Thực trạng ô nhiễm nguồn nước sau hoàn lưu bão số 11

Những ngày sau hoàn lưu bão, hàng loạt khu dân cư ở vùng trung du và đồng bằng Bắc Bộ ghi nhận tình trạng bể nước ngập, nguồn nước sinh hoạt bị nhiễm bẩn nghiêm trọng.

Tại một số xã ven sông Cầu (Thái Nguyên), nước lũ đã tràn vào toàn bộ bể chứa và giếng khoan của người dân. Không ít hộ phải dùng nước mưa hoặc nước tạm trong khi chưa có phương án xử lý triệt để. Tình trạng tương tự cũng diễn ra ở nhiều xã ven sông của Bắc Ninh và vùng ngoại thành Hà Nội.

Ông Nguyễn Văn L. (xã Văn Môn, Bắc Ninh) chia sẻ: “Mưa lớn mấy ngày liền khiến nước ngập sâu gần 1 mét. Toàn bộ bể chứa của gia đình đều bị nước bẩn tràn vào. Dù nước đã rút nhưng nước trong bể có mùi hôi, đục ngầu, không thể dùng để ăn uống.”

Bức tranh chung sau hoàn lưu bão là hàng chục nghìn hộ dân đang đối mặt với nguy cơ thiếu nước sạch và ô nhiễm môi trường sinh hoạt. Đây là một trong những nguyên nhân dễ dẫn đến bùng phát các dịch bệnh truyền nhiễm sau thiên tai nếu không có giải pháp ứng phó kịp thời.

Dưới tác động của hoàn lưu bão, lượng mưa tại nhiều địa phương đạt mức 300 - 500 mm chỉ trong vài ngày. Hệ thống thoát nước đô thị quá tải khiến nước dâng cao và tràn ngược vào khu dân cư. Nước bẩn từ cống rãnh, nước thải sinh hoạt, chất thải rắn… xâm nhập vào nguồn nước sinh hoạt, tạo điều kiện cho vi sinh vật và các chất ô nhiễm lan rộng.

Ở các khu vực sử dụng bể ngầm, bể nổi, nước ngập khiến bể chứa gần như bị ô nhiễm hoàn toàn. Tại các giếng khoan, nước ngập kéo dài có thể làm nước ngầm nhiễm khuẩn E.coli, kim loại nặng hoặc các hợp chất độc hại khác.

Bộ Y tế cảnh báo, các bệnh như tiêu chảy, tả, thương hàn và các bệnh về da có thể bùng phát nếu nước sinh hoạt không được xử lý đúng cách. Một số cơ sở y tế tại Thái Nguyên và Bắc Ninh đã ghi nhận rải rác các ca bệnh tiêu hóa và bệnh ngoài da sau đợt ngập.

Khó khăn trong công tác xử lý nước sinh hoạt sau lũ

Xử lý nước sau mưa lũ không chỉ là câu chuyện kỹ thuật mà còn là thách thức về tổ chức, nguồn lực và nhận thức cộng đồng, nhất là tại những khu vực hạ tầng còn yếu.

Nguồn ô nhiễm đa dạng, khó kiểm soát

Sau ngập lụt diện rộng, nguồn nước bị ô nhiễm từ nhiều hướng: nước thải sinh hoạt, phân gia súc, rác thải, thuốc bảo vệ thực vật từ nông nghiệp, dầu mỡ từ phương tiện cơ giới… Chúng tồn tại dưới nhiều dạng khác nhau, gây khó khăn cho quá trình xử lý tại hộ gia đình và cơ sở cấp nước nhỏ lẻ.

Thiếu vật tư và hướng dẫn sử dụng

Nhiều hộ gia đình không có sẵn thiết bị lọc nước hoặc hóa chất khử khuẩn. Lượng nước sạch dự trữ chỉ đáp ứng nhu cầu ngắn hạn. Trong khi đó, công tác tuyên truyền, hướng dẫn cách khử khuẩn nước đúng cách chưa đồng đều. Ở các vùng sâu, vùng xa, thông tin tiếp cận đến người dân còn chậm.

Kiểm định chất lượng nước sau xử lý gặp khó

Ngay cả khi người dân xử lý nước bằng Cloramin B hoặc đun sôi, việc kiểm tra chất lượng nước đầu ra vẫn không dễ thực hiện. Thiếu thiết bị đo kiểm khiến người dân không thể biết chắc nước đã an toàn hay chưa. Điều này tiềm ẩn rủi ro lớn khi nước chưa đạt chuẩn nhưng vẫn được sử dụng cho ăn uống.

Cần một chiến lược dài hạn

Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng mạnh của biến đổi khí hậu, với tần suất thiên tai ngày càng tăng. Ngập lụt diện rộng sẽ tiếp tục là thách thức lớn đối với hệ thống cấp nước sinh hoạt.

Do đó, bên cạnh các giải pháp ứng phó trước mắt, cần xây dựng một chiến lược dài hạn về quản lý và bảo vệ nguồn nước, bao gồm:

- Quy hoạch đô thị, nông thôn thích ứng thiên tai.

- Đầu tư hệ thống thoát nước – cấp nước hiện đại, tách riêng nước thải sinh hoạt và nước mưa.

- Ứng dụng công nghệ xử lý nước tiên tiến.

- Nâng cao năng lực cộng đồng trong xử lý nước khẩn cấp.

Ảnh hưởng của hoàn lưu bão số 11 đã cho thấy nguy cơ ô nhiễm nguồn nước sinh hoạt sau mưa lũ là thách thức lớn đối với sức khỏe cộng đồng tại các tỉnh miền Bắc. Để giảm thiểu rủi ro, cần có sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền, ngành chức năng và người dân.

Ban hành quy trình xử lý nước khẩn cấp phù hợp từng địa phương.

Dự trữ hóa chất, thiết bị lọc nước và nguồn nước sạch.

Lồng ghép bảo vệ môi trường nước vào chiến lược phòng chống thiên tai quốc gia.

Tăng cường hợp tác với các tổ chức xã hội, doanh nghiệp, viện nghiên cứu để phát triển giải pháp phù hợp.

Mưa lũ do hoàn lưu bão số 11 không chỉ là một đợt thiên tai thông thường mà còn là phép thử lớn cho hệ thống cấp nước, ngành y tế và chính quyền các địa phương miền Bắc. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu khiến các hiện tượng mưa lớn cực đoan ngày càng xảy ra thường xuyên hơn, nước sạch sau lũ không thể chỉ xem là một hoạt động cứu trợ ngắn hạn mà phải được quy hoạch, dự phòng và quản trị rủi ro như một cấu phần của chiến lược phòng chống thiên tai.

Chỉ khi các địa phương chủ động về vật tư, thiết bị, nhân lực và kế hoạch phản ứng nhanh, người dân vùng ngập mới không phải xếp hàng xin từng can nước sau mỗi trận lũ. Nước sạch không thể trở thành “hàng xa xỉ” trong những tình huống khẩn cấp đó là điều mà thiên tai lần này nhắc nhở chúng ta.

Bão có thể đi qua, nhưng hệ lụy từ nguồn nước ô nhiễm nếu không xử lý triệt để sẽ kéo dài, gây thiệt hại không nhỏ cho sức khỏe và môi trường sống. Hành động sớm, hành động đồng bộ và quyết liệt chính là chìa khóa để bảo vệ hàng triệu người dân khỏi những nguy cơ tiềm ẩn sau thiên tai.

WHO hỗ trợ khẩn cấp nước sạch và vật tư y tế cho các địa phương sau bão lũ

Phúc Minh