Kinh tế tuần hoàn

Kinh tế tuần hoàn – chìa khóa thúc đẩy tăng trưởng xanh

Mai Hương • {Ngày xuất bản}

Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV nhấn mạnh “kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế các-bon thấp là trụ cột của mô hình tăng trưởng mới” . Theo PGS.TS Mai Văn Trịnh, đây là thời điểm Việt Nam cần chuyển mạnh sang mô hình tăng trưởng bền vững, trong đó việc tận dụng tài nguyên từ chất thải, mở rộng cộng sinh công nghiệp và thúc đẩy đổi mới công nghệ sẽ quyết định hiệu quả thực thi.

Sau 40 năm đổi mới, Việt Nam đạt nhiều thành tựu về kinh tế, đời sống, hạ tầng và vị thế quốc tế. Tuy nhiên, tăng trưởng nhanh kéo dài gây áp lực lớn lên môi trường, dẫn đến ô nhiễm, suy giảm hệ sinh thái và rủi ro từ biến đổi khí hậu. Công tác quản lý môi trường còn hạn chế về thể chế, phối hợp và nguồn lực, khiến các thách thức môi trường – khí hậu đe dọa mục tiêu phát triển bền vững.

Tình hình này đòi hỏi đổi mới tư duy, coi môi trường là yếu tố quyết định chất lượng tăng trưởng và an ninh quốc gia. Đây cũng là cơ sở để Văn kiện Đại hội XIV xác định bảo vệ môi trường, kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn là trụ cột phát triển, gắn với mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Việt Nam đang chịu tác động của cạn kiệt tài nguyên và biến đổi khí hậu, vì vậy chuyển sang kinh tế tuần hoàn là cần thiết và phù hợp xu thế. Quan điểm phát triển bền vững đã được Đảng đặt ra từ Đại hội VII và tiếp tục xuyên suốt qua các kỳ đại hội, với nhiều nội dung liên quan như tăng trưởng xanh, tái chế, năng lượng tái tạo.

Đáng chú ý, dự thảo Đại hội XIV nhấn mạnh “kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế các-bon thấp là trụ cột của mô hình tăng trưởng mới”. Kinh tế tuần hoàn giúp tận dụng phụ phẩm, giảm ô nhiễm, giảm chi phí và tăng hiệu quả sản xuất; kinh tế xanh thúc đẩy giảm phát thải, sản xuất và lối sống xanh; kinh tế các-bon thấp tăng khả năng thích ứng khí hậu. Dự thảo cũng đặt ra chỉ tiêu cụ thể: 100% tỷ lệ khu công nghiệp, khu chế xuất đang hoạt động có hệ thống xử lý nước thải tập trung đạt tiêu chuẩn môi trường, 80% rác tái chế...

Góp ý Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng, PGS.TS Mai Văn Trịnh – Viện trưởng Viện Nông nghiệp Môi trường (Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam) nhấn mạnh rằng kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh và kinh tế các-bon thấp là ba trụ cột quan trọng của mô hình tăng trưởng mới. Nếu được triển khai đồng bộ, các trụ cột này không chỉ xử lý hiệu quả những vấn đề tồn đọng về môi trường – kinh tế mà còn tạo nền tảng vững chắc cho quá trình phát triển bền vững của đất nước.

Theo PGS.TS Mai Văn Trịnh, kinh tế tuần hoàn có vai trò đặc biệt vì giúp “tái tạo tài nguyên” từ chất thải và phụ phẩm sản xuất, đưa chúng quay trở lại chuỗi giá trị dưới dạng nguyên liệu đầu vào. Mô hình này không chỉ giảm ô nhiễm, giảm chi phí sản xuất mà còn tăng giá trị gia tăng và ổn định cho toàn bộ chuỗi cung ứng.

“

Kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh và kinh tế các-bon thấp là ba trụ cột quan trọng của mô hình tăng trưởng mới. Nếu được triển khai đồng bộ, các trụ cột này không chỉ xử lý hiệu quả những vấn đề tồn đọng về môi trường – kinh tế mà còn tạo nền tảng vững chắc cho quá trình phát triển bền vững của đất nước.

