Chính sách đột phá của Việt Nam

Với Việt Nam, việc nắm bắt kịp thời xu hướng này không chỉ mang ý nghĩa chiến lược cho tăng trưởng, mà còn là điều kiện tiên quyết để thực hiện các cam kết quốc tế về giảm phát thải và bảo vệ môi trường.

Theo TS. Hải, nền tảng đầu tiên của quá trình chuyển đổi xanh chính là xác định và phân loại các hoạt động xanh. Đây là bước đi cơ bản để xây dựng chuẩn mực, khung pháp lý và chính sách khuyến khích, đồng thời tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn tài chính xanh trong nước và quốc tế. Nếu thiếu một hệ thống phân loại rõ ràng, doanh nghiệp sẽ khó được hỗ trợ, còn thị trường lại thiếu cơ sở minh bạch để định hướng đầu tư. Điều này đặc biệt quan trọng với khu vực kinh tế tư nhân - lực lượng được coi là động lực then chốt trong nền kinh tế thị trường.

Ở Việt Nam, loạt chính sách được ban hành thời gian gần đây đã mở ra hướng đi mới cho kinh tế tư nhân. Đáng chú ý là Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân; Nghị quyết 198/2025/QH15 của Quốc hội về cơ chế, chính sách đặc biệt; và Nghị quyết 139/NQ-CP của Chính phủ triển khai kế hoạch hành động. Đây là những chính sách đột phá, được kỳ vọng sẽ đặt nền móng cho một giai đoạn phát triển mới, trong đó kinh tế tư nhân không chỉ đóng vai trò quan trọng về quy mô và đóng góp GDP, mà còn trở thành trụ cột để hiện thực hóa mô hình tăng trưởng xanh.

Cụ thể, Bộ Tài chính đã thành lập Tổ soạn thảo Nghị định về hỗ trợ 2% lãi suất từ các quỹ tài chính ngoài ngân sách, áp dụng cho doanh nghiệp, hộ gia đình và cá nhân kinh doanh triển khai các dự án xanh, kinh tế tuần hoàn và thực hiện ESG. Đây là bước đi cụ thể hóa chính sách khuyến khích, song theo TS. Hải, quy mô hỗ trợ này vẫn còn hạn chế và cần được bổ sung bằng những công cụ tài chính xanh hiệu quả hơn như tín dụng xanh, trái phiếu xanh hay ưu đãi thuế.

Kinh nghiệm quốc tế: Ba “chìa khóa” thúc đẩy kinh tế tư nhân xanh hóa

Từ kinh nghiệm quốc tế, TS. Hải nhấn mạnh ba trụ cột quan trọng để thúc đẩy kinh tế tư nhân gắn với chuyển đổi xanh: xây dựng khung pháp lý, thiết kế các chương trình phát triển xanh và ban hành chính sách khuyến khích, ưu đãi phù hợp. Ông dẫn chứng Liên minh châu Âu đã đi đầu trong việc xây dựng hệ thống pháp lý toàn diện: Từ Kế hoạch hành động về tài chính bền vững năm 2018, Luật Công bố thông tin tài chính khí hậu năm 2019, đến Thỏa thuận Xanh châu Âu trị giá 750 tỷ Euro năm 2020 và Bộ tiêu chuẩn trái phiếu xanh năm 2023. Đây là những công cụ giúp định hướng dòng vốn đầu tư, củng cố niềm tin thị trường và tạo đòn bẩy cho doanh nghiệp tư nhân phát triển.

Trung Quốc cũng là một trong những quốc gia phát triển hệ thống pháp lý sớm nhất cho tăng trưởng xanh. Từ năm 2012, nước này đã ban hành Danh mục tín dụng xanh, tiếp đó là Danh mục dự án trái phiếu xanh năm 2015, và Hướng dẫn thiết lập hệ thống tài chính xanh năm 2016. Đáng chú ý, Trung Quốc thường xuyên cập nhật khung pháp lý để phù hợp với sự phát triển công nghệ và xu hướng quốc tế, qua đó bảo đảm doanh nghiệp không bị tụt lại trong cuộc đua xanh hóa.

Trong khi đó, Đức lại nổi bật với chính sách hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa thông qua ngân hàng Tái thiết Đứu (KfW). Chỉ riêng chương trình tín dụng xanh cho năng lượng tái tạo đã đạt dư nợ lên tới 70 tỷ Euro, góp phần quan trọng vào quá trình chuyển đổi năng lượng quốc gia. Bài học từ Đức cũng cho thấy sự cần thiết của việc điều chỉnh chính sách ưu đãi theo từng giai đoạn: Khi chương trình FiT (giá điện hỗ trợ) không còn phù hợp, chính phủ đã chuyển sang cơ chế thưởng dựa trên kết quả giảm phát thải, giúp giảm áp lực ngân sách và đảm bảo cạnh tranh lành mạnh trên thị trường.

Từ những kinh nghiệm này, TS. Thanh Hải đưa ra loạt gợi ý cho Việt Nam. Trước hết, Việt Nam cần khẩn trương xây dựng khung pháp lý đồng bộ về tăng trưởng xanh, bởi với một nền kinh tế có độ mở lớn, việc chậm ban hành sẽ khiến chúng ta mất cơ hội trong cuộc đua chuyển đổi kép. Tiếp đó, Việt Nam nên sớm triển khai các chương trình trọng điểm quốc gia, chẳng hạn chương trình năng lượng tái tạo gắn với kế hoạch huy động vốn quốc tế, trong đó doanh nghiệp tư nhân là chủ thể trung tâm. Cuối cùng, chính sách ưu đãi cần đa dạng hóa, không chỉ dừng ở hỗ trợ lãi suất mà phải mở rộng sang các công cụ thị trường hiện đại, đồng thời chọn lọc những doanh nghiệp có năng lực để tạo tác động lan tỏa.

