Kỳ 3: Xóa bỏ bẫy chim, thay đổi sinh kế giúp cân bằng hệ sinh thái

Những năm gần đây, lực lượng chức năng ở các tỉnh Bắc Trung Bộ đã tăng cường tuần tra, kiểm tra tại các điểm nóng, xử lý nghiêm hành vi săn bắt, buôn bán động vật hoang dã.

Tại Nghệ An, từ đầu mùa chim di cư năm 2025 (tính từ ngày 5/9 đến nay), Chi cục Kiểm lâm tỉnh cùng Đội Kiểm lâm cơ động và PCCCR đã phối hợp chính quyền địa phương tổ chức 15 đợt kiểm tra, truy quét tình trạng bẫy, bắt chim hoang dã. Qua đó, lực lượng chức năng đã thu giữ và tiêu hủy hơn 11.300 m lưới bẫy, 8.965 cò mồi giả bằng xốp, 2.400 que dính nhựa, 300 cọc tre cùng nhiều dụng cụ phục vụ việc săn bắt khác. Hiện 168 cá thể chim còn khỏe mạnh đã được thả về tự nhiên, trả lại bầu trời an toàn cho mùa di cư năm nay.

Những con số trên không chỉ thể hiện quyết tâm của lực lượng chức năng trong công tác ngăn chặn vi phạm, mà còn là bước khởi đầu cho quá trình thay đổi nhận thức cộng đồng, hướng tới chuyển đổi sinh kế cho người dân từng sống bằng nghề săn bắt chim.

Tuy nhiên, để loài chim không còn phải đối mặt với bẫy lưới mỗi mùa di cư, chỉ xử lý vi phạm thôi là chưa đủ. Cần có những cách làm bền vững hơn, giúp người dân có sinh kế thay thế, vừa ổn định cuộc sống, vừa góp phần bảo vệ thiên nhiên.

Từ thực tế đó, Nghệ An đã bắt đầu triển khai các mô hình bảo tồn ngay tại cộng đồng. Hiện nay, trên địa bàn tỉnh đang triển khai dự án “Bảo vệ cấp bách các loài chim di cư - nghiên cứu tại xã Quỳnh Anh”, do Quỹ Bảo tồn thiên nhiên Keidanren (KNCF, Nhật Bản) tài trợ. Dự án được UBND tỉnh phê duyệt tại Quyết định số 2618/QĐ-UBND ngày 15/8/2025, do Trung tâm Tư vấn phát triển Lâm nghiệp Nghệ An làm chủ dự án.

Mục tiêu dự án nhằm nâng cao năng lực bảo vệ chim di cư cho cộng đồng và cán bộ địa phương, đồng thời xây dựng mô hình cộng đồng tham gia bảo vệ chim di cư tại xã Quỳnh Anh. Cùng với công tác điều tra, khảo sát, dự án còn hướng tới xây dựng quy chế bảo vệ các loài chim di cư, tiến tới nhân rộng mô hình ra các khu vực khác trong tỉnh.

Bước đầu triển khai dự án, UBND xã Quỳnh Anh và Hạt Kiểm lâm Quỳnh Lưu - Hoàng Mai đã tổ chức ký cam kết giữa cộng đồng 19 thôn xóm trọng điểm thuộc xã Quỳnh Anh đại diện cho 3.474 hộ, 17.760 nhân khẩu. Đồng thời đã phát 1.000 tờ rơi cho 21 thôn xóm trọng tâm để truyền thông bảo vệ chim hoang dã, di cư.

Ông Lê Ngọc Hữu, Hạt trưởng hạt Kiểm lâm Quỳnh Lưu - Hoàng Mai, cho biết: "Dự án mới đi vào triển khai, hiện hạt đang phối hợp với chính quyền địa phương, lực lượng công an và các tổ chức đoàn thể thường xuyên kiểm tra những khu vực có nguy cơ cao đặt bẫy chim, đồng thời tuyên truyền người dân không săn bắt, không tiêu thụ chim hoang dã. Bước đầu, người dân đã có sự chuyển biến tích cực”.

Đại diện UBND xã Quỳnh Anh cho biết, trước đây, nhiều hộ dân coi việc bẫy, bắt chim là nghề phụ, tận dụng thời gian nông nhàn để tăng thu nhập. Tuy nhiên, nhờ công tác tuyên truyền được triển khai sâu rộng, người dân đã hiểu rõ giá trị của các loài chim di cư đối với cân bằng sinh thái, từ đó tự giác từ bỏ việc săn bắt và chuyển hướng sang các mô hình sản xuất ổn định hơn như trồng rau màu, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản hoặc đi làm tại các công ty trong khu công nghiệp.
Ông Nguyễn Văn Hạnh, người dân xã Quỳnh Anh, chia sẻ:
“Trước đây, tôi đi bẫy chim vào mùa di cư, mỗi vụ cũng kiếm được đôi ba triệu đồng. Từ khi chính quyền tuyên truyền, vận động, tôi bỏ không bẫy chim nữa, gia đình tôi tập trung đầu tư nuôi trồng. Hiện gia đình có 3 hồ nuôi tôm và gần 1 sào trồng rau sạch để bán cho các chợ . Mỗi tháng cũng có thu nhập ổn định, lại thấy yên tâm hơn vì không vi phạm pháp luật”.

