Giảm phát thải khí mê-tan trong sản xuất nông nghiệp ở Nghệ An: Hướng đi tất yếu cho nông nghiệp bền vững
Kinh tế xanh - Ngày đăng : 08:31, 18/11/2025
Giảm phát thải khí mê-tan trong sản xuất nông nghiệp ở Nghệ An: Hướng đi tất yếu cho nông nghiệp bền vững
Nghệ An, vùng đất có diện tích lúa lớn nhất Bắc Trung Bộ, đang bước vào quá trình chuyển đổi mạnh mẽ trong sản xuất nông nghiệp. Những mô hình giảm phát thải khí mê-tan (CH₄) từ trồng lúa và chăn nuôi không chỉ góp phần thực hiện cam kết quốc gia về giảm phát thải khí nhà kính, mà còn mở ra hướng đi mới cho nông dân với cơ hội gia tăng thu nhập từ thị trường tín chỉ carbon.
Nông nghiệp - nguồn phát thải chính
Theo thống kê, sản xuất nông nghiệp chiếm hơn 30% tổng lượng phát thải khí nhà kính của Việt Nam. Trong đó, khí mê-tan phát sinh nhiều nhất từ ruộng lúa nước ngập liên tục và từ hoạt động chăn nuôi gia súc.
Với diện tích gieo cấy lúa trung bình mỗi vụ trên 91.000 ha, riêng vụ Xuân 2025 đạt 91.026 ha, cùng tổng đàn gia súc, gia cầm thuộc tốp đầu cả nước, Nghệ An là một trong những địa phương phát thải khí mê-tan từ nông nghiệp lớn nhất khu vực Bắc Trung Bộ.
Điều này cho thấy, việc giảm phát thải mê-tan từ canh tác lúa không chỉ là yêu cầu chung theo cam kết quốc gia, mà còn là nhiệm vụ cấp bách đối với Nghệ An, địa phương có quy mô sản xuất lúa lớn, đồng nghĩa với lượng phát thải cần kiểm soát ở mức cao.
Vài năm gần đây, Nghệ An đã triển khai rộng rãi kỹ thuật tưới ngập - khô xen kẽ (AWD) trong canh tác lúa. Thay vì để ruộng ngập liên tục, người dân được hướng dẫn chủ động tháo nước theo từng giai đoạn sinh trưởng của lúa. Cách làm này không chỉ giúp giảm từ 30 - 40% lượng mê-tan phát thải mà còn tiết kiệm 15 - 20% lượng nước tưới.
Từ đổi mới kỹ thuật đến thị trường tín chỉ carbon
Hiện Nghệ An đang phối hợp với Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) và Công ty Green Carbon Inc triển khai dự án giảm phát thải khí mê-tan trong sản xuất lúa, áp dụng công nghệ tưới ngập – khô xen kẽ (AWD) kết hợp cảm biến mực nước, được chứng nhận theo tiêu chuẩn tín chỉ carbon quốc tế Gold Standard.
Dự án được thí điểm trên 6.000 ha lúa tại các địa phương Nghi Lộc, Nam Đàn, Hưng Nguyên, Diễn Châu và Đô Lương, sau đó mở rộng lên 9.000 ha ở các địa phương khác, hướng tới giảm mạnh phát thải CO₂ trong 10 năm theo ước tính của dự án. Song song với đó, dự án Nâng cấp hệ thống thủy lợi Bắc Nghệ An do JICA tài trợ vốn ODA cũng đã giúp điều tiết nước linh hoạt cho 28.000 ha đất nông nghiệp, tạo nền tảng quan trọng cho mô hình tưới ngập – khô xen kẽ phát huy hiệu quả.
Đáng chú ý, Nghệ An cũng là địa phương đi đầu trong thí điểm mô hình sản xuất lúa gắn với tín chỉ carbon. Tại các vùng tham gia dự án quốc tế, lượng phát thải được kiểm đếm, chứng nhận và quy đổi thành tín chỉ carbon có thể bán cho doanh nghiệp trong và ngoài nước. Cơ chế này không chỉ góp phần giảm phát thải mà còn mở ra nguồn thu nhập mới cho nông dân, giúp “hạt gạo Nghệ An” gia tăng giá trị từ cả năng suất, chất lượng lẫn lợi ích môi trường.
Nhiều năm qua, Chính phủ đã ban hành các cơ chế giảm phát thải trong nông nghiệp, tạo nền tảng cho thay đổi tập quán canh tác. Đặc biệt, tháng 7/2025, Bộ Nông nghiệp, Tài nguyên và Môi trường tham vấn Đề án “Sản xuất trồng trọt giảm phát thải giai đoạn 2025–2035”, với mục tiêu hình thành ít nhất 15 vùng trồng phát thải thấp và giảm 10% phát thải khí nhà kính trong trồng trọt vào năm 2035.
Tại Nghệ An, chủ trương này nhanh chóng được cụ thể hóa: mở các lớp tập huấn cho nông dân, xây dựng vùng trình diễn AWD, nâng cấp thủy lợi và tham gia chương trình chi trả giảm phát thải (ERPA) ở Bắc Trung Bộ. Kết quả giảm phát thải được quy đổi thành tiền và phân bổ lại cho cộng đồng, tạo động lực để bà con mạnh dạn áp dụng mô hình mới.
