Tác nghiệp báo chí trong thời đại AI: Nhanh hơn, sâu hơn, sáng tạo hơn

Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) đã trở thành một phần hiện hữu trong đời sống báo chí buộc người làm nghề buộc phải thay đổi để thích nghi. Là một phóng viên trẻ đang trực tiếp trải nghiệm sự chuyển mình mạnh mẽ của nghề, PV Hải Danh - Báo Lao Động cho biết, công nghệ mở ra cơ hội để người làm báo đặc biệt là người trẻ có thể tác nghiệp nhanh hơn, sâu hơn, sáng tạo hơn nhưng đồng thời cũng đặt ra những thách thức không nhỏ về đạo đức nghề nghiệp, độ tin cậy và bản sắc cá nhân trong sản phẩm báo chí.

PV: Xin chào PV Hải Danh, là một phóng viên trẻ, anh cảm nhận như thế nào về sự thay đổi của nghề báo trong thời đại trí tuệ nhân tạo phát triển mạnh mẽ như hiện nay?

PV Hải Danh: Sự thay đổi của nghề báo trong thời đại trí tuệ nhân tạo đang diễn ra rất nhanh. Ngay từ khi còn học trong trường, tôi chủ yếu được tiếp cận với những công nghệ cũ, còn khá thô sơ, chủ yếu phục vụ cho báo in và báo điện tử truyền thống.

Nhưng khi đi làm, tôi may mắn được làm việc tại Báo Lao Động – một trong những cơ quan báo chí trung ương đi đầu về chuyển đổi số. Tại đây, gần như mọi khâu trong quá trình tác nghiệp đều áp dụng công nghệ. Tôi không chỉ sản xuất báo in hay bài báo online thông thường, mà còn thực hiện cả video, infographics, podcast, longform... và phát hành trên đa nền tảng từ website, mạng xã hội đến ứng dụng di động.

Điều đặc biệt là hầu hết các công cụ hỗ trợ đều có ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI). Chẳng hạn như cuộc trao đổi này của tôi với bạn, nếu như trước đây, việc bóc băng phỏng vấn tốn rất nhiều thời gian. Phóng viên phải tự nghe, ghi lại ý chính, rồi viết lại toàn bộ. Nhưng hiện nay, chỉ cần nhập dữ liệu vào một số phần mềm AI, hệ thống có thể tách giọng, nhận diện nội dung, trích xuất các ý chính và thậm chí gợi ý hướng triển khai bài phù hợp với xu hướng độc giả.

PV: Anh từng đoạt giải báo chí với tác phẩm viết về môi trường, anh có thể chia sẻ quá trình sản xuất bài viết và vai trò của công nghệ trong việc hỗ trợ hoàn thiện tác phẩm không?

PV Hải Danh: Gần đây nhất, tôi và các đồng nghiệp đã đoạt giải Nhì Cuộc thi viết về bảo vệ môi trường trên địa bàn thành phố Hà Nội năm 2024 với loạt tác phẩm 5 kỳ ở thể loại báo chí đa phương tiện: “Tiến tới hiện thực hóa ý tưởng biến bãi rác lớn nhất Hà Nội thành công viên”.

Ngay từ khâu lên ý tưởng, tôi đã tận dụng công cụ như ChatGPT và tra cứu các bài viết liên quan để tham khảo hướng tiếp cận mới. Những gợi ý từ AI giúp tôi hình dung rõ hơn về cách triển khai tác phẩm sao cho có chiều sâu và góc nhìn khác biệt.

Trong quá trình tác nghiệp, tôi cũng sử dụng nhiều công cụ hỗ trợ trên điện thoại, ví dụ như ứng dụng ghi hình kín để ghi nhận thực trạng tại các điểm xử lý rác – nơi mà người dân thường ngại chia sẻ công khai.

Dữ liệu quay về rất nhiều, có những file dài đến bốn tiếng. Để lọc ra phần quan trọng, tôi dùng phần mềm tách và phân tích dữ liệu, từ đó chọn được những đoạn đáng giá để đưa vào bài. Việc này giúp tiết kiệm tới 70 -80% thời gian xử lý thông tin.

Sau khi đã có nội dung, tôi tiếp tục sử dụng các công cụ tích hợp AI trong hệ thống CMS của toà soạn để gợi ý tiêu đề, sapo, chỉnh chính tả, căn số ký tự phù hợp cho từng nền tảng. Nhờ đó, tác phẩm được hoàn thiện đồng bộ và chuyên nghiệp hơn.

PV: Theo anh, trí tuệ nhân tạo đang mở ra những cơ hội nào cho phóng viên, đặc biệt trong việc thu thập, xử lý và phân tích thông tin mảng môi trường?

PV Hải Danh: AI đang mở ra rất nhiều cơ hội cho phóng viên, đặc biệt là đối với các tác phẩm môi trường thường đòi hỏi lượng thông tin lớn, nhiều dữ liệu kỹ thuật và cần đối chiếu giữa nhiều nguồn khác nhau.

Các công cụ AI hiện nay giúp phóng viên tiết kiệm đáng kể thời gian ở những khâu mang tính kỹ thuật như bóc băng, xử lý âm thanh, biên tập nội dung thô, tra cứu số liệu hay tổng hợp tài liệu. Nhờ đó, nhà báo có điều kiện tập trung nhiều hơn vào quá trình sáng tạo nội dung, đào sâu khai thác vấn đề và phát triển góc nhìn độc lập – những yếu tố cốt lõi tạo nên chất lượng của một tác phẩm báo chí.

