọt giảm phát thải giai đoạn 2025-2030”, do Bộ Nông nghiệp và Môi trường phụ trách vào sáng 30/7, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Hoàng Trung nhấn mạnh rằng chuyển đổi mô hình trồng trọt theo hướng phát thải thấp không chỉ là nhu cầu cấp bách mà còn là động lực chiến lược để nâng cao giá trị gia tăng và uy tín nông sản Việt trên thị trường quốc tế.

“Trồng trọt là lĩnh vực phát thải lớn, nhưng cũng là nơi có tiềm năng giảm phát thải lớn nhất nếu được tổ chức và định hướng đúng”, ông nói.

Theo số liệu kiểm kê khí nhà kính năm 2020 do Viện Môi trường Nông nghiệp tính toán, tổng lượng phát thải khí nhà kính của Việt Nam đạt khoảng 454,6 triệu tấn CO₂ tương đương (CO₂tđ), tăng gần gấp đôi so với năm 2010, trong đó lĩnh vực nông nghiệp chiếm khoảng 116,51 triệu tấn CO₂tđ.

Riêng trồng trọt (canh tác lúa và một số loại cây trồng chủ lực, đốt phế phụ phẩm nông nghiệp ngoài đồng) chiếm khoảng 80% tổng phát thải của ngành nông nghiệp, chủ yếu là phát thải khí CH₄ từ sản xuất lúa nước do tập quán canh tác ngập nước liên tục, sử dụng phân bón chưa hiệu quả và chưa có phương án xử lý rơm rạ sau thu hoạch hiệu quả.

"Nếu được định hướng đúng đắn, triển khai bài bản và áp dụng các giải pháp kỹ thuật phù hợp, vừa hiệu quả về chi phí, vừa có khả năng nhân rộng thì việc giảm phát thải trong ngành trồng trọt hoàn toàn có thể thực hiện ở quy mô quốc gia cũng như tại từng nông hộ", Thứ trưởng Hoàng Trung cho hay.

Đề án mới do Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì đặt mục tiêu giảm ít nhất 10% lượng phát thải trong lĩnh vực trồng trọt đến năm 2030, tương đương khoảng 6-8 triệu tấn CO2. Để hiện thực hóa mục tiêu này, dự thảo Đề án sẽ tập trung vào các cây trồng chủ lực có mức phát thải cao như lúa nước, ngô, hồ tiêu, cà phê, thanh long, chuối, cây ăn quả có múi và cây công nghiệp dài ngày.

Thứ trưởng Hoàng Trung cho biết, các giải pháp kỹ thuật đã được đề xuất bao gồm chuyển đổi cơ cấu cây trồng, phát triển các gói kỹ thuật canh tác mới, sử dụng than sinh học, cải tiến vật tư nông nghiệp, xử lý phế phụ phẩm và nâng cao sức khỏe đất. Ông khẳng định: “Chúng ta không thiếu giải pháp, điều quan trọng là phải lựa chọn được những giải pháp phù hợp, khả thi, có thể nhân rộng nhanh chóng tại cả cấp quốc gia và nông hộ”.

Ngoài ra, hệ thống đo lường, báo cáo, thẩm định (MRV) và cơ sở dữ liệu phát thải cũng được xác định là khâu then chốt. Việt Nam cần xây dựng được một hệ thống MRV phù hợp với điều kiện sản xuất nhỏ lẻ, phân tán, đồng thời có khả năng tích hợp với các tiêu chuẩn quốc tế, từ đó phục vụ cho việc chứng nhận sản phẩm phát thải thấp và giao dịch tín chỉ carbon.

Bộ cũng đặt kỳ vọng vào việc thiết lập hệ thống chính sách đồng bộ để khuyến khích doanh nghiệp và người dân tham gia sản xuất xanh. Việc kết hợp nguồn lực từ ngân sách nhà nước, tư nhân và quốc tế được xác định là một trong những yếu tố cốt lõi tạo nên tính khả thi của đề án. Trong đó, vai trò của các hợp tác xã và chuỗi liên kết giá trị được đánh giá là then chốt nhằm nhân rộng các mô hình sản xuất phát thải thấp.

Trong tầm nhìn dài hạn, Đề án trồng trọt giảm phát thải là bước đi cụ thể nhằm triển khai các cam kết quốc tế về khí hậu của Việt Nam, trong đó có cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 mà Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã đưa ra tại Hội nghị COP26.

