Ngày Quốc tế về Rừng: Đổi mới sáng tạo trong quản lý, sử dụng rừng

Ngày Quốc tế về Rừng (21/3/2024) có chủ đề “Rừng và Đổi mới sáng tạo: Giải pháp mới vì một thế giới tốt đẹp hơn” nhằm nhấn mạnh sự đổi mới sáng tạo có thể giúp con người khôi phục, bảo vệ, quản lý và sử dụng rừng một cách bền vững.

Ông Trần Quang Bảo, Cục trưởng Cục Lâm nghiệp, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho rằng, thông điệp này có thể coi là một cuộc “trở về” để con người nhận thấy tiềm năng của rừng là rất lớn. Vật liệu có nguồn gốc từ rừng đã được các cư dân trên toàn thế giới sử dụng trong suốt quá trình hình thành và tiến hoá của loài người. Tuy nhiên, chúng ta mới chỉ tiếp cận được một phần nhỏ của “kho báu” đó.

Chủ đề Ngày Quốc tế về Rừng năm nay cho thấy, cuộc cách mạng về đổi mới sáng tạo đang giải mã những bí mật từ lâu của rừng và cho phép con người sử dụng cây theo những cách thức chưa bao giờ tưởng tượng được. Các vật liệu có nguồn gốc từ rừng và cây cối đang được phát triển để thay thế bền vững cho vật liệu nhựa, vật liệu xây dựng, vải, thuốc và nhiều vật dụng hàng ngày khác.

Đồng thời, công nghệ vệ tinh và máy bay không người lái đang phát triển nhanh chóng giúp giám sát và quản lý các khu rừng, phát hiện và phòng chống cháy rừng cũng như bảo vệ hệ sinh thái.

Ủy ban Liên hợp quốc về Biến đổi khí hậu trong nhiều thập kỷ qua đã xây dựng các khung phân tích và phương pháp nhằm xác định đúng và đủ tiềm năng và giá trị sử dụng của hệ sinh thái rừng.

Cụ thể, giá trị trực tiếp bao gồm giá trị của những nguyên liệu thô và những sản phẩm vật chất được lấy ra từ rừng và sử dụng trực tiếp trong các hoạt động sản xuất, tiêu dùng và mua bán của con người như gỗ, củi, lâm sản ngoài gỗ, vật liệu gen.

Giá trị gián tiếp là giá trị kinh tế của các dịch vụ môi trường và chức năng sinh thái mà rừng tạo ra như duy trì và điều tiết nguồn nước, hạn chế lũ lụt, kiểm soát xói mòn, hấp thụ và lưu giữ các-bon, điều hòa khí hậu, bảo tồn đa dạng sinh học.

Giá trị lựa chọn là những giá trị chưa được biết đến của nguồn gen, các loài động vật hoang dã trong rừng và các chức năng sinh thái rừng khi chúng được đưa vào ứng dụng trong lĩnh vực giải trí, dược phẩm, nông nghiệp, trong tương lai.

Giá trị để lại là những giá trị trực tiếp hoặc gián tiếp mà các thế hệ sau có cơ hội được sử dụng.

Giá trị tồn tại là giá trị nội tại đi kèm với sự tồn tại của các loài trong rừng và hệ sinh thái rừng mà không kể đến việc sử dụng trực tiếp như ý nghĩa về văn hoá, lịch sử, thẩm mỹ, di sản, kế thừa,…

Ngày nay, sự phát triển của công nghệ cho phép con người khai thác các giá trị từ tự nhiên một cách hiệu quả hơn, khôn khéo hơn để thay thế bền vững cho vật liệu nhựa, vật liệu xây dựng, vải, thuốc và nhiều giá trị khác. Điều này cũng phù hợp với quan điểm và định hướng của ngành lâm nghiệp Việt Nam trong thời gian tới về việc đổi mới trong quan điểm, nhận thức và hành động, để phát huy và khai thác đa giá trị của rừng.

Những nội dung này đã được cụ thể hoá tại Đề án phát triển giá trị đa dụng của hệ sinh thái rừng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã được Thủ tướng Chỉnh phủ phê duyệt tại Quyết định số 208/QĐ-TTg ngày 29/2/2024.

Thông điệp của Ngày Quốc tế về Rừng năm nay cũng nhấn mạnh đến việc cần khôi phục, phát triển, bảo vệ, quản lý và sử dụng rừng một cách bền vững – dựa vào các thành tựu của tiến bộ khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, như công nghệ vệ tinh, máy bay không người lái, công nghệ sinh học, giống cây trồng, hay công nghệ vật liệu…

“Bằng đổi mới sáng tạo trong cách tiếp cận và hành động, cùng với nhau, chúng ta xây dựng một thế giới tốt đẹp hơn: môi trường sinh thái hơn – kinh tế phát triển hơn – chất lượng cuộc sống được cải thiện hơn”, ông Trần Quang Bảo nhấn mạnh.

Theo đánh giá, phân tích của các nhà khoa học thì hệ sinh thái rừng cung cấp cho con người, môi trường và nền kinh tế rất nhiều giá trị, bao gồm các giá trị trực tiếp như cung cấp gỗ và lâm sản ngoài gỗ, hay giá trị gián tiếp là cung cấp sản phẩm phi lâm sản và dịch vụ.

Với tổng diện tích rừng là 14,7 triệu hecta cùng độ che phủ hơn 42%, rừng chiếm một không gian sống rất rộng lớn tại Việt Nam, đặc biệt là các vùng núi, vùng sâu, vùng xa với khoảng gần 20 triệu đồng bào sinh sống trong rừng và gần rừng.

