Không giống các kỳ họp gần đây, COP30 không chỉ xoay quanh một mục tiêu duy nhất mà sẽ thảo luận nhiều chủ đề then chốt, trong đó ba vấn đề nổi bật nhất là: Cắt giảm phát thải khí nhà kính, tài chính khí hậu và bảo vệ rừng nhiệt đới.

1. Tốc độ giảm phát thải vẫn chưa đạt kỳ vọng

Mặc dù thế giới đã đưa ra nhiều cam kết đầy tham vọng tại các kỳ COP trước đây, tốc độ giảm phát thải toàn cầu đến nay vẫn chưa đủ nhanh để đạt được các mục tiêu khí hậu đã đặt ra. Báo cáo “State of Climate Action” công bố ngày 22/10 cho thấy việc giảm sử dụng than trong sản xuất điện nhờ năng lượng tái tạo diễn ra chậm hơn dự kiến, khiến lộ trình loại bỏ nhiên liệu hóa thạch bị kéo dài.

Thực tế, lượng phát thải toàn cầu vẫn tăng dù chậm hơn và nhiều quốc gia đang tụt hậu so với cam kết. Trong khi theo quy định, các nước phải cập nhật Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) 5 năm một lần, hướng tới mục tiêu giảm phát thải đến năm 2035, thì đến đầu tháng 10, chỉ khoảng 60 quốc gia nộp bản NDC mới. Phần lớn các bản này chưa đủ mạnh để tạo bước ngoặt trong lộ trình khí hậu toàn cầu.

Các quốc gia phát thải lớn như Trung Quốc hay Ấn Độ vẫn bị đánh giá là thiếu tham vọng. Trong khi đó, Liên minh châu Âu cũng đang đối mặt với các tranh cãi nội bộ liên quan đến mục tiêu khí hậu 2040, khi một số quốc gia đề xuất cơ chế “rà soát” để điều chỉnh mục tiêu dựa trên bằng chứng khoa học, công nghệ và năng lực cạnh tranh kinh tế.

Trong bối cảnh này, giới quan sát cho rằng COP30 sẽ trở thành “cuộc kiểm điểm” toàn cầu, nơi các quốc gia phải thể hiện rõ ràng hơn trách nhiệm và hành động cụ thể trong NDC 3.0. Với vai trò chủ nhà, Brazil được kỳ vọng sẽ dẫn dắt tiến trình này, thúc đẩy các nước cam kết mạnh mẽ hơn trong giảm phát thải khí nhà kính.

2. Tài chính khí hậu – đòn bẩy cho chuyển đổi xanh

Tài chính khí hậu tiếp tục là tâm điểm của các cuộc đàm phán tại COP30. Trọng tâm đặt ra là câu hỏi: bao nhiêu nguồn lực sẽ được huy động từ các nước phát triển để hỗ trợ các quốc gia đang phát triển thích ứng với biến đổi khí hậu và chuyển đổi sang nền kinh tế xanh.

Tại COP29, sau nhiều vòng thương lượng, các nước phát triển đã đồng ý đóng góp 300 tỷ USD mỗi năm đến năm 2035 - con số thấp hơn nhiều so với nhu cầu thực tế. Ngoài ra, mục tiêu dài hạn huy động 1.300 tỷ USD/năm từ nguồn công và tư nhân cũng được đưa ra nhưng còn thiếu các cam kết ràng buộc.

Tại COP30, các nước đang phát triển sẽ yêu cầu cụ thể hóa các cam kết này, đặc biệt về cơ chế huy động, phân bổ và giám sát nguồn vốn. “Nhóm Bộ trưởng Tài chính” do Brazil dẫn đầu cũng đã đề xuất các biện pháp tài chính như cải thiện xếp hạng tín dụng, điều chỉnh phí bảo hiểm và ưu tiên cho vay từ các ngân hàng phát triển nhằm đạt mục tiêu huy động 1.300 tỷ USD/năm.

Một nội dung quan trọng khác là tài chính cho thích ứng, bao gồm đầu tư vào hệ thống đê biển, cơ sở hạ tầng chống lũ và các mô hình nông nghiệp bền vững để ứng phó với thiên tai ngày càng khốc liệt. Khi các cam kết tài chính thích ứng cũ đã hết hạn, COP30 được kỳ vọng sẽ đặt ra một mục tiêu gây quỹ mới, minh bạch và có tính ràng buộc cao hơn.

3. Bảo vệ rừng nhiệt đới – chìa khóa ứng phó khí hậu

Theo dữ liệu của Global Forest Watch, năm 2024 ghi nhận diện tích rừng nguyên sinh bị phá hủy ở mức kỷ lục, với tốc độ mất rừng tương đương 18 sân bóng đá mỗi phút. Nguyên nhân chủ yếu là cháy rừng quy mô lớn và khai thác trái phép.

Trong bối cảnh đó, việc Brazil chọn Belém - thành phố cửa ngõ rừng Amazon làm nơi đăng cai COP30 mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc, nhấn mạnh vai trò then chốt của rừng trong ứng phó biến đổi khí hậu.

Chính phủ Brazil đã đạt kết quả tích cực khi diện tích rừng bị tàn phá giảm từ hơn 10.000 km² năm 2022 xuống còn khoảng 4.200 km² năm 2024. Tuy nhiên, nước này vẫn đối mặt với những thách thức mới từ hạn hán kéo dài và cháy rừng.

Một điểm nhấn của COP30 sẽ là sáng kiến “Quỹ Rừng nhiệt đới vĩnh viễn” (TFFF) do Brazil đề xuất. Quỹ này sẽ khen thưởng các quốc gia duy trì được độ che phủ rừng, với mục tiêu huy động 25 tỷ USD từ các chính phủ và 100 tỷ USD từ khu vực tư nhân, sau đó đầu tư trên thị trường tài chính để tạo nguồn vốn bảo tồn bền vững. Brazil đã cam kết đóng góp 1 tỷ USD ban đầu.

Theo đại diện Greenpeace, nếu được triển khai nghiêm túc, TFFF có thể trở thành “bước ngoặt lịch sử” trong bảo vệ rừng nhiệt đới, giúp đạt mục tiêu chấm dứt phá rừng vào năm 2030.

Bên cạnh đó, Brazil cũng sẽ khánh thành tuyến đường mòn sinh thái Trilha Amazônia Atlântica dài gần 460 km trong thời gian diễn ra hội nghị. Tuyến đường này đi qua rừng nhiệt đới, rừng ngập mặn và nhiều hệ sinh thái phong phú, hướng đến mô hình kết hợp giữa bảo tồn thiên nhiên và phát triển sinh kế bền vững cho cộng đồng bản địa.

Kỳ vọng lớn vào “COP của sự thật”

COP30 diễn ra trong bối cảnh thế giới đang bước vào giai đoạn quyết định để giữ mục tiêu hạn chế nhiệt độ Trái Đất tăng không quá 1,5°C. Ba trụ cột giảm phát thải, tài chính khí hậu và bảo vệ rừng nhiệt đới sẽ là tâm điểm của các cuộc đàm phán.

Với vị thế của một quốc gia có vai trò trung gian và giàu tài nguyên sinh học, Brazil được kỳ vọng sẽ dẫn dắt hội nghị theo hướng thực chất, thúc đẩy hành động mạnh mẽ để thế giới tiến gần hơn tới các mục tiêu khí hậu toàn cầu.

Gần 900 triệu người nghèo toàn cầu đối mặt với ảnh hưởng của biến đổi khí hậu

Anh Minh