Tại Tọa đàm “Giải pháp tăng trưởng xuất khẩu cao và bền vững” do Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) chủ trì, các chuyên gia, hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp đã cùng thảo luận về bức tranh xuất khẩu của Việt Nam, những thách thức mới nổi lên và các giải pháp trọng tâm nhằm duy trì đà tăng trưởng trong năm 2026 và các năm tiếp theo.

Nhóm hàng điện tử đã vươn lên giữ vai trò chủ lực

Theo Cục Xuất nhập khẩu, trong giai đoạn 2020–2025, hoạt động xuất nhập khẩu tiếp tục là trụ cột quan trọng của tăng trưởng kinh tế. Tốc độ tăng trưởng xuất khẩu bình quân đạt khoảng 10%/năm, đưa Việt Nam gia nhập nhóm 20 nền kinh tế có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất thế giới từ năm 2023. Đáng chú ý, Việt Nam duy trì xuất siêu liên tục trong 10 năm kể từ năm 2016, góp phần tạo nguồn ngoại tệ ổn định, giảm áp lực tỷ giá và củng cố dự trữ ngoại hối quốc gia.

Sau 11 tháng năm 2025, kim ngạch xuất khẩu đạt 430,2 tỷ USD, tăng 16,1% so với cùng kỳ. Ước tính cả năm 2025, xuất khẩu đạt trên 470 tỷ USD, tăng khoảng 16% so với năm 2024, khẳng định Việt Nam là một trong những nền kinh tế có độ mở cao và là điểm sáng của thương mại khu vực và toàn cầu.

Đánh giá về bức tranh tổng thể, ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu cho biết, quy mô xuất nhập khẩu của Việt Nam đã tăng từ 13,4 tỷ USD năm 1995 lên 786,9 tỷ USD năm 2024 và có thể đạt khoảng 920 tỷ USD trong năm 2025, đưa Việt Nam vào nhóm 15 nền kinh tế có quy mô thương mại lớn nhất thế giới. Riêng xuất khẩu, từ mốc trên 50 tỷ USD năm 2008 đã tăng lên hơn 400 tỷ USD năm 2024 và dự kiến vượt 470 tỷ USD trong năm 2025.

Trong bối cảnh thương mại toàn cầu chịu nhiều sức ép từ kinh tế thế giới phục hồi chậm, xung đột địa chính trị, phân mảnh thương mại và chủ nghĩa bảo hộ gia tăng, xuất khẩu của Việt Nam vẫn ghi nhận những điểm sáng đáng chú ý. Báo cáo của Ngân hàng HSBC cho thấy, tăng trưởng xuất khẩu bình quân của Việt Nam trong 11 tháng năm 2025 đạt tới 28% so với cùng kỳ. Đặc biệt, xuất khẩu sang thị trường Hoa Kỳ vẫn duy trì mức tăng trên 30%, bất chấp việc áp dụng các biện pháp thuế quan đối ứng.

Theo phân tích của HSBC, kết quả này đến từ việc doanh nghiệp Việt Nam chủ động đẩy nhanh tiến độ giao hàng, hoàn tất các đơn hàng lớn trước thời điểm thuế quan mới có hiệu lực. Đồng thời, cơ cấu hàng hóa xuất khẩu có sự chuyển dịch rõ rệt theo hướng gia tăng tỷ trọng các ngành hàng công nghệ.

Nếu như trước đây, khoảng 60% hàng hóa xuất khẩu sang Hoa Kỳ thuộc nhóm công nghiệp sản xuất nhẹ như dệt may, giày dép, đồ chơi, thì hiện nay nhóm hàng điện tử đã vươn lên giữ vai trò chủ lực. Từ đầu năm 2025, điện tử trở thành mặt hàng xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam sang Hoa Kỳ với giá trị khoảng 50 tỷ USD. Tính chung nhóm điện tử, máy tính và linh kiện trong 11 tháng đạt 97 tỷ USD, tăng 48,5% so với cùng kỳ, dự báo cả năm có thể đạt 104–105 tỷ USD.

Chuyển dịch sang tăng trưởng theo chiều sâu để phát triển bền vững

Bên cạnh những kết quả tích cực, các ý kiến tại Tọa đàm cũng thẳng thắn chỉ ra nhiều thách thức đang đặt ra đối với xuất khẩu Việt Nam. Trên bình diện quốc tế, môi trường thương mại toàn cầu tiếp tục biến động nhanh và khó lường, trong khi các tiêu chuẩn mới về phát triển bền vững, giảm phát thải, truy xuất nguồn gốc, trách nhiệm xã hội và “xanh hóa” chuỗi cung ứng ngày càng trở thành điều kiện bắt buộc.

