Kỹ thuật hạt nhân đánh giá tác hại của vi nhựa đối với sinh vật biển

Một nhóm nghiên cứu quốc tế do các nhà khoa học ở Cơ quan năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) dẫn dắt vừa xuất bản một bản đánh giá đầy đủ về tác hại của vi nhựa cỡ micromet và nanomet đối với động vật biển.

Các mảnh vi nhựa đặc biệt nguy hiểm, bởi vì chúng rất dễ bị hấp thụ và xâm nhập vào cơ quan nội tạng cũng như dịch mô của các sinh vật, sau đó đi vào chuỗi thức ăn. Trên thực tế, những mảnh vi nhựa này sẽ mang theo nhiều chất hóa học và các chất ô nhiễm khác, khiến cho việc đánh giá chính xác ảnh hưởng cũng như độc tính của ô nhiễm nhựa là một việc rất khó khăn. Nhóm nghiên cứu này đã xuất bản một bản đánh giá đầy đủ về tác hại lên cá của những mảnh vi nhựa cỡ micromet và nanomet, trong đó làm rõ những mảnh vi nhựa nguyên sinh này chắc chắn đã ảnh hưởng đến các chức năng sinh học của cá, như tập tính, chức năng hoạt động thần kinh cũng như trao đổi chất, độ thấm của đường ruột và đa dạng vi sinh trong hệ tiêu hóa.

Thông qua các thí nghiệm trong hồ chứa được kiểm soát, nghiên cứu này sẽ cung cấp số liệu định lượng và cung cấp một cửa sổ duy nhất vào tác động sinh học phức tạp của microplastics. Thông tin thu thập sẽ giúp các nhà khoa học hiểu rõ hơn về vai trò của các hạt nhựa này và các chất gây ô nhiễm liên quan đến sinh vật biển quan trọng về mặt xã hội và thương mại. Việc này giúp tăng cường các chương trình an toàn hải sản của các nước.

Các microplastic bắt nguồn từ sự phong hoá và phân rã các mảnh vỡ nhựa lớn, từ các viên nhựa dùng trong sản xuất các chất phụ gia microplastic trong quần áo tổng hợp, sản phẩm làm sạch và chăm sóc cá nhân. Theo một báo cáo năm 2016 của Nhóm chuyên gia về các khía cạnh khoa học về bảo vệ môi trường Biển (GESAMP), một bộ quần áo có thể thải ra khoảng 1.900 sợi tổng hợp khi được giặt sạch.

Microplastic và sợi tổng hợp hiện diện rộng rãi trong đại dương: chúng có tính bền, mất một thời gian dài để phân huỷ và có thể tồn tại trong môi trường trong hơn 100 năm. Chúng thường nổi hoặc lơ lửng trong đại dương, trên các bãi biển, cũng như tại đáy đại dương. Động vật biển bao gồm các nhuyễn thể và cá thường nhầm với thực phẩm, như các sinh vật phù du và ăn chúng.

Do kích thước nhỏ, microplastic có thể xâm nhập vào các cơ quan nội tạng sinh vật, nơi chúng có thể truyền các chất gây ô nhiễm bị bám vào chúng. Có thể bao gồm các chất gây ô nhiễm hữu cơ bền như biphenyl polyclorin (PCBs) cũng như các kim loại đánh dấu như thuỷ ngân và chì. Nhựa và các chất ô nhiễm tích tụ trên chúng xâm nhập vào chuỗi thức ăn và có thể được chuyển cho người ăn hải sản này.

Theo như Chương trình Môi trường Liên hợp quốc, 8 triệu tấn nhựa đã bị đổ ra biển mỗi năm, thường trôi ra từ các dòng sông. Nếu như xu thế này tiếp tục, đến năm 2050, đại dương của chúng ta sẽ chứa nhiều nhựa hơn cả cá.

Các hạt nhựa có kích cỡ nhỏ hơn 5 mm được gọi là vi nhựa. Những hạt nhỏ hơn với cỡ bằng hoặc bé hơn 100 nm (1/10.000 mm) được gọi là nhựa kích cỡ nano – nanoplastic. Chúng nhỏ đến mức mà bạn không thể nhìn thấy chúng bằng mắt thường, hay thậm chí là dưới kính hiển vi quang học thông thường.

Các sinh vật biển có thể vô tình hấp thụ các hạt vi nhựa, sau đó các sinh vật biển này lại bị các loại cá săn mồi lớn hơn ăn thịt. Các hạt vi nhựa cỡ nanomet còn nguy hiểm hơn vì chúng có thể được hấp thụ qua thành ống tiêu hóa, sau đó được vận chuyển lên các cơ quan nội tạng và mô. Kết cục là những hạt nhựa này có thể ảnh hưởng đến nhiều quá trình sinh học trong cơ thể, từ dẫn truyền thần kinh tới kích ứng oxi hóa và cả khả năng đề kháng của các sinh vật nước ngọt và sinh vật biển.

Trong thập niên vừa qua, cộng đồng khoa học toàn cầu đã bỏ nhiều công sức trong việc tìm hiểu về tác động của rác thải nhựa đến sự đa dạng sinh học sinh vật biển. Tuy nhiên, các phương pháp quan trắc vi nhựa cỡ micromet và nanomet đều đang ở giai đoạn đang được phát triển, có nghĩa là nồng độ chính xác của chúng trong đại dương vẫn là ẩn số.

Cho đến nay, việc nghiên cứu tác động của vi nhựa nguyên sinh cỡ nanomet trong cá nước ngọt và cá biển vẫn rất hạn chế, do đó, IAEA hiện đang tăng cường tập trung vào nghiên cứu mức độ độc hại của vi nhựa nguyên sinh.

Ngọc Ánh (t/h)