Với lời tuyên bố COP30 sẽ là “COP của sự thật”, nước chủ nhà Brazil hướng đến một hội nghị không chỉ nêu khẩu hiệu mà phải thể hiện hành động cụ thể. Khác với những kỳ trước, COP30 không xoay quanh một mục tiêu duy nhất mà tập trung vào ba trụ cột then chốt: cắt giảm khí thải, tài chính khí hậu và bảo tồn rừng.

Nga giới thiệu mô hình phục hồi môi trường đầu tiên trên thế giới tại COP30

Trong hai ngày 6 và 7/11, Hội nghị Thượng đỉnh về khí hậu – sự kiện trù bị của COP30 – quy tụ đại diện từ 143 quốc gia, trong đó có 57 đoàn do nguyên thủ quốc gia dẫn đầu. Đại sứ Maurício Lyrio, Trưởng đoàn đàm phán của Brazil, cho biết quy mô hội nghị thể hiện cam kết mạnh mẽ của cộng đồng quốc tế trong hành động khí hậu toàn cầu. Bộ trưởng Môi trường Brazil Marina Silva nhấn mạnh đây là dịp để các quốc gia cùng gửi đi thông điệp thống nhất: chuyển đổi nguồn cung năng lượng sang tái tạo, giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch.

Tại COP30, Brazil sẽ giới thiệu Quỹ Rừng Nhiệt đới Mãi mãi (TFFF) – một sáng kiến tài chính hỗ trợ các nước bảo vệ và duy trì hệ sinh thái rừng nhiệt đới. Bà Silva dẫn số liệu của Dự án giám sát phá rừng Amazon bằng vệ tinh (Prodes) cho thấy, diện tích rừng bị tàn phá ở khu vực này đã giảm 11,8% so với năm 2024, trong khi vùng sinh thái Cerrado giảm 11%. Những con số này thể hiện nỗ lực của Brazil trong vai trò quốc gia tiên phong bảo vệ môi trường bằng hành động thực chất.

Bên cạnh việc bảo vệ rừng, Brazil còn cùng Liên hợp quốc khởi xướng Sáng kiến Toàn cầu về Tính toàn vẹn thông tin khí hậu (Global Initiative for Information Integrity on Climate Change) – nhằm chống lại làn sóng thông tin sai lệch về biến đổi khí hậu. Trong thời đại mạng xã hội, những luồng tin phủ nhận biến đổi khí hậu, bóp méo dữ liệu hoặc “tẩy xanh” (greenwashing) đang gây tác động tiêu cực, làm suy yếu niềm tin của công chúng và cản trở tiến trình Net Zero.

Bà Kathy Mulvey, Giám đốc Chiến dịch năng lượng và khí hậu thuộc tổ chức Union of Concerned Scientists (Mỹ), nhận định: “Ngành nhiên liệu hóa thạch đang tái sử dụng những chiến thuật tuyên truyền sai lệch từng được áp dụng trong thập niên 1980–1990. Giống như cách ngành công nghiệp thuốc lá từng che giấu tác hại của hút thuốc, các tập đoàn dầu khí và than đang gieo rắc sự nghi ngờ giả tạo về khoa học khí hậu”.

Theo thống kê, tại COP29 có hơn 1.770 nhà vận động hành lang thuộc lĩnh vực nhiên liệu hóa thạch tham dự. Riêng tại COP28, các tập đoàn năng lượng đã chi hơn 5 triệu USD cho quảng cáo trực tuyến chứa nội dung sai lệch về khí hậu. Những chiến dịch này khiến truyền thông khí hậu trở thành “mặt trận vô hình”, làm gia tăng bế tắc trong vấn đề cốt lõi – tài chính khí hậu.

Tổng Thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres từng cảnh báo tại Hội nghị G20 năm 2024: “Những chiến dịch sai lệch đang làm chậm tiến trình ứng phó biến đổi khí hậu – từ phủ nhận, tẩy xanh đến việc quấy rối các nhà khoa học. Cần bảo vệ quyền tiếp cận thông tin trung thực, minh bạch của công chúng”.

