Khi chỉ số bụi mịn vượt ngưỡng an toàn

Cuối tháng 11 và đầu tháng 12/2025, khu vực miền Bắc, trong đó có Ninh Bình, chịu tác động của hiện tượng nghịch nhiệt và thời điểm lặng gió, khiến bụi mịn khó phát tán. Tại trạm quan trắc Công viên Nam Cao (phường Phủ Lý) đêm 9/12, chỉ số AQI đạt 180 – mức cảnh báo “Có hại cho sức khỏe”.

Đáng chú ý, nồng độ PM2.5 ở mức 97,4 µg/m³, cao tới 19,5 lần so với giá trị hướng dẫn trung bình năm của WHO. Dữ liệu vệ tinh IQAir cùng thời điểm hiển thị dải cảnh báo màu đỏ trên phần lớn địa bàn tỉnh, phản ánh tình trạng ô nhiễm bụi diện rộng chứ không chỉ tập trung tại các điểm sản xuất riêng lẻ.

Các số liệu trong báo cáo hiện trạng môi trường tỉnh giai đoạn 2020 – 2025 cũng cho thấy lượng phát thải bụi và khí thải tiếp tục tăng, đồng thời mức độ ô nhiễm có sự khác biệt rõ giữa các vùng sản xuất, công nghiệp và giao thông.

Tại khu vực Hà Nam (cũ), ô nhiễm bụi gia tăng mạnh. Giai đoạn 2021–2024 ghi nhận 20–23/26 vị trí vượt quy chuẩn, đến năm 2025 tăng lên 32/36 vị trí. Một số tuyến đường vào mỏ đá hoặc gần nhà máy xi măng có nồng độ bụi vượt chuẩn nhiều lần, thậm chí hơn 20 lần.

Ở khu vực Ninh Bình (cũ), dù mức độ thấp hơn nhưng các điểm giao thông trọng yếu như Quốc lộ 1A, đường 477 hay khu vực nhà máy xi măng The Vissai vẫn thường xuyên vượt quy chuẩn từ 1,2–1,69 lần.

Ô nhiễm bụi tại các khu công nghiệp cũng diễn biến phức tạp. Riêng khu vực Hà Nam (cũ), tỷ lệ vị trí vượt quy chuẩn tăng mạnh từ 37% (2022–2023) lên 77% năm 2024 và gần 69% tính đến tháng 4/2025. Trong khi đó, khu vực Nam Định (cũ) và các điểm du lịch duy trì chất lượng không khí ổn định, các thông số bụi và khí thải đều nằm trong giới hạn cho phép.

“Khoảng trống” quan trắc

Hệ thống quan trắc tự động – yếu tố then chốt để giám sát liên tục và cảnh báo nhanh hiện còn quá mỏng. Toàn tỉnh mới có 2 trạm nền tại 192 Cù Chính Lan và Công viên Nam Cao, cùng 4 trạm vệ tinh ở khu vực Nam Định (cũ). Riêng khu vực Ninh Bình (cũ) chưa có trạm quan trắc tự động nào.

Trên bản đồ PAM Air, trong khi Hà Nội có mật độ điểm đo dày, thì khu vực Ninh Bình xuất hiện nhiều khoảng trống dữ liệu hoặc điểm hiển thị trạng thái “N/A”. Việc phụ thuộc chủ yếu vào quan trắc định kỳ khiến các biến động ô nhiễm theo giờ hoặc sự cố bất thường khó được phát hiện kịp thời.

Trong bối cảnh Ninh Bình là tỉnh mới sáp nhập, có quy mô công nghiệp và khai thác khoáng sản lớn, mạng lưới quan trắc hiện hữu chưa đủ đại diện cho toàn bộ địa bàn. Sự thiếu hụt dữ liệu liên tục chính là rủi ro đối với công tác cảnh báo và bảo vệ sức khỏe người dân.

Giải pháp và lộ trình hành động đến năm 2030

Trước các thách thức nêu trên, UBND tỉnh đã chuyển hướng từ ứng phó sang kiểm soát chủ động, trong đó đáng chú ý là Quyết định 1619/QĐ-UBND ngày 26/11/2025 phê duyệt lộ trình kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí và nguồn nước giai đoạn 2025–2030.

Tỉnh sẽ đầu tư xây mới 7 trạm quan trắc không khí và 12 trạm quan trắc nước mặt tự động. Khi hoàn thành, hệ thống này sẽ lấp đầy các “vùng trống” dữ liệu, cung cấp thông tin theo thời gian thực phục vụ việc quản lý và cảnh báo.

UBND tỉnh giao Sở Nông nghiệp và Môi trường khảo sát, kiểm kê khí nhà kính, đồng thời đề xuất các giải pháp giảm phát thải. Các cơ sở sản xuất có nguồn thải lớn như xi măng, nhiệt điện, thép, dệt nhuộm… phải nâng cấp công nghệ, sử dụng nhiên liệu sạch và lắp đặt hệ thống quan trắc khí thải tự động, truyền dữ liệu liên tục về Sở để giám sát.

Tỉnh kiên quyết không cấp mới và không cho phép tăng công suất với các dự án sản xuất xi măng, vôi công nghiệp. Đồng thời nghiên cứu mở rộng giao thông công cộng và khuyến khích phương tiện sử dụng năng lượng sạch.

Trước mắt, tỉnh chỉ đạo tăng cường vệ sinh đường phố, phun nước rửa đường ban đêm tại các trục giao thông chính; kiểm soát chặt các phương tiện chở vật liệu xây dựng, tạm dừng công trình không che chắn gây bụi.

Với việc nhận diện rõ các tồn tại và triển khai giải pháp dài hạn, Ninh Bình hướng đến mô hình quản lý môi trường chủ động, bền vững, tạo nền tảng cho mục tiêu phát triển đô thị xanh và tầm nhìn trở thành thành phố trực thuộc Trung ương trong tương lai.

Sáng nay (11/12), nhiều tỉnh, thành ở Đông Bắc Bộ ô nhiễm không khí nghiêm trọng

Ngọc Ánh