– Nguyên đán có nghĩa là buổi sáng đầu tiên của năm, lúc mọi thứ đều được bắt đầu, mới mẻ tinh khôi. Chính vì vậy mà sau thời điểm giao thừa,“xông đất đầu năm” là tục lệ không thể thiếu của người Việt.

>>> Ý nghĩa bữa cơm tất niên của người Việt

>>> Giáo sư, Tiến sỹ Mai Trọng Nhuận: “Cần nâng cao nhận thức của cộng đồng trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu”

Ảnh minh họa.

Tục xông đất đầu năm, xông nhà hay đạp đất là phong tục có từ lâu đời của người Việt. Theo quan niệm truyền thống của người Á Đông từ xa xưa, “có thờ có thiêng có kiêng có lành”, vì vậy mỗi khi bước sang năm mới, vào mùng 1 Tết, tất cả mọi người đều phải chú ý từ lời ăn, tiếng nói cho đến việc xuất hành. Người Việt tin rằng việc xông đất cũng không ngoại lệ, nó ảnh hưởng sâu sắc tới vận mệnh, công việc làm ăn của gia đình trong cả năm. Người ta tin rằng, nếu ngày mùng 1 mọi chuyện suôn sẻ thì cả năm sẽ được an lành, nhiều điều may mắn, vạn sự như ý

Do vậy, từ trước Tết, gia chủ đã chọn người có tuổi hợp với chủ nhà và con vật đại diện của năm đó, đặc biệt tránh tuổi “tứ hành xung”. Ngoài ra, người đó cũng phải là người vui vẻ, rộng rãi, thành đạt, hạnh phúc, viên mãn trong cuộc sống để đem đến cho gia chủ sự  may mắn, sung túc trong năm mới, hoặc những người có tên hay, đẹp như Cát, Lộc, Kim, Ngân, Phúc, Thọ, An, Khang… xông đất cũng là một niềm vui với gia chủ.

Theo tục lệ, giờ “xông đất” được tính bắt đầu từ sau giờ giao thừa trở đi, người “xông đất” là người khách đầu tiên bước vào cửa nhà từ sau giờ khắc giao thừa cho đến sáng ngày mùng 1 Tết Nguyên đán. Người được nhờ đến “xông đất” cho gia chủ thường đến thăm gia đình vào buổi sáng mùng 1 đầu năm mới, mang theo chút quà nhỏ cho gia đình như bánh mứt, chè, thuốc và tiền lì xì cho trẻ nhỏ.

Thời xưa chỉ có 2 cách chọn người tốt vía xông đất ngày đầu năm. Một là người làm quan, người có học chọn người xông đất có tuổi hợp tuổi với chủ nhà. Người xông đất phải là đàn ông trụ cột trong gia đình. Còn đối với người dân lao động thì đơn giản hơn nhiều: Người được chọn xông đất phải khỏe mạnh, tốt tính, gia cảnh khấm khá, hòa thuận.

Hiện nay, việc chọn người xông đất đầu năm có sự cầu kỳ hơn, phải chọn lựa kỹ càng từ nhiều yếu tố như: hợp tuổi, vận hạn năm qua tốt đẹp, có nhân phẩm tốt, tính tình hòa nhã, xởi lởi, thật thà, con cái đông đủ (có trai, có gái), mặt mũi sáng sủa, thân hình đầy đặn, không có tang…

Cách xông đất sau giờ giao thừa cũng có khi để người thân trong gia đình tự xông lấy. Người ta chọn một người dễ vía ra đi từ lúc chưa hết giờ trừ tịch và dự lễ tại đình chùa, sau đó xin hương hái lộc. Lúc trở về nhà đã bước sang năm mới, người này tự “xông nhà”, mang sự tốt lành quanh năm về cho gia đình theo quan niệm của ông bà xưa. Đi xông nhà như vậy tránh được sự nhờ vả người khác.

Với người ngoài, thời gian xông nhà tốt nhất vào buổi sáng mồng Một Tết. Người đi xông đất, ngoài những lời cầu chúc tốt đẹp dành cho gia chủ còn phải ăn mặc thật đẹp và mang theo một chút quà Tết. Quà ở đây không nhất thiết là quý giá, nhiều hay ít, mà chỉ có tính cách tượng trưng và phụ thuộc vào mức độ quen biết gia chủ thân hay sơ. Nó có thể là một chai rượu Tết, một gói trà ngon, một chiếc bánh chưng hay một phong bánh ngọt.

Người xông nhà chúc Tết thường lưu lại nhà gia chủ trong khoảng 10-15 phút. Tùy nhà tùy người mà có lời chúc riêng. Nếu nhà có cha mẹ già thì chúc “Bách niên giai lão”, “tăng phúc tăng thọ”; nếu là người buôn bán thì mong “buôn may bán đắt”, “làm ăn phát đạt”, “làm ăn phát tài bằng năm bằng mười năm ngoái”; nếu gặp người làm việc Nhà nước thì chúc “thăng quan tiến chức” hoặc “lên chức lên lương”; gặp trẻ em thì mừng các bé “hay ăn chóng lớn”, “học hành đỗ đạt”. Lời chúc tụng này thường kèm theo bao đỏ để mừng tuổi và lì xì cho trẻ em, bạn bè, đồng nghiệp.

Về phía gia chủ, việc đón tiếp người xông đất cũng không hề qua loa. Thông thường, gia chủ sẽ chúc tụng lại vị khách xông nhà, mời khách những món ăn, các loại bánh mứt ngon nhất và cùng nhau uống một ly rượu vào đầu năm mới. Tuy nhiên, việc ăn uống này cũng chỉ mang tính tượng trưng cho có lệ, như ăn vài miếng bánh, miếng mứt, uống một ly rượu hay chén trà. Lúc này, mọi người sẽ cùng nhau thưởng thức hương vị đầu năm mới trong không khí đầm ấm, tràn đầy hi vọng. Theo tục lệ, nhà nào có người đến xông đất rồi thì việc tiếp khách trong ngày mùng 1 Tết sẽ không ảnh hưởng gì đến gia chủ, kể cả người tốt vía lẫn xấu vía.

Người Việt cũng có tục lệ thường không đến nhà người khác vào sáng mùng 1 Tết để tránh xông nhà người khác. Các gia đình người Việt cũng rất kỵ những người không hợp tuổi xông nhà mình vào đầu năm mới.

Tuy nhiên, theo cùng thời gian, những phong tục tập quán xưa cũng có những biến đổi để phù hợp với những thay đổi phát triển của cuộc sống hôm nay. Tục “xông đất” cũng vậy, mọi người trong gia đình vẫn đi xông đất nhà bà con, bạn bè nhưng đa phần như một niềm vui trong ngày Tết, chứ không nặng chuyện may rủi, hậu vận như trước đây.

Phương Thảo