Phát triển báo chí trong thời đại công nghệ số

Chuyển đổi số báo chí – tất yếu và khẩn thiết

Chuyển đổi số không còn là một khái niệm viễn tưởng hay xu hướng lựa chọn, mà đã trở thành yêu cầu cấp bách mang tính sống còn đối với các cơ quan báo chí. Không chỉ là thay đổi công nghệ, chuyển đổi số còn bao hàm cả sự thay đổi về tư duy quản trị, mô hình kinh doanh, cách tổ chức tòa soạn, lẫn phương thức sản xuất nội dung. Báo chí hiện đại không thể vận hành như báo chí truyền thống. Mỗi tòa soạn cần tự coi mình là một “tổ hợp truyền thông số” đa nền tảng, đa phương tiện và linh hoạt theo nhu cầu độc giả.

Báo chí trong thời đại số: Khi AI trở thành người bạn đồng hành chiến lược

Nội dung số cho phép báo chí tận dụng lợi thế của hình ảnh, video và âm thanh để tạo ra những trải nghiệm đa phương tiện, giúp thông tin được truyền tải một cách sinh động và hấp dẫn hơn. Đồng thời, các công cụ trực tuyến cũng cho phép độc giả tương tác trực tiếp với nội dung thông qua bình luận, chia sẻ, thậm chí là tham gia vào các cuộc thảo luận trực tiếp.

Công nghệ như trí tuệ nhân tạo và máy móc đang được áp dụng trong việc tự động hóa quy trình sản xuất nội dung, từ thu thập đến phân tích dữ liệu và tạo lập bài viết, giúp tăng hiệu suất làm việc, mở ra khả năng tạo ra nội dung phức tạp mà ít cần đến sự can thiệp của con người.

Những thuật toán mới giúp các cơ quan báo chí có khả năng phân tích dữ liệu người dùng để tùy chỉnh nội dung theo sở thích và hành vi đọc của từng cá nhân. Qua đó, người đọc sẽ nhận được những thông tin phù hợp nhất với nhu cầu của họ.

Đồng thời, điều này đặt ra thách thức về đạo đức nghề nghiệp và vấn đề tin giả, yêu cầu báo chí phải minh bạch và chính xác hơn trong việc truyền tải thông tin. Trong thời đại của AI, năng lực cạnh tranh của báo chí được định hình bởi khả năng thích ứng và ứng dụng công nghệ mới một cách sáng tạo và hiệu quả.

AI mang lại cơ hội lớn cho báo chí trong việc tối ưu hóa quy trình làm việc, từ tự động hóa việc thu thập tin tức, phân tích dữ liệu lớn để tìm ra xu hướng và sở thích của độc giả, đến việc sản xuất nội dung được cá nhân hóa cao. Nhưng cùng với đó, AI cũng đặt ra những thách thức về việc duy trì đạo đức nghề nghiệp và đảm bảo chất lượng nội dung.

Một trong những năng lực cạnh tranh chính của báo chí trong kỷ nguyên AI là khả năng tạo ra nội dung độc đáo, sâu sắc và có giá trị thông tin cao. Trong khi AI có thể tự động hóa việc sản xuất các bài viết cơ bản dựa trên dữ liệu và thông tin sẵn có, con người vẫn giữ vai trò không thể thay thế trong việc phân tích sâu, đưa ra cái nhìn phê phán và kể các câu chuyện có sức hấp dẫn cao với góc nhìn sâu sắc.

Thực tế thời gian qua cho thấy, các cơ quan báo chí ứng dụng tốt công nghệ số, biết khai thác các nền tảng mạng xã hội, có chiến lược nội dung phù hợp với độc giả trẻ, đã tạo được sức ảnh hưởng lớn và duy trì ổn định nguồn thu. Một số cơ quan báo chí lớn trong nước đã xây dựng hệ sinh thái truyền thông đa phương tiện, tích hợp báo điện tử, mạng xã hội, truyền hình số, podcast, nền tảng video dạng ngắn… đáp ứng nhu cầu tiếp nhận thông tin ngày càng nhanh, ngắn gọn, sinh động và trực quan của công chúng hiện đại.

Tuy nhiên, mặt bằng chung của báo chí Việt Nam vẫn còn nhiều điểm yếu trong công cuộc chuyển đổi số. Theo khảo sát của Bộ Thông tin và Truyền thông (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), nhiều cơ quan báo chí hiện nay mới chỉ dừng lại ở mức “số hóa một phần” quy trình sản xuất tin bài, thiếu hệ thống dữ liệu nội bộ, chưa có bộ phận phân tích dữ liệu người dùng, còn lúng túng trong khai thác AI, và chưa định hình được mô hình kinh doanh truyền thông số bền vững. Nguyên nhân đến từ cả hạn chế về nguồn lực tài chính, nhân sự chất lượng cao, lẫn sự chậm trễ trong nhận thức của đội ngũ lãnh đạo và nhà báo.

