Hướng tới kiểm soát phát thải và nâng cao chất lượng môi trường sống

Tại tọa đàm, ông Trương Mạnh Tuấn – Phó Trưởng phòng Quản lý chất lượng môi trường (Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết dự thảo quyết định của Thủ tướng về lộ trình áp dụng quy chuẩn khí thải đối với xe mô tô, xe gắn máy đang được xây dựng theo hướng phân chia thành 4 mức. Mục tiêu là đảm bảo chuyển đổi từng bước, không gây xáo trộn đột ngột đối với các phương tiện đang lưu hành.

Theo ông Tuấn, dự thảo quy chuẩn cần thống nhất với Quyết định 19/2024 của Thủ tướng về khí thải xe mới sản xuất. Lộ trình áp dụng đối với xe đang lưu hành được phân loại theo thời gian sản xuất. Xe mô tô sản xuất trước năm 2008 áp dụng mức 1; giai đoạn 2008 – 2016 áp dụng mức 2; từ 2017 đến 30/6/2026 áp dụng mức 3; và từ năm 2027 trở đi áp dụng mức 4. Các quy định này cũng được áp dụng tương tự với xe gắn máy.

Việc kiểm định sẽ bắt đầu áp dụng tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh từ ngày 1/7/2027, kèm giai đoạn chuyển tiếp 18 tháng để cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân làm quen. Trong thời gian này, các phương tiện chưa đạt chuẩn sẽ chưa bị xử phạt.

Từ góc độ xã hội, PGS.TS Bùi Thị An – ĐBQH khóa XIII, Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng cho rằng kiểm định khí thải không chỉ là quản lý phương tiện mà còn tác động trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, đặc biệt tại các đô thị lớn. Bà nhấn mạnh: “Nếu an sinh xã hội tốt thì chất lượng cuộc sống của dân sẽ đi lên, mà chất lượng cuộc sống tốt thì người dân sẽ tham gia tích cực trong chuyển đổi xanh, đó là xu hướng tất yếu của Việt Nam. Cho nên vấn đề ở đây là làm thế nào cho hài hòa, nếu lệch thì không được.”

Ở khía cạnh chính sách, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi cho rằng Quốc hội đã xác định kiểm soát ô nhiễm không khí là vấn đề cấp bách. Ông đề xuất tập trung vào 4 nhóm nhiệm vụ: Hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn; phát triển hạ tầng kiểm định; đảm bảo hài hòa lợi ích các nhóm liên quan; và tăng cường cơ chế giám sát, xử phạt song hành truyền thông hiệu quả.

Tháo gỡ vướng mắc trong hạ tầng và triển khai

Chia sẻ về giải pháp trong kiểm định khí thải giao thông, GS.TS Nguyễn Hữu Dũng, Viện trưởng Viện Môi trường đô thị và công nghiệp Việt Nam nhận định, một trong những vấn đề người dân quan tâm là hạ tầng kiểm định liệu có đáp ứng đủ nhu cầu hay không? Thiết bị kiểm định khí thải như thế nào, giá cả ra sao? Do đó, vận động, truyền thông để người dân tự giác kiểm định và chuyển đổi phương tiện, đặc biệt là các hộ đã sử dụng xe từ trước năm 2006 là vô cùng quan trọng. Đây là những phương tiện đã cũ và phát thải lớn, gây ảnh hưởng đến môi trường.

Thứ hai về hệ thống kiểm định và kiểm soát lượng khí thải của xe gắn máy phải gắn chặt với cơ sở của xã, phường, các cửa ngõ của các đô thị bởi đây chính là nơi thực hiện được công tác kiểm định.

“Hiện nay có hình thức kiểm định di động, chúng ta chỉ kiểm tra 2 chỉ số không khí Oxit carbon và Carbon hidro và các thiết bị này tùy thuộc vào nước sản xuất mà có những giá thành khác nhau. Còn các loại thiết bị cố định sẽ có giá từ 55 đến hơn 100 triệu. Như vậy giá để hình thành một trạm kiểm định không quá cao, chúng ta có thể xã hội hóa được. Tôi cho rằng nên phối hợp với điểm bán xe gắn máy hoặc trung tâm sửa chữa để làm các trạm kiểm định này”, GS.TS Nguyễn Hữu Dũng nhận định.

Đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) đồng tình với chủ trương xã hội hóa kiểm định, nhưng nhấn mạnh việc thanh tra, giám sát Nhà nước phải được duy trì chặt chẽ để đảm bảo tiêu chuẩn máy móc, vận hành và nhân lực.

Theo ông, đây là loại hình kinh doanh có điều kiện nên cần áp dụng cơ chế hậu kiểm, nhằm tránh hình thức hoặc bỏ lọt vi phạm.

PGS.TS Bùi Thị An kết luận, truyền thông là một trong những yếu tố quyết định thành công của chính sách. Theo bà, cần truyền thông đủ, đúng, liên tục để người dân và doanh nghiệp hiểu rõ ý nghĩa, trách nhiệm và lợi ích. Kiểm soát khí thải không còn là lựa chọn mà là yêu cầu cấp thiết để bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Ngọc Ánh