Tuy nhiên, cuộc chiến “tẩy độc thông tin khí hậu” cũng đòi hỏi nguồn lực tài chính mạnh mẽ và sự đồng thuận quốc tế sâu rộng – điều không dễ đạt được.

Một diễn biến gây chú ý bên thềm COP30 là phát biểu của tỷ phú Bill Gates – người từng là tiếng nói nổi bật trong các chiến dịch vì khí hậu. Ông cho rằng, dù biến đổi khí hậu gây hậu quả nghiêm trọng, đặc biệt ở các quốc gia nghèo, nhưng “nó không đồng nghĩa với sự diệt vong của nhân loại”. Theo ông, trọng tâm của thế giới nên là “giảm đau khổ và cải thiện cuộc sống”, thay vì chỉ chú trọng vào chỉ số khí thải hay nền nhiệt toàn cầu.

Trong khi đó, chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố không cử đại diện cấp cao tham dự COP30, động thái được xem là cú đánh mạnh vào nỗ lực toàn cầu chống biến đổi khí hậu. Phát biểu tại Đại hội đồng Liên hợp quốc trước đó, ông Trump thậm chí gọi biến đổi khí hậu là “trò lừa bịp lớn nhất hành tinh” và rút Mỹ khỏi Thỏa thuận Paris ngay khi nhậm chức.

Sự rút lui của Mỹ – nền kinh tế và quốc gia phát thải hàng đầu thế giới – cùng quan điểm thực dụng của các cường quốc khác tiếp tục phủ bóng lên COP30. Ngay tại châu Âu, Liên minh EU phải mất nhiều giờ đàm phán mới đạt được thỏa thuận tạm thời về mục tiêu giảm 90% lượng khí thải vào năm 2040 so với mức năm 1990. Tuy nhiên, cơ chế cho phép các nước mua tín chỉ carbon quốc tế để bù đắp 5% lượng khí thải khiến mức giảm thực tế chỉ còn khoảng 85%. EU cũng đang xem xét nới thêm 5% trong tương lai, đồng thời lùi thời điểm triển khai thị trường carbon mới sang năm 2028 để giảm áp lực giá nhiên liệu.

Báo cáo State of Climate Action công bố ngày 22/10 cho thấy tỷ trọng than trong sản xuất điện toàn cầu đã giảm nhờ sự phát triển năng lượng tái tạo, nhưng chưa đạt mức kỳ vọng. Lượng phát thải toàn cầu vẫn tăng, chỉ là chậm hơn trước.

Trong bối cảnh đó, COP30 đối mặt nguy cơ trở thành “phiên kiểm điểm toàn cầu”, nơi các bên tiếp tục đổ lỗi cho nhau và trì hoãn việc giải ngân nguồn tài chính khí hậu. Tại COP29, các nước phát triển thống nhất cung cấp 300 tỷ USD/năm cho các quốc gia đang phát triển đến năm 2035 – con số thấp hơn nhiều so với nhu cầu thực tế. Cam kết huy động 1.300 tỷ USD/năm từ cả khu vực công và tư vẫn chưa được cụ thể hóa, giống như những lời hứa nhiều hơn là hành động.

Không phải ngẫu nhiên, trong thông điệp gửi Hội nghị Thị trưởng Thế giới (C40) ngày 3/11 tại Rio de Janeiro, Tổng Thư ký Antonio Guterres kêu gọi biến COP30 thành điểm khởi đầu của “một thập kỷ hành động khí hậu mạnh mẽ”, với các kế hoạch cụ thể về thích ứng, tài chính và tham vọng. “Chỉ bằng sự chung tay, chúng ta mới có thể kiến tạo một tương lai đáng sống cho tất cả mọi người,” ông nhấn mạnh.

Thanh Thanh