Tuy nhiên, bên cạnh cơ hội, Việt Nam cũng phải đối diện với nhiều thách thức. Trước hết, khả năng hấp thụ vốn xanh của doanh nghiệp tư nhân còn hạn chế do phần lớn doanh nghiệp có quy mô nhỏ, năng lực quản trị tài chính yếu và thiếu minh bạch thông tin. Điều này khiến họ khó tiếp cận nguồn vốn quốc tế vốn đòi hỏi tiêu chuẩn cao về báo cáo ESG. Bên cạnh đó, các chính sách hỗ trợ nếu không được thiết kế linh hoạt có thể tạo ra sự phụ thuộc vào ưu đãi, làm méo mó cạnh tranh thị trường.

Kinh nghiệm từ Đức cho thấy, nếu kéo dài quá lâu cơ chế hỗ trợ lãi suất hay giá điện, sẽ gây áp lực lên ngân sách và làm suy yếu động lực đổi mới sáng tạo.

Một rào cản khác là khung pháp lý trong nước chưa được cập nhật kịp thời với xu hướng quốc tế. Trong khi EU, Trung Quốc liên tục điều chỉnh tiêu chuẩn, thì ở Việt Nam, tiến độ xây dựng và ban hành còn chậm, gây khó khăn cho doanh nghiệp muốn tham gia thị trường toàn cầu. Ngoài ra, năng lực giám sát và thực thi chính sách cũng là một vấn đề lớn: nếu thiếu cơ chế kiểm tra, minh bạch và chế tài mạnh mẽ, ưu đãi xanh có thể bị lợi dụng sai mục đích.

Đặc biệt, thực tiễn tại Việt Nam đã cho thấy những thách thức cụ thể. Chẳng hạn, nhiều doanh nghiệp sản xuất gạch không nung - một sản phẩm thân thiện môi trường vẫn gặp khó trong việc tiếp cận tín dụng xanh vì thủ tục phức tạp và chi phí vay cao hơn kỳ vọng. Hay trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, dù đã có hàng loạt dự án điện gió, điện mặt trời được triển khai, nhưng cơ chế giá mua điện (FiT) thiếu ổn định và sự chậm trễ trong ban hành khung pháp lý mới đã khiến nhiều nhà đầu tư rơi vào thế khó, thậm chí bị đình trệ dự án.

Ở chiều ngược lại, một số doanh nghiệp tư nhân lớn như Vinamilk, Tập đoàn Tân Hiệp Phát, hay TH True Milk đã bước đầu áp dụng tiêu chuẩn ESG trong sản xuất và chuỗi cung ứng, cho thấy tiềm năng để khu vực tư nhân Việt Nam tham gia sâu hơn vào sân chơi toàn cầu nếu được hỗ trợ đúng cách.

Động lực cho một Việt Nam xanh và bền vững

Phát biểu tại diễn đàn, TS. Nguyễn Thanh Hải khẳng định: Chuyển đổi xanh không còn là lựa chọn mà đã trở thành hướng đi tất yếu. Kinh tế tư nhân, với sự linh hoạt và khả năng sáng tạo, nếu được trao cơ chế và công cụ hỗ trợ phù hợp, sẽ trở thành lực lượng tiên phong, dẫn dắt Việt Nam tiến tới một nền kinh tế xanh, tuần hoàn và phát triển bền vững.

Tuy vậy, để biến tiềm năng thành hiện thực, các cơ quan quản lý cần hành động quyết liệt hơn ở ba phương diện: Thể chế, tài chính và năng lực doanh nghiệp. Trước hết, cần hoàn thiện khung pháp lý theo chuẩn mực quốc tế, coi đây là “giấy thông hành” để doanh nghiệp Việt Nam bước vào thị trường toàn cầu. Tiếp đến, phải thiết kế các gói tài chính xanh đủ lớn, đa dạng và minh bạch, giảm phụ thuộc vào ngân sách nhà nước và khuyến khích dòng vốn tư nhân, vốn quốc tế tham gia. Cuối cùng, không thể bỏ qua nhiệm vụ nâng cao năng lực của doanh nghiệp tư nhân từ quản trị, minh bạch thông tin đến ứng dụng công nghệ xanh để họ thực sự đủ sức cạnh tranh.

Như TS. Nguyễn Thanh Hải khẳng định: “Nếu nhanh chóng ban hành khung pháp lý và chính sách đồng bộ, Việt Nam hoàn toàn có thể biến áp lực thành động lực, biến thách thức thành cơ hội, để kinh tế tư nhân vừa là động cơ tăng trưởng, vừa là lực lượng tiên phong trong hành trình chuyển đổi xanh.”

Trong bối cảnh chuyển đổi kép, những bài học từ EU, Đức, Trung Quốc cùng thực tiễn từ chính các doanh nghiệp Việt Nam là minh chứng rõ ràng rằng: Con đường xanh hóa của kinh tế tư nhân không dễ, nhưng là lựa chọn duy nhất để phát triển bền vững và hội nhập sâu rộng với kinh tế toàn cầu.

Diễn đàn "Phát triển kinh tế tư nhân gắn với tăng trưởng xanh và bảo vệ môi trường bền vững"

Thu Hà