Thay đổi tư duy - hướng tới nông nghiệp xanh
Tuy vậy, việc nhân rộng mô hình còn gặp không ít khó khăn: Hệ thống kênh mương, trạm bơm ở nhiều nơi chưa đáp ứng yêu cầu điều tiết nước linh hoạt. Nhiều nông hộ vẫn quen tập quán cũ, ngại thay đổi kỹ thuật canh tác. Chi phí giám sát, kiểm đếm để chứng nhận tín chỉ carbon còn cao; nông dân nhỏ lẻ khó tiếp cận nếu thiếu hợp tác xã và doanh nghiệp đồng hành. Cơ chế chia sẻ lợi ích từ tín chỉ carbon chưa rõ ràng, khiến bà con còn e dè.
Ông Nguyễn Tiến Đức, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Nghệ An, cho biết: “Hiện nay, việc triển khai thí điểm kỹ thuật tưới ngập - khô xen kẽ (AWD) cũng như mô hình sản xuất lúa gắn với tín chỉ carbon đã mang lại tín hiệu tích cực, nhưng quá trình nhân rộng gặp nhiều trở ngại. Một phần do ruộng đồng ở Nghệ An còn manh mún, hệ thống thủy lợi chưa đồng bộ; phần khác do tập quán canh tác của bà con đã hình thành lâu đời nên không dễ thay đổi trong một sớm một chiều.”
Để đưa Nghệ An trở thành điển hình về nông nghiệp giảm phát thải, yếu tố then chốt không chỉ nằm ở kỹ thuật, mà còn ở tư duy sản xuất. Người dân cần chuyển từ tập quán canh tác nhỏ lẻ sang sản xuất tập trung, coi lúa gạo như một sản phẩm hàng hóa gắn với thị trường, thay vì chỉ dừng lại ở mục tiêu đủ ăn.
Ông Nguyễn Tiến Đức, nhấn mạnh: “Muốn nhân rộng mô hình, trước hết phải thay đổi tư duy của nông dân, từ sản xuất manh mún sang tập trung. Đồng thời, tỉnh cần quy hoạch lại những vùng lúa trọng điểm, hình thành cánh đồng lớn để dễ áp dụng kỹ thuật tưới ngập - khô xen kẽ, giảm phát thải và hướng tới canh tác lúa hàng hóa.”
Cùng với đó, việc đầu tư đồng bộ hệ thống thủy lợi, kênh mương và cống điều tiết là điều kiện tiên quyết để mô hình này có thể nhân rộng. Khi hạ tầng được đảm bảo, các hợp tác xã và doanh nghiệp sẽ dễ dàng liên kết với nông dân, vừa bao tiêu sản phẩm, vừa hỗ trợ công tác giám sát phát thải. Ứng dụng công nghệ như cảm biến mực nước, ảnh vệ tinh cũng giúp giảm chi phí kiểm đếm, tạo cơ sở khoa học để chứng nhận và giao dịch tín chỉ carbon. Quan trọng hơn cả, cơ chế phân chia lợi ích từ nguồn thu tín chỉ carbon phải thật sự minh bạch, để nông dân, những người trực tiếp sản xuất, là đối tượng hưởng lợi chính.
Thực tế những cánh đồng lúa ở Nghệ An đã chứng minh: giảm phát thải khí mê-tan không đồng nghĩa với giảm năng suất hay tăng chi phí, mà ngược lại, mang lại lợi ích kép cho cả môi trường lẫn kinh tế nông hộ.
Một minh chứng rõ ràng là huyện Nghi Lộc (cũ), nơi xã Nghi Diên được chọn triển khai thí điểm 1 ha lúa vụ Xuân 2024 với sự đồng hành kỹ thuật của Công ty Faeger (Nhật Bản). Nông dân áp dụng phương pháp tưới ngập - khô xen kẽ (AWD) thay cho cách giữ nước liên tục như truyền thống. Kết quả thu được khá bất ngờ: năng suất lúa không hề suy giảm, chất lượng hạt gạo đồng đều hơn, trong khi chi phí nước tưới và phân bón giảm rõ rệt. Đặc biệt, lượng khí mê-tan phát thải từ ruộng lúa giảm đáng kể, được quy đổi thành tín chỉ carbon có thể giao dịch trên thị trường. Mở ra “nguồn lợi kép” cho người nông dân: vừa sản xuất xanh, vừa tăng thu nhập.
Từ thành công bước đầu, mô hình đã nhanh chóng được mở rộng lên hàng nghìn hecta. Mỗi hecta có thể giảm hàng trăm kg CO2 quy đổi, giúp tạo ra và tích lũy tín chỉ carbon để bán cho doanh nghiệp. Điều này mở ra một hướng đi mới cho hạt gạo Nghệ An, gắn liền với trách nhiệm môi trường và giá trị gia tăng từ tín chỉ carbon.
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt, yêu cầu sản xuất nông sản “xanh” ngày càng khắt khe từ các thị trường nhập khẩu, việc đi trước trong giảm phát thải chính là cách để Nghệ An nâng cao thương hiệu, mở rộng xuất khẩu và tăng thu nhập cho nông dân.
Giảm phát thải khí mê-tan không chỉ là trách nhiệm với môi trường toàn cầu, mà còn là cơ hội để nông nghiệp Nghệ An vươn tới một nền sản xuất bền vững - hiệu quả - hiện đại.
