Thời gian gần đây, khu vực biển Đông liên tục hứng chịu những cơn bão mạnh, gây thiệt hại nặng nề cho nhiều quốc gia.

Các cơn bão Matmo, Fengshen, Kalmaegi là những ví dụ điển hình. Riêng bão Kalmaegi đã khiến 5 người thiệt mạng, hơn 2.600 ngôi nhà bị hư hại tại các tỉnh Gia Lai, Đắk Lắk và Quảng Ngãi (Việt Nam). Trong khi đó, Philippines phải ban bố tình trạng khẩn cấp khi ghi nhận tới 140 người chết và 127 người mất tích.

Thích ứng biến đổi khí hậu: Định hướng chiến lược cho phát triển bền vững của Việt Nam

Ở khu vực Caribe, siêu bão Melissa được đánh giá là mạnh nhất trong năm nay – đã gây tàn phá diện rộng khi đổ bộ vào Jamaica ngày 28/10 với sức gió lên tới 298 km/giờ, tương đương bão cấp 5.

Theo các nhà khoa học, khủng hoảng khí hậu đang khiến những cơn gió có cường độ siêu bão xuất hiện thường xuyên gấp năm lần so với trước. Nguyên nhân là do bầu không khí và nước biển ngày càng ấm lên bởi lượng khí thải sinh ra từ việc đốt nhiên liệu hóa thạch.

Một nhóm nghiên cứu thuộc World Weather Attribution (WWA) – gồm 20 nhà khoa học đến từ Mỹ, Anh, Thụy Điển, Hà Lan, Cuba, Jamaica và Cộng hòa Dominica – phát hiện rằng biến đổi khí hậu đã làm tăng tốc độ gió cực đại của siêu bão Melissa thêm 7% và lượng mưa cực đại thêm 16%.

Phân tích cho thấy, những trận mưa lớn kéo dài như ở Jamaica trong năm ngày vừa qua hiện mạnh hơn khoảng 30% và có khả năng xảy ra gấp đôi so với thời kỳ trước biến đổi khí hậu, khi nhiệt độ trung bình toàn cầu đã tăng 1,3°C so với mức tiền công nghiệp.

Các nhà nghiên cứu cho rằng, sự nóng lên toàn cầu đã khiến điều kiện khí quyển và đại dương trở nên “lý tưởng” hơn cho các hiện tượng cực đoan khiến tần suất các siêu bão có thể cao gấp sáu lần so với trước đây.

Theo nhà khoa học Friederike Otto (Đại học Hoàng gia London), đồng tác giả của nghiên cứu, “những gì chúng ta chứng kiến ở siêu bão Melissa và các cơn bão gần đây là sự dữ dội đến mức đẩy hàng triệu người tới giới hạn thích nghi”. Bà cảnh báo: “Nếu nhân loại không sớm dừng việc đốt than, dầu và khí đốt, những giới hạn ấy sẽ ngày càng bị vượt qua”.

Melissa cũng là ví dụ rõ rệt về hiện tượng “tăng cường nhanh chóng” khi sức gió tăng từ 100 km/giờ lên 220 km/giờ chỉ trong một ngày. Hiện tượng này xảy ra khi không khí ấm và ẩm bốc lên từ mặt biển, khiến gió xoáy mạnh hơn do tác động của vòng quay Trái Đất. Để hình thành một cơn bão duy trì lâu, nhiệt độ mặt biển cần đạt ít nhất 27°C, đồng thời gió ở các tầng khí quyển không thay đổi quá mạnh theo độ cao.

Nếu các điều kiện này đồng thời hội tụ, một cơn bão dữ dội có thể hình thành — dù cơ chế cụ thể vẫn rất phức tạp.

Một nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng, từ năm 2019 đến 2023, tốc độ gió tối đa của các cơn bão đã tăng trung bình 30 km/giờ do hiện tượng ấm lên của đại dương gây ra bởi con người.

Không chỉ gió, bầu khí quyển ấm hơn cũng giữ nhiều hơi ẩm hơn, khiến lượng mưa cực đoan tăng mạnh. Theo một ước tính, biến đổi khí hậu khiến lượng mưa do bão Harvey (2017) đổ bộ vào Mỹ có khả năng xảy ra cao gấp ba lần so với tự nhiên.

Thêm vào đó, mực nước biển dâng cao – kết quả của băng tan và sự giãn nở nhiệt của nước ấm khiến tình trạng nước dâng do bão trở nên nghiêm trọng hơn, làm tăng nguy cơ ngập lụt tại các khu vực ven biển.

Theo Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu (IPCC), nếu nhiệt độ toàn cầu tăng thêm 1,5°C, tỷ lệ các cơn bão nhiệt đới đạt cấp siêu bão có thể tăng 10%, lên 13% khi tăng 2°C và 20% khi tăng 4°C dù các con số này vẫn mang tính ước lượng.

Tại Việt Nam, kịch bản biến đổi khí hậu cập nhật năm 2025 cho thấy đến cuối thế kỷ này, các cơn bão mạnh và rất mạnh có xu hướng gia tăng, lượng mưa lớn ngắn ngày có thể cao hơn 20–40% so với giai đoạn 1986–2005. Nếu không có các biện pháp thích ứng hiệu quả, thiệt hại kinh tế có thể lên tới 4,5% GDP khi nhiệt độ tăng thêm 1,5°C.

Rõ ràng, biến đổi khí hậu đang ngày càng làm thay đổi đặc tính và cường độ của các cơn bão nhiệt đới. Việc giảm phát thải và chủ động ứng phó không chỉ là hành động bảo vệ môi trường, mà còn là điều kiện sống còn để con người hạn chế những tổn thất ngày càng khốc liệt do thiên tai gây ra.

Thanh Thanh