Việt Nam là nơi có đặc điểm địa hình phong phú. Các vùng địa lý khác nhau, độ cao, thấp khác nhau được đặc trưng bởi các hệ động, thực vật khác nhau tạo ra sự đa dạng hệ sinh thái rừng. Mỗi hệ sinh thái rừng đặc trưng cho một vùng, miền là nơi sinh sống của một nhóm các dân tộc trong 54 dân tộc ở Việt Nam, với sự đa dạng của các nền văn hóa gắn với truyền thống sinh sống lâu đời. Như vậy, giá trị kinh tế của hệ sinh thái rừng rất phong phú, đa dạng.

Với quan điểm đổi mới về phát triển ngành trong giai đoạn hiện nay, với khát vọng “Lâm nghiệp Việt Nam hiện đại và sáng tạo, phát triển hài hòa và bền vững cả về kinh tế, xã hội, môi trường; có vị thế quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội của đất nước”, chúng ta cần phát huy, sử dụng đa dạng các giá trị của hệ sinh thái rừng.

Mục đích nhằm tạo ra nguồn lực nhiều hơn cho xã hội, trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu gia tăng. Cùng với nhu cầu thụ hưởng của con người hướng tới giá trị tinh thần cao hơn, đòi hỏi việc khai thác các giá trị mới từ rừng ngày càng phải trở nên “thông minh” hơn, chúng ta cần khai thác, sử dụng một cách khôn khéo mà không làm suy giảm giá trị của rừng, đất rừng.

Không thể không kể đến những cam kết quốc tế về bảo vệ môi trường, bảo vệ đa dạng sinh học mà Việt Nam đã đưa ra xuyên suốt thời gian qua. Định hướng về sử dụng rừng, vì thế, cũng thay đổi theo và được thể chế hóa trong các văn bản quy phạm pháp luật. Xu hướng chung hiện nay là giảm dần việc khai thác các nguyên liệu gỗ trực tiếp từ rừng, nâng cao hơn nữa chất lượng rừng.

Đồng thời, hệ thống chính sách cũng hướng tới giải quyết hài hòa vấn đề nâng cao sinh kế cho những người dân đang được giao rừng và giữ rừng. Trên cơ sở đó, những giá trị mới từ rừng như dịch vụ môi trường rừng, tín chỉ các bon... có thể đem lại những lợi ích thiết thực.

Để thực hiện các mục tiêu trên, theo ông Bảo: Thứ nhất, chúng ta cần tiếp tục tăng cường tuyên tuyền nâng cao nhận thức của người dân và toàn xã hội về vai trò, ý nghĩa, giá trị đa dụng của các hệ sinh thái rừng đối với đời sống con người.

Thứ hai, tổ chức thực hiện có hiệu quả Quyết định số 208 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án phát triển giá trị đa dụng của hệ sinh thái rừng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Trong đó quan tâm đến 5 nhóm nội dung chính.

Một là, phát triển nguồn nguyên liệu gỗ hợp pháp và nâng cao giá trị cho ngành chế biến gỗ: Hình thành một số vùng trồng rừng nguyên liệu tập trung; ưu tiên phát triển rừng gỗ lớn, chuyển hóa từ rừng trồng gỗ nhỏ sang rừng trồng gỗ lớn ở các vùng trọng điểm; từng bước tăng tỷ trọng nguồn cung nguyên liệu gỗ hợp pháp từ rừng trồng trong nước cho ngành chế biến gỗ và lâm sản.

Ngoài ra, phát triển gỗ rừng trồng được cấp chứng chỉ quản lý rừng bền vững hoặc cấp mã số vùng trồng, phù hợp với yêu cầu của thị trường trong nước và quốc tế; phát triển công nghệ chế biến tinh, chế biến sâu nhằm nâng cao giá trị gia tăng của sản phẩm gỗ; tận dụng phế phụ phẩm trong chế biến gỗ để sản xuất các sản phẩm phục vụ cho tiêu dùng và xuất khẩu.

Hai là, phát triển lâm sản ngoài gỗ, dược liệu. Ba là, phát triển các hình thức nông, lâm, ngư kết hợp. Bốn là, phát triển dịch vụ môi trường rừng: đa dạng hóa và mở rộng nguồn thu từ các loại dịch vụ môi trường rừng phù hợp với quy định của pháp luật, đặc biệt là dịch vụ hấp thụ và lưu giữ carbon của rừng; giảm phát thải khí nhà kính từ hạn chế mất rừng và suy thoái rừng, quản lý rừng bền vững, tăng trưởng xanh. Năm là, phát triển du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí.

Để thực hiện được những mục tiêu, nhiệm vụ trên, Cục Lâm nghiệp rất cần sự phối hợp, tổ chức thực hiện nghiêm túc, hiệu quả của các bộ, ngành, địa phương, các hiệp hội, doanh nghiệp và người dân để hướng tới một nền lâm nghiệp bền vững, đồng thời tháo gỡ và kích hoạt những tiềm năng của rừng chưa được khai thác và huy động những nguồn lực mới từ xã hội để tham gia trồng rừng, bảo vệ rừng.

Ngày Quốc tế về Rừng (21/3) được Đại hội đồng Liên Hợp Quốc thông qua ngày 28/11/2012 và được tổ chức đầu tiên vào năm 2013, từ đó đến nay, sự kiện này được duy trì thường niên với các chủ đề khác nhau theo từng năm.