Trong bối cảnh đó, việc xây dựng chiến lược chuyển đổi số quốc gia cho báo chí cần được thực hiện một cách đồng bộ và có lộ trình rõ ràng. Nhà nước cần giữ vai trò dẫn dắt và điều phối, với các chính sách hỗ trợ cụ thể về hạ tầng công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực, bảo vệ bản quyền nội dung số, và xây dựng cơ chế tài chính phù hợp. Đồng thời, mỗi cơ quan báo chí phải tự nâng cao nội lực, đầu tư đúng hướng, khai thác hiệu quả dữ liệu và công nghệ để đổi mới sản phẩm báo chí, cải thiện trải nghiệm người dùng và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Đổi mới nội dung và tư duy làm báo thời số hóa

Nhiều chuyên gia nhận định rằng, công nghệ chỉ là công cụ. Cốt lõi của báo chí, dù ở thời đại nào, vẫn là nội dung. Tuy nhiên, trong thời đại công nghệ số, cách làm nội dung đã thay đổi toàn diện. Người làm báo không còn chỉ là người “ghi chép sự kiện” hay “truyền tải thông tin”, mà phải trở thành người kể chuyện sáng tạo, phân tích sắc sảo và dẫn dắt thảo luận xã hội. Nội dung báo chí không thể chỉ đúng, đủ, nhanh, mà còn phải hay, hấp dẫn, cá nhân hóa và mang lại giá trị sâu sắc cho độc giả.

Trong thời đại mà thông tin tràn ngập, tin giả lan truyền chóng mặt, báo chí cần trở thành “ngọn hải đăng” của sự thật. Muốn vậy, nhà báo phải không ngừng nâng cao kỹ năng nghiệp vụ, nhất là năng lực sử dụng công nghệ số trong điều tra, phân tích, xác thực và trình bày thông tin. Những công cụ như AI hỗ trợ viết bài, chatbot phục vụ độc giả, thuật toán cá nhân hóa tin tức, phần mềm phân tích dữ liệu lớn… cần được ứng dụng một cách linh hoạt để nâng cao hiệu quả làm báo.

Một điểm then chốt trong đổi mới nội dung là phải lấy độc giả làm trung tâm. Báo chí không thể làm ra nội dung theo lối “áp đặt từ trên xuống”, mà phải dựa vào dữ liệu hành vi, thị hiếu và phản hồi của người dùng để cá nhân hóa nội dung, đề xuất chuyên mục, chủ đề phù hợp. Việc kết hợp giữa báo chí chuyên sâu và báo chí giải trí, giữa thông tin nghiêm túc và nội dung truyền thông nhẹ nhàng (infotainment) cũng là xu hướng không thể bỏ qua nếu muốn mở rộng tệp độc giả.

Ngoài ra, báo chí số đòi hỏi cách kể chuyện mới. Các định dạng như longform tương tác, video ngắn, infographic, podcast, livestream… đang trở thành xu hướng chủ đạo. Một bài viết hay không chỉ là những dòng chữ được viết tốt, mà phải là sản phẩm truyền thông tổng hợp, có hình ảnh, âm thanh, hiệu ứng và cấu trúc đa tầng, phù hợp với môi trường số. Điều đó đòi hỏi đội ngũ làm báo không chỉ giỏi viết mà còn phải biết quay phim, dựng hình, thiết kế đồ họa và sử dụng các phần mềm chỉnh sửa.

Song hành với đổi mới nội dung, báo chí thời số hóa cần đổi mới cả mô hình vận hành. Vai trò của các vị trí mới như kỹ sư dữ liệu, chuyên gia phân tích nội dung, nhà sản xuất nội dung đa phương tiện… ngày càng trở nên quan trọng trong một tòa soạn hiện đại.

Cuộc cách mạng công nghệ số không phải là sự lựa chọn mà là “định mệnh” đối với báo chí. Nếu không thích ứng, báo chí sẽ tụt lại phía sau, bị lấn át bởi các nền tảng truyền thông xã hội, kênh thông tin không kiểm soát và các hình thức truyền thông mới. Nhưng nếu biết tận dụng thời cơ, chuyển mình kịp thời và sáng tạo, báo chí hoàn toàn có thể khẳng định vai trò không thể thay thế của mình trong việc định hướng dư luận, bảo vệ sự thật và góp phần xây dựng một xã hội thông tin minh bạch, tiến bộ. Hơn bao giờ hết, báo chí cần sự đồng hành từ cả Nhà nước, xã hội và chính những người làm báo để vượt qua những thách thức mới, định hình tương lai và tiếp tục là tiếng nói tin cậy của nhân dân trong thời đại số.