Đồng thời, AI có khả năng phân tích hành vi người đọc, dự đoán xu hướng tiếp nhận thông tin và đề xuất cách tiếp cận phù hợp với từng nhóm công chúng mục tiêu. Điều này góp phần nâng cao hiệu quả truyền tải, đưa sản phẩm báo chí đến gần hơn với bạn đọc một cách đúng nhu cầu, đúng thời điểm và với chất lượng tối ưu.

PV: Ở chiều ngược lại, anh có lo ngại AI sẽ làm thay đổi vai trò truyền thống của phóng viên? Những thách thức lớn nhất mà anh đang đối mặt là gì?

PV Hải Danh: Thực ra, nếu nói về việc có lo ngại hay không thì đối với tôi, có lẽ cũng đúng một phần. Tuy nhiên, vẫn có những công việc của phóng viên mà AI không thể làm được.

Đối với tôi, tôi làm cả nội dung, cả hình ảnh, cả video. Trong đó, phần video là khó thay thế nhất hoặc khó có thể làm nhanh được. Ví dụ, với âm thanh thì mình có thể nhờ AI đọc hộ nhưng còn video và hình ảnh thì bắt buộc phải ghi nhận từ thực tế và mình phải đưa tư duy, sự sáng tạo của bản thân vào trong các tác phẩm đó. Chính điều này tạo nên chất riêng mà máy móc hay AI không thể thay thế được.

Phần lớn những gì tôi được học và được dạy, kể cả khi làm trong cơ quan báo chí là phải giữ “đạo đức báo chí”. Khi sử dụng tư liệu từ AI thì phải luôn xác định đó chỉ là nguồn tài liệu tham khảo thôi và luôn phải có sự tỉnh táo. Tôi từng nghe một chuyên gia nói rằng, cần có “sức đề kháng” đối với thông tin từ AI, tức là mình phải luôn đề phòng, không nên tiếp nhận một cách thụ động, mà cần phải kiểm chứng lại thông tin đó, không thể tin ngay được.

PV: Anh có cho rằng AI có thể hỗ trợ phóng viên đưa tin môi trường một cách sâu sắc hơn hay lại khiến nội dung trở nên hời hợt và công nghiệp hóa? Vì sao?

PV Hải Danh: Theo tôi, nếu nói riêng về những thông tin liên quan đến môi trường hay một số lĩnh vực đặc thù khác, thì việc khai thác thông tin từ AI còn phụ thuộc rất nhiều vào cách mình đặt câu hỏi. Khi mình đưa ra thêm những góc nhìn, những khía cạnh cụ thể thì AI có thể phản hồi lại những gì mà nó bao quát được. Tuy nhiên, phần lớn thông tin mà AI đưa ra vẫn mang tính tổng quan.

Là một phóng viên, khi tôi đi tác nghiệp và làm các đề tài về môi trường, tôi có những góc nhìn riêng của bản thân. Tôi đưa vào đó tư duy cá nhân và sự sáng tạo để tạo nên các khía cạnh riêng biệt trong từng tác phẩm. Đây là điều mà công nghệ hay máy móc không thể thay thế được.

Do đó, khi thực hiện một tác phẩm, tôi phải mất rất nhiều thời gian để suy nghĩ, chọn lọc và thể hiện thông tin sao cho phù hợp với đối tượng độc giả. Mục tiêu của bài báo là truyền đạt thông tin một cách chính xác nhất, đúng trọng tâm và dễ hiểu. Công nghệ khi đó chỉ được xem là công cụ hỗ trợ, nó giúp tôi mở rộng dữ liệu, cung cấp thêm chất liệu nhưng không thể làm thay tôi toàn bộ một tác phẩm hoàn chỉnh, nhất là những tác phẩm đòi hỏi chiều sâu và bản sắc cá nhân.

PV: Theo anh, để không bị tụt lại phía sau trong thời đại AI, những phóng viên trẻ cần chuẩn bị những kỹ năng hoặc thay đổi tư duy như thế nào?

PV Hải Danh: Trong thời đại số, để không bị tụt lại phía sau, phóng viên trẻ cần sẵn sàng học hỏi và thay đổi tư duy để thích nghi. Tôi cũng từng e ngại công nghệ, cho rằng đó chỉ là công cụ hỗ trợ, không thể thay thế con người. Nhưng khi nhận ra AI giúp tôi giảm tới 60 - 70% khối lượng công việc thì tôi đã thay đổi cách tiếp cận, chủ động học và đầu tư thời gian nghiêm túc hơn.

Hơn nữa, bạn đọc hiện nay cũng thay đổi rất nhanh, họ không còn tìm đến những sản phẩm cũ nữa mà đòi hỏi những nội dung mới, hấp dẫn, có chiều sâu và có hình thức trình bày hiện đại . Nếu phóng viên trẻ như chúng ta chịu khó tiếp cận cái mới và ứng dụng linh hoạt, chắc chắn sẽ tạo ra những sản phẩm chất lượng, khác biệt và đón đầu xu hướng.

PV: Xin cảm ơn PV Hải Danh! Chúc anh luôn giữ lửa nghề và gặt hái nhiều thành công trong sự nghiệp báo chí.