Việt Nam hiện đã ban hành hệ thống chính sách tương đối đầy đủ để thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, trong đó nổi bật là Quyết định 687/QĐ-TTg về phát triển kinh tế tuần hoàn; Quyết định 540/QĐ-TTg về công nghệ thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp; và Chiến lược tăng trưởng xanh theo Quyết định 1658/QĐ-TTg. Các chính sách này tạo nền tảng pháp lý quan trọng, định vị kinh tế tuần hoàn là hướng đi tất yếu nhằm phục hồi kinh tế, tái cấu trúc mô hình tăng trưởng, nâng cao năng lực cạnh tranh và khả năng chống chịu trước các cú sốc từ bên ngoài.

Việc thực thi chính sách đã tạo chuyển biến rõ rệt khi nhiều doanh nghiệp, tổ chức bắt đầu đẩy mạnh mô hình kinh tế xanh – tuần hoàn, đạt kết quả tích cực trong giảm phát thải, tiết kiệm tài nguyên và tận dụng phụ phẩm làm đầu vào cho chuỗi sản xuất tiếp theo. Nhiều mô hình đã chứng minh hiệu quả cả trong nông nghiệp lẫn công nghiệp: Đệm lót sinh học và hầm khí sinh học trong chăn nuôi; tái sử dụng phụ phẩm trồng trọt để sản xuất phân bón hữu cơ; mô hình lúa – tôm ở Đồng bằng sông Cửu Long giúp tăng thu nhập, thích ứng xâm nhập mặn và giảm phát thải khí nhà kính. Trong công nghiệp, các nhà máy đã thu hồi CO₂ để phục vụ chế biến – bảo quản, đốt rác hữu cơ phát điện, ủ rác làm phân hữu cơ hoặc khai thác phụ phẩm lâm nghiệp để sản xuất than sinh học, cải tạo đất và lọc nước.

Đánh giá về các chỉ tiêu trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV, PGS.TS Mai Văn Trịnh cho rằng mục tiêu 100% khu công nghiệp có hệ thống xử lý nước thải và 80% rác thải được tái chế là hoàn toàn khả thi. Ông phân tích, hạ tầng thu gom – xử lý nước thải tại các khu công nghiệp hiện đã được đầu tư tương đối đồng bộ; trong khi việc tái chế, tái sử dụng rác thải sẽ đạt hiệu quả rõ rệt nếu thực hiện phân loại tại nguồn. Đặc biệt, Nghị định 35/2022/NĐ-CP đã hướng dẫn cụ thể mô hình cộng sinh công nghiệp, cho phép các khu công nghiệp thiết kế hệ sinh thái tuần hoàn để giảm chất thải và hướng tới “zero waste”.

PGS.TS Mai Văn Trịnh cũng chỉ ra, quá trình chuyển đổi vẫn gặp nhiều rào cản. Hệ thống chính sách mới chủ yếu mang tính định hướng, chưa tạo được ưu đãi đủ mạnh để thu hút đầu tư tư nhân. Giải pháp công nghệ xanh – tuần hoàn còn hạn chế, chưa đáp ứng nhu cầu đa dạng của các ngành sản xuất. Một số quy định quản lý môi trường còn cứng nhắc, khiến doanh nghiệp khó triển khai các mô hình đổi mới, tái chế hoặc tái sử dụng chất thải.

Theo PGS.TS Mai Văn Trịnh, Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV mở ra cơ hội để Việt Nam thúc đẩy mạnh mẽ mô hình tăng trưởng xanh – tuần hoàn – phát thải thấp, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp. Nhưng để biến định hướng thành kết quả thực chất, cần hoàn thiện thể chế, đổi mới công nghệ và tạo cơ chế đủ hấp dẫn để doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân cùng tham gia quá trình chuyển đổi xanh.

Góc nhìn tuần qua: Thách thức và cơ hội từ “kinh tế tuần hoàn nước"

Mai Hương