Sông Tô Lịch không đơn thuần là một kênh thoát nước đô thị. Từ thời Đại La, sông Tô Lịch từng là huyết mạch giao thông và thủy lợi, là đường thủy vận chuyển lương thực, là nơi gắn liền với bao truyền thuyết: Thần Tô Lịch trấn giữ đất Thăng Long, câu chuyện đánh giặc giữ thành. Trên những bến sông xưa, hình ảnh tà áo dài, nón lá từng in bóng xuống mặt nước phẳng lặng. Trong văn học, Tô Lịch từng được nhắc đến như biểu tượng của Hà Nội thanh lịch.

Nhà Thơ Hoàng Cầm từng viết: “Bên sông Tô Lịch bâng khuâng bóng nguyệt” - một hình ảnh nay chỉ còn trong dĩ vãng. Khi dòng sông biến dạng thành cống lộ thiên, người Hà Nội không ít lần chua xót gọi nó là “dòng sông chết”.

Những năm gần đây, Hà Nội bắt đầu tiếp nhận nhiều nghiên cứu và khuyến nghị quốc tế. Nhiều chuyên gia chỉ ra rằng một thành phố bền vững không thể tách rời các hành lang sinh thái. Trọng tâm của chiến lược mới là tách nước thải sinh hoạt khỏi dòng chảy sông Tô Lịch.

Thay vì biến sông thành kênh thoát nước bẩn, thành phố xây dựng hệ thống cống thu gom riêng dẫn nước thải về Nhà máy Yên Xá và các trạm xử lý vệ tinh. Khi dòng sông chỉ còn nhận nước mưa và nước bổ sung từ sông Hồng hoặc sông Đuống, chất lượng nước được cải thiện tự nhiên. Hệ thống này cũng được tích hợp với mạng lưới giám sát chất lượng nước tự động: cảm biến đo độ pH, oxy hòa tan, nồng độ amoni.

Dữ liệu được truyền về trung tâm điều hành, cho phép phát hiện nhanh các sự cố ô nhiễm cục bộ. Đây là một bước tiến đáng kể so với phương thức “cống hóa và quên lãng” trước đây. Cách tiếp cận mới không chỉ hướng tới làm sạch nước, mà còn phục hồi giá trị xã hội – văn hóa của sông Tô Lịch.

Quy hoạch ven sông đề xuất: Tạo hành lang xanh liên tục với cây bóng mát, đường đi bộ và xe đạp. Xây dựng công viên ven sông tại những đoạn có quỹ đất, biến Tô Lịch thành “lá phổi” của Hà Nội. Gắn kết di sản văn hóa: bảo tồn các đền, chùa ven sông, kết hợp du lịch văn hóa – lịch sử. Những thay đổi này nhằm đưa người dân quay lại với dòng sông, bởi khi cộng đồng gắn bó, họ sẽ có động lực giữ gìn.

Sự hồi sinh của sông Tô Lịch từ một “dòng kênh chết” thành một mặt nước trong xanh đã để lại nhiều bài học quý giá về quản lý môi trường đô thị. Trước hết, việc chỉ cống hóa hoặc nạo vét tạm thời không thể giải quyết tận gốc ô nhiễm. Bài học quan trọng là tách nước thải sinh hoạt và công nghiệp khỏi dòng sông, xây dựng hệ thống thu gom – xử lý tập trung như dự án Nhà máy Yên Xá, đồng thời khôi phục dòng chảy tự nhiên để sông tự thanh lọc. Kinh nghiệm từ Tô Lịch cũng cho thấy cần kết hợp công nghệ sinh học (bè thủy sinh, vi sinh Nano-Bioreactor) với giải pháp tự nhiên như đất ngập nước nhân tạo để cải thiện chất lượng nước một cách bền vững.

[Góc nhìn tuần qua]: Ngày khai giảng ở vùng thiên tai “Gieo mầm tri thức trong gian khó”

Ban Biên tập Moitruong.net.vn