Các nhà khoa học cảnh báo rừng Amazon – khu rừng mưa nhiệt đới lớn nhất hành tinh đang tiến gần tới trạng thái “hypertropical”, hay còn gọi là khí hậu siêu nhiệt đới, một dạng khí hậu được cho là chưa từng xuất hiện trên Trái Đất trong hơn 10 triệu năm qua.

Tại Jakarta, cảnh báo này được nêu trong một nghiên cứu mới đăng tải trên báo Tempo của Indonesia.

Kết quả nghiên cứu cho thấy biến đổi khí hậu đang đẩy Amazon vào các chuỗi hạn nóng ngày càng cực đoan, với nắng nóng gay gắt đi kèm khô hạn kéo dài. Diễn biến này đe dọa nghiêm trọng sức khỏe của hệ sinh thái rừng cũng như khả năng hấp thụ carbon – yếu tố then chốt giúp kìm hãm đà nóng lên toàn cầu. Tác giả chính của nghiên cứu, Giáo sư địa lý Jeff Chambers (Đại học California, Berkeley, Mỹ), cho biết khí hậu siêu nhiệt đới được đặc trưng bởi nền nhiệt rất cao kết hợp với các giai đoạn khô hạn kéo dài.

Ông giải thích rằng khi các đợt hạn nóng xảy ra, điều kiện khí hậu sẽ vượt xa ngưỡng chịu đựng của các hệ rừng nhiệt đới hiện nay.

Những kiểu điều kiện như vậy từng tồn tại trong các kỷ Eocene và Miocene, khi Trái Đất nóng hơn hiện tại rất nhiều. Tuy nhiên, các dấu hiệu tương tự hiện đã bắt đầu xuất hiện tại Amazon trong bối cảnh nhiệt độ toàn cầu tiếp tục tăng và mùa khô ngày càng kéo dài.

Nhóm nghiên cứu đã phân tích bộ dữ liệu kéo dài 30 năm tại khu vực phía Bắc Amazon, gần thành phố Manaus (Brazil), bao gồm các thông số về nhiệt độ, độ ẩm không khí, độ ẩm đất, cường độ ánh sáng, dòng nước và hoạt động vận chuyển nhựa cây.

Phân tích cho thấy trong các đợt hạn nóng, cây rừng gặp khó khăn nghiêm trọng trong việc hút nước, buộc phải đóng các khí khổng trên lá nhằm hạn chế thoát hơi nước.

Tuy nhiên, cơ chế tự bảo vệ này cũng khiến cây không thể hấp thụ CO2 – nguồn nguyên liệu thiết yếu cho quang hợp và tái tạo mô. Trong những trường hợp cực đoan, cây có thể chết do “đói CO2”.

Bên cạnh đó, tình trạng đất khô hạn còn dẫn tới một rủi ro khác: khi độ ẩm đất giảm xuống dưới ngưỡng 33%, các bọt khí có thể hình thành trong hệ mạch nhựa cây, gây tắc nghẽn dòng vận chuyển nước, tương tự hiện tượng cục máu đông trong cơ thể người.

Khi các bọt khí này phát triển đủ lớn và lan rộng, hiện tượng chết cây trên diện rộng có thể xảy ra. Thực tế này đã được ghi nhận rõ trong các đợt El Nino lớn vào các năm 2015 và 2023.

Hiện nay, tỷ lệ cây chết tại Amazon vào khoảng 1% mỗi năm. Dù con số này có vẻ nhỏ, các nhà khoa học cảnh báo tỷ lệ này có thể tăng lên 1,55% vào năm 2100 nếu phát thải khí nhà kính vẫn duy trì ở mức hiện tại – một sự gia tăng không lớn về mặt số học nhưng kéo theo hệ quả sinh thái rất nghiêm trọng.

Những loài cây sinh trưởng nhanh được đánh giá là dễ bị tổn thương nhất và có nguy cơ bị thay thế bởi các loài tăng trưởng chậm hơn nhưng chịu hạn tốt hơn, từ đó làm thay đổi cấu trúc tổng thể của khu rừng.

Đáng lo ngại hơn, quá trình chuyển dịch sang trạng thái khí hậu siêu nhiệt đới không chỉ giới hạn ở Amazon mà còn có thể xảy ra tại các khu rừng mưa nhiệt đới khác ở Tây Phi và Đông Nam Á, đe dọa nghiêm trọng chu trình carbon toàn cầu.

Rừng mưa nhiệt đới đóng vai trò là các bể chứa CO2 tự nhiên quan trọng. Việc các hệ sinh thái này suy yếu đồng nghĩa với việc biến đổi khí hậu có thể diễn ra nhanh hơn nữa.

Giáo sư Jeff Chambers nhấn mạnh rằng những dự báo trên được xây dựng dựa trên kịch bản con người không cắt giảm đáng kể lượng phát thải. Ông cảnh báo rằng chính con người đang quyết định tốc độ đẩy khí hậu tới trạng thái siêu nhiệt đới, và nếu phát thải tiếp tục không được kiểm soát, viễn cảnh đó sẽ đến sớm hơn.

Biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan, Việt Nam tăng tốc trồng gần 62.000 cây rừng

Ngọc Ánh