Ô nhiễm không khí: Bài toán không thể giải quyết đơn lẻ

Những năm gần đây, chất lượng không khí tại Hà Nội và khu vực vùng Thủ đô chịu áp lực ngày càng lớn. Các đợt ô nhiễm xuất hiện với tần suất dày hơn, kéo dài hơn, nhất là trong điều kiện thời tiết nghịch nhiệt, ít gió, độ ẩm cao. Thực tiễn quản lý và các nghiên cứu khoa học đều chỉ ra rằng, nguồn phát thải gây ô nhiễm không chỉ xuất phát từ nội đô, mà còn đến từ các hoạt động sản xuất, sinh hoạt tại nhiều địa phương lân cận, thậm chí mang tính xuyên vùng.

Chính đặc điểm lan truyền của các chất ô nhiễm trong không khí đặt ra yêu cầu cấp thiết phải thay đổi tư duy quản lý, từ tiếp cận “cục bộ theo địa giới hành chính” sang quản trị môi trường theo không gian vùng. Nếu thiếu cơ chế phối hợp, chia sẻ thông tin và trách nhiệm, các nỗ lực riêng lẻ khó tạo ra chuyển biến căn cơ.

Xuất phát từ nhận thức đó, lãnh đạo UBND thành phố Hà Nội đã có văn bản đề nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng UBND các tỉnh, thành phố như Hải Phòng, Bắc Ninh, Hưng Yên, Phú Thọ, Thái Nguyên, Ninh Bình tăng cường phối hợp triển khai các biện pháp cấp bách về kiểm soát ô nhiễm không khí trong vùng Thủ đô.

Theo đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, đây không chỉ là một động thái hành chính, mà còn là thông điệp rõ ràng về sự chuyển hướng trong tư duy quản lý: coi liên kết vùng là trụ cột để giải quyết bài toán ô nhiễm không khí. Trong đó, vai trò điều phối trung tâm của Bộ Nông nghiệp và Môi trường được nhấn mạnh, nhằm nghiên cứu, ban hành cơ chế phối hợp và phân định trách nhiệm giữa các địa phương.

Liên thông dữ liệu – nền tảng cho quyết sách khoa học

Một trong những “điểm nghẽn” lâu nay trong quản lý chất lượng không khí là sự thiếu đồng bộ về hệ thống dữ liệu. Hà Nội đề xuất tăng cường xây dựng, kết nối và chia sẻ hệ thống quan trắc không khí giữa Thủ đô và các tỉnh lân cận; đồng thời thống nhất phương pháp đánh giá, cảnh báo chất lượng không khí.

Khi dữ liệu được liên thông, minh bạch và cập nhật theo thời gian thực, công tác dự báo, cảnh báo sớm sẽ có cơ sở khoa học vững chắc hơn, giúp chính quyền các cấp chủ động triển khai biện pháp ứng phó và cung cấp thông tin kịp thời cho người dân.

Đặc biệt, thành phố kiến nghị sớm ban hành quy chế phối hợp quản lý chất lượng môi trường không khí liên vùng, liên tỉnh, đồng thời vận hành hệ thống cảnh báo, dự báo và kiểm soát ô nhiễm không khí ở quy mô quốc gia. Trong bối cảnh các đợt ô nhiễm nghiêm trọng có thể xảy ra trên diện rộng, cơ chế trao đổi thông tin thường xuyên, kịp thời giữa các địa phương được xem là yếu tố then chốt.

Giải pháp đồng bộ từ công nghiệp, giao thông đến nông thôn

Song song với các kiến nghị mang tính chiến lược, Hà Nội cũng đề nghị các địa phương trong vùng Thủ đô phối hợp chặt chẽ trong tổ chức thực hiện các nhiệm vụ cụ thể, trọng tâm là triển khai nghiêm Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2026–2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Ở cấp cơ sở, các địa phương được yêu cầu siết chặt quản lý nguồn thải công nghiệp, đặc biệt là những ngành có nguy cơ phát thải lớn như xi măng, nhiệt điện, luyện thép; kiểm soát nghiêm các làng nghề có hoạt động đốt, nhất là cơ sở tái chế. Đây được coi là những “điểm nóng” phát thải cần giám sát thường xuyên.

Kiểm soát phát thải từ giao thông tiếp tục là giải pháp xuyên suốt. Việc phát triển giao thông công cộng, thúc đẩy chuyển đổi sang phương tiện sử dụng năng lượng sạch không chỉ là nhiệm vụ riêng của Hà Nội, mà cần sự đồng hành của các tỉnh trong vùng, nơi có lưu lượng phương tiện liên tỉnh lớn di chuyển hằng ngày vào Thủ đô.

Bên cạnh đó, bụi từ hoạt động xây dựng và tình trạng đốt rơm rạ, phụ phẩm nông nghiệp cũng được xác định là nguồn gây ô nhiễm đáng kể. Hà Nội đề nghị các địa phương tăng cường giám sát bụi tại các công trình xây dựng, kiểm soát chặt việc che chắn, vận chuyển vật liệu; đồng thời ngăn chặn triệt để việc đốt rơm rạ không đúng quy định tại khu vực nông thôn.

Những biện pháp kỹ thuật như rửa đường, phun sương giảm bụi, vệ sinh phương tiện giao thông nếu được triển khai đồng loạt, liên thông giữa các địa phương sẽ tạo hiệu ứng tích cực, góp phần cải thiện chất lượng không khí trong các giai đoạn cao điểm ô nhiễm.

Đáng chú ý, Hà Nội cũng khuyến khích các cơ sở sản xuất chủ động điều chỉnh kế hoạch, thậm chí giảm công suất trong những ngày chất lượng không khí ở mức xấu trở lên. Đây được xem là biểu hiện của cách tiếp cận “phát triển có trách nhiệm”, đặt lợi ích sức khỏe cộng đồng lên trên lợi ích kinh tế trước mắt.

Một điểm nhấn quan trọng trong đề xuất của Hà Nội là kiến nghị sớm thành lập Ban Chỉ đạo quốc gia về khắc phục ô nhiễm không khí. Trong bối cảnh vấn đề môi trường không khí ngày càng phức tạp, liên quan đến nhiều ngành, nhiều cấp, việc có một đầu mối chỉ đạo thống nhất sẽ giúp nâng cao hiệu quả phối hợp liên ngành, liên vùng, đồng thời bảo đảm tính nhất quán trong chính sách và hành động.

Thực tiễn cho thấy, chỉ khi trách nhiệm được phân định rõ ràng, cơ chế phối hợp đủ mạnh và nguồn lực được huy động đồng bộ, công tác kiểm soát ô nhiễm không khí mới có thể chuyển từ “ứng phó” sang “chủ động phòng ngừa”.

Việc Hà Nội chủ động thúc đẩy liên kết vùng trong kiểm soát ô nhiễm không khí thể hiện quyết tâm chính trị rõ ràng của chính quyền Thủ đô trong bảo vệ môi trường sống của người dân. Khi Thủ đô không đứng một mình, mà đặt mình trong một chỉnh thể liên kết chặt chẽ với các tỉnh, thành phố lân cận và sự điều phối của Trung ương, bài toán ô nhiễm không khí dù khó và phức tạp vẫn có thể được giải quyết một cách căn cơ. Một bầu không khí trong lành hơn cho Hà Nội và vùng phụ cận chính là thước đo cho hiệu quả của tư duy quản trị môi trường hiện đại, liên vùng và có trách nhiệm.

Miền Bắc sắp đón liên tiếp hai đợt không khí lạnh

Mai An