Tại HTX Nam Yên và Thượng Yên, xã Quỳnh Anh người dân bắt đầu trồng và cắt ngọn khoai lang để bán, góp phần tăng thêm thu nhập cho gia đình. Mô hình này không chỉ tận dụng được diện tích đất trống mà còn tạo việc làm thường xuyên cho lao động nông nhàn, hướng tới sản xuất nông nghiệp bền vững.

Người dân xã Quỳnh Anh, phần lớn sống phụ thuộc vào thiên nhiên và sản xuất nông nghiệp. Việc chuyển đổi sinh kế xanh không chỉ giúp họ thoát khỏi phụ thuộc vào khai thác tự nhiên, mà còn nâng cao ý thức gìn giữ đa dạng sinh học. Những mô hình như vậy đang được nhân rộng tại nhiều địa phương, giúp người dân vừa ổn định cuộc sống, vừa đồng hành cùng công tác bảo tồn thiên nhiên.

Theo đại diện xã Quỳnh Anh, người dân ngày càng ý thức hơn trong việc bảo vệ thiên nhiên, chủ động tham gia các hoạt động tuyên truyền, ký cam kết không săn bắt chim: “Bà con giờ chuyên tâm làm nông nghiệp, đời sống ổn định, không còn ai đi bẫy chim như trước. Nhận thức về bảo vệ môi trường và thiên nhiên cũng đã thay đổi rõ rệt."

Không chỉ ở Nghệ An, nhiều địa phương lân cận cũng đã có những bước đi tích cực. Tại thôn Hồng Lộc, Lộc Hà (Hà Tĩnh), mô hình “làng không bẫy chim” được chính quyền và người dân đồng lòng thực hiện từ năm 2024, bước đầu mang lại kết quả rõ rệt. Người dân trong làng tự nguyện tháo bỏ bẫy, cam kết không săn bắt chim hoang dã, đồng thời chuyển hướng sang chăn nuôi, trồng trọt, làm du lịch trải nghiệm nông thôn. Mô hình này không chỉ giúp giảm đáng kể tình trạng bẫy chim, mà còn tạo nguồn thu ổn định, gắn kết cộng đồng với mục tiêu bảo vệ thiên nhiên.

Ông Nguyễn Văn Dũng, người dân thôn Hồng Lộc, chia sẻ: “Trước đây, nhiều hộ trong làng sống nhờ việc đặt bẫy chim vào mùa di cư. Nhưng sau khi được cán bộ kiểm lâm và chính quyền tuyên truyền, bà con hiểu ra việc săn bắt như thế là hủy hoại môi trường. Giờ đây, chúng tôi tập trung nuôi gà thả vườn, trồng cây ăn quả và nuôi tôm. Cuộc sống ổn định hơn, lại thấy vui vì mình góp phần bảo vệ thiên nhiên.”

Với vai trò cơ quan chuyên môn, Chi cục Kiểm lâm Nghệ An cùng các đơn vị bảo tồn trong khu vực tiếp tục phối hợp tuyên truyền, giám sát và hỗ trợ các mô hình sinh kế bền vững. Những nỗ lực đó đang góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng, giảm thiểu tình trạng săn bắt, buôn bán trái phép chim hoang dã, đồng thời gìn giữ đa dạng sinh học cho vùng Bắc Trung Bộ.

Bên cạnh các biện pháp quản lý, công tác tuyên truyền và truyền thông đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Nhiều chương trình, chuyên mục về bảo vệ động vật hoang dã được phát trên hệ thống phát thanh, truyền hình, loa xã, mạng xã hội… đã giúp người dân hiểu rõ hơn giá trị sinh thái của các loài chim di cư và tác hại của việc săn bắt, tiêu thụ chim trời. Các tổ chức bảo tồn và cơ quan báo chí cũng tích cực tham gia, tạo hiệu ứng lan tỏa trong cộng đồng, khơi dậy ý thức bảo vệ các loài chim tự nhiên trong mỗi người dân.

Những nỗ lực xóa bỏ bẫy chim, thay đổi sinh kế và nâng cao nhận thức cộng đồng đang mở ra hướng đi tích cực trong công tác bảo tồn chim di cư tại vùng Bắc Trung Bộ. Khi người dân đồng thuận từ bỏ việc săn bắt, các mô hình sinh kế xanh được nhân rộng, môi trường sinh thái dần được khôi phục, góp phần đưa những cánh chim trở về với bầu trời tự do.