Để Đề án đi vào thực tiễn, Bộ Nông nghiệp và Môi trường kêu gọi sự tham gia đóng góp trí tuệ từ các nhà khoa học, chuyên gia trong nước và quốc tế, cũng như đại diện các doanh nghiệp, địa phương, những người đang vận hành thực tế các mô hình sản xuất nông nghiệp. “Chúng tôi mong muốn đây sẽ không chỉ là một bản kế hoạch trên giấy, mà trở thành chương trình hành động chiến lược của ngành trồng trọt Việt Nam trong thập kỷ tới”, Thứ trưởng Trung nhấn mạnh.

Tái cấu trúc sản xuất nông nghiệp, hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 năm 2050

Một trong những nhiệm vụ quan trọng của đề án, là tái cấu trúc ngành trồng trọt gắn với khí hậu và thị trường. Theo Thứ trưởng Hoàng Trung, Đề án cần đặt mục tiêu quan trọng nhất là thay đổi thực hành sản xuất để nâng cao hiệu quả, tăng thu nhập, đồng thời thích ứng với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững. Do đó, không nên bó hẹp trong một số cây trồng cụ thể mà cần mở rộng không gian cho toàn bộ ngành trồng trọt, khuyến khích địa phương và doanh nghiệp chủ động sáng tạo.

"Chúng ta cần tổ chức lại hệ thống sản xuất theo hướng tích hợp đồng bộ kỹ thuật, thể chế và thị trường. Canh tác giảm phát thải phải được xem là chiến lược tái cấu trúc ngành", ông nói, đồng thời gợi ý ưu tiên chuyển đổi sang các cây lâu năm hấp thu carbon, và phát triển rau hoa giá trị cao trên đất lúa. Đây đều là những mô hình có tiềm năng giảm phát thải rõ rệt.

Ông nhấn mạnh, cần xây dựng các gói kỹ thuật đặc thù cho từng nhóm cây trồng và vùng sinh thái, trước mắt tập trung vào năm nhóm cây chính là lúa, sắn, cà phê, mía và chuối, những cây trồng đóng góp lớn vào sinh kế nhưng cũng phát thải cao nếu không kiểm soát tốt.

Thứ trưởng Hoàng Trung xác định, việc hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật và MRV là “điều kiện tiên quyết” để chứng minh hiệu quả giảm phát thải, tham gia thị trường tín chỉ carbon và xây dựng thương hiệu nông sản phát thải thấp.

Ngoài ra, cần chú trọng phát triển chuỗi giá trị bền vững như nông nghiệp hữu cơ, tuần hoàn… nhằm gắn giảm phát thải với gia tăng giá trị sản phẩm. "Đây chính là tiền đề để các sản phẩm của Việt Nam có thể gắn nhãn phát thải thấp và thâm nhập các thị trường cao cấp", ông gợi mở và đề nghị đầu tư bài bản cho đào tạo, truyền thông để thay đổi nhận thức, điều kiện tiên quyết cho thành công của Đề án.

Về giải pháp tổng thể, Đề án cần tập trung vào các trụ cột: tăng cường hợp tác quốc tế; xây dựng thương hiệu nông sản phát thải thấp gắn với truy xuất nguồn gốc và thị trường; và thể chế hóa vai trò điều phối của Nhà nước thông qua cơ chế lồng ghép ngân sách, tích hợp các chương trình mục tiêu và thiết lập hệ thống giám sát - đánh giá toàn diện.

Kết thúc bài phát biểu, Thứ trưởng Hoàng Trung kêu gọi đơn vị chủ trì sớm hoàn thiện Đề án trong tháng 8/2025 để trình Bộ phê duyệt. Đồng thời, cần xây dựng kế hoạch triển khai cụ thể cho từng cây trồng, từng vùng và nhóm đối tượng.

“Chuyển đổi sang sản xuất trồng trọt phát thải thấp là trách nhiệm của chúng ta hôm nay, đối với người nông dân, môi trường sống và cả thế hệ mai sau”, ông nhấn mạnh.

Lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường kỳ vọng, Đề án sẽ là nền tảng để hình thành một hệ sinh thái nông nghiệp phát thải thấp, nơi nhà nước kiến tạo chính sách, doanh nghiệp đầu tư công nghệ, nông dân là chủ thể chuyển đổi, và các đối tác quốc tế là lực đẩy đồng hành.

“Tôi mong muốn tiếp tục nhận được sự đồng hành sát cánh từ các địa phương, tổ chức quốc tế, nhà khoa học, doanh nghiệp và người nông dân để xây dựng ngành trồng trọt Việt Nam bền vững, có trách nhiệm và uy tín trên trường quốc tế”, Thứ trưởng Hoàng Trung khẳng định.

Chu Mạnh Hải