Khuyến nghị này được Giáo sư Phar Kim Beng – chuyên gia nghiên cứu về ASEAN thuộc Đại học Hồi giáo quốc tế Malaysia, Giám đốc Viện Nghiên cứu ASEAN và Quốc tế (IINTAS) đưa ra khi hàng loạt nước trong khu vực trải qua mưa lũ lịch sử.

Lũ lụt nghiêm trọng hoành hành nhiều nước Đông Nam Á

Tại Thái Lan, thành phố Hat Yai thuộc tỉnh Songkhla đã phải ban bố tình trạng thảm họa sau trận lũ tồi tệ nhất trong 300 năm. Gió mùa dữ dội khiến hơn 980.000 hộ gia đình ở miền Nam Thái Lan bị ảnh hưởng, ảnh hưởng nặng nề đến sản xuất cao su và khiến hàng trăm nhà máy tê liệt. Ngân hàng Trung ương Thái Lan cho biết 70% chi nhánh ngân hàng tại 5 tỉnh trọng điểm phải đóng cửa, 17 nhà máy điện tạm ngừng hoạt động.

Philippines cùng lúc hứng chịu hai cơn bão mạnh Kalmaegi và Fung-wong, gây thiệt hại lớn với 259 người chết, 112 người mất tích và hơn 500 người bị thương. Hàng triệu người buộc phải sơ tán, trong khi hạ tầng giao thông và điện lực bị hủy hoại nghiêm trọng. Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. đã gia hạn tình trạng thảm họa quốc gia thêm một năm.

Malaysia cũng ghi nhận lũ và sạt lở đất trên diện rộng. Gần 29.500 người phải sơ tán tại 7 bang, trong đó Kelantan chịu thiệt hại nặng nhất với hơn 10.500 người di dời. Hơn 200 trung tâm cứu trợ đang hoạt động khẩn cấp.

Tại Việt Nam, mưa lớn cực đoan kéo dài từ Hà Tĩnh đến Khánh Hòa khiến lượng mưa ở nhiều nơi lên tới 800–1.700 mm, phá vỡ nhiều kỷ lục quan trắc trong hơn nửa thế kỷ. Lũ trên nhiều lưu vực đồng thời vượt mức thiết kế, gây ngập diện rộng và thiệt hại nghiêm trọng.

Thiên tai vượt khỏi biên giới – ASEAN cần một hệ thống chỉ huy chung

Theo Giáo sư Phar Kim Beng, các hiện tượng khí hậu cực đoan – từ lũ lịch sử ở Thái Lan, mưa lũ kỷ lục tại Việt Nam đến bão dồn dập ở Philippines cho thấy khí quyển Đông Nam Á đang trở nên bất ổn theo hướng xuyên biên giới. Gió mùa ngày nay không còn mang tính mùa vụ mà biến thành “siêu cấu trúc khí hậu”, di chuyển thất thường và gây áp lực lên năng lực ứng phó của từng quốc gia.

Tuy nhiên, cơ chế phòng chống thiên tai trong ASEAN vẫn mang tính rời rạc, mỗi nước dựa vào cơ quan quản lý riêng, thiếu sự kết nối khu vực. Không có đường dây nóng chung, không có cơ sở dữ liệu trú ẩn cho công dân ASEAN, cũng không có cơ chế sơ tán hoặc chia sẻ thông tin thời tiết theo thời gian thực.

Để đối phó hiệu quả hơn, ASEAN được khuyến nghị xây dựng một Trung tâm chỉ huy khí tượng và khí hậu chung, có nhiệm vụ:

- Tổng hợp dữ liệu khí tượng của tất cả quốc gia thành viên

- Phát cảnh báo sớm xuyên biên giới

- Cung cấp thông tin thời tiết thời gian thực cho lực lượng cứu hộ, cơ quan du lịch và hệ thống giao thông khu vực

Ngoài ra, ASEAN cần hình thành Mạng lưới tài sản ứng phó thảm họa chung, gồm tàu cứu hộ, trực thăng, máy bay không người lái, bệnh viện dã chiến… được bố trí tại các khu vực dễ tổn thương và sẵn sàng triển khai sang quốc gia lân cận trong vài giờ. Một lực lượng ứng phó lũ lụt chung khu vực cũng được đề xuất, có khả năng cứu hộ dòng chảy xiết, hỗ trợ du khách, khôi phục thông tin liên lạc và di chuyển linh hoạt giữa các nước.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, các cú sốc khí hậu không còn dừng lại ở phạm vi quốc gia. Những diễn biến cực đoan trong thời gian qua là lời cảnh báo để ASEAN chuyển đổi tư duy, xây dựng cơ chế phối hợp thực chất và kịp thời, đúng với cam kết trở thành một cộng đồng “lấy người dân làm trung tâm” và chủ động bảo vệ khu vực trước các thảm họa khí hậu trong tương lai.

Ứng phó biến đổi khí hậu – Nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách của quốc gia

Quốc Minh