Ở trong nước, tăng trưởng xuất khẩu vẫn phụ thuộc lớn vào khu vực doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Trong 11 tháng năm 2025, khu vực kinh tế trong nước chỉ đạt kim ngạch hơn 102 tỷ USD, chiếm khoảng 24% tổng kim ngạch xuất khẩu, trong khi khu vực FDI đạt trên 327 tỷ USD, chiếm hơn 76%. Sự phụ thuộc này cho thấy dư địa nâng cao năng lực xuất khẩu của doanh nghiệp trong nước còn rất lớn.

Nhiều ngành hàng vẫn phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu, linh kiện nhập khẩu, khiến hoạt động sản xuất và xuất khẩu dễ bị tổn thương trước các cú sốc bên ngoài. Bên cạnh đó, năng lực thiết kế, marketing quốc tế, xây dựng thương hiệu và khả năng đáp ứng đồng bộ các tiêu chuẩn kỹ thuật, tiêu chuẩn xanh của một bộ phận doanh nghiệp còn hạn chế.

Trong bối cảnh Đảng và Nhà nước đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế hai con số trong những năm tới, các chuyên gia nhấn mạnh yêu cầu xuất khẩu phải chuyển mạnh từ tăng trưởng theo chiều rộng sang tăng trưởng theo chiều sâu, hiệu quả và bền vững. Trọng tâm là nâng cao giá trị gia tăng, hàm lượng công nghệ, tỷ lệ nội địa hóa và năng lực tự chủ của nền kinh tế; đồng thời tối ưu hóa chi phí logistics, xúc tiến thương mại và xây dựng thương hiệu.

Các ý kiến cũng cho rằng, cần tiếp tục nâng cao hiệu quả tận dụng các hiệp định thương mại tự do (FTA), đặc biệt là các FTA thế hệ mới, thông qua việc tăng cường cung cấp thông tin thị trường, hỗ trợ doanh nghiệp đáp ứng quy tắc xuất xứ và tiêu chuẩn kỹ thuật. Song song với đó là hoàn thiện thể chế, phát triển hạ tầng logistics, thúc đẩy chuyển đổi số và chuyển đổi xanh.

Ở góc độ thương mại điện tử, ông Trần Văn Trọng, Tổng Thư ký Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam nhận định, thương mại điện tử xuyên biên giới đang mở ra dư địa lớn cho xuất khẩu, nhất là đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa. Tuy nhiên, điều này cũng đòi hỏi doanh nghiệp phải nâng cao năng lực số, logistics và khả năng tuân thủ các quy định của thị trường quốc tế.

Trong khi đó, TS. Nguyễn Thị Thu Trang, chuyên gia pháp luật và hội nhập kinh tế quốc tế nhấn mạnh, việc đáp ứng các tiêu chuẩn bền vững về môi trường, lao động, trách nhiệm xã hội và quản trị doanh nghiệp không còn là lựa chọn, mà đã trở thành điều kiện bắt buộc để hàng hóa Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Các chuyên gia cảnh báo, những kết quả tích cực của năm 2025 khó có thể được duy trì một cách dễ dàng trong năm tới nếu không có sự chuẩn bị kỹ lưỡng. Chủ nghĩa bảo hộ thương mại gia tăng, yêu cầu “xanh hóa” chuỗi cung ứng ngày càng khắt khe và tác động toàn diện hơn của các biện pháp thuế quan sẽ đặt ra nhiều thách thức mới.

Trong bối cảnh đó, việc đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, giảm phụ thuộc vào một số thị trường lớn, tận dụng hiệu quả các FTA và nâng cao hàm lượng giá trị gia tăng nội địa được xác định là yêu cầu mang tính sống còn. Chỉ khi doanh nghiệp làm chủ được chuỗi giá trị, chủ động thích ứng với các chuẩn mực mới và linh hoạt trước biến động chính sách, xuất khẩu Việt Nam mới có thể duy trì đà tăng trưởng cao và bền vững trong giai đoạn tới.

Xuất khẩu trước áp lực tăng trưởng xanh bền vững

Hạ Vy