Hoàn thiện khung pháp lý cho thị trường carbon rừng, mở đường cho khu vực tư nhân

Thiết lập tiêu chuẩn tín chỉ carbon rừng cho thị trường trong nước

Tại Tọa đàm Góp ý Dự thảo Nghị định quy định về dịch vụ hấp thụ và lưu giữ carbon của rừng sáng 15/7 do Hội Chủ rừng Việt Nam và Forest Trends phối hợp tổ chức, bà Nghiêm Phương Thúy, đại diện Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm cho biết, dự thảo lần này là bước hoàn thiện khung pháp lý nhằm cụ thể hóa các cam kết về giảm phát thải khí nhà kính trong lĩnh vực lâm nghiệp, đặc biệt sau khi Việt Nam công bố mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Dự thảo Nghị định gồm 4 chương, 18 điều, đề cập từ việc xác định lượng kết quả giảm phát thải, tín chỉ CO2 rừng được cung ứng, đến tổ chức thực hiện, quản lý nguồn thu, và cơ chế thanh toán. Đây là lần đầu tiên Việt Nam xây dựng tiêu chuẩn carbon rừng trong nước, song song với cơ chế ghi nhận tín chỉ theo chuẩn quốc tế.

Một trong những điểm mới đáng chú ý là việc quy định rõ bên cung ứng dịch vụ có thể là chủ rừng nhà nước (như UBND xã, các tổ chức công lập), hoặc tư nhân (cá nhân, hộ gia đình, cộng đồng dân cư, doanh nghiệp). Bên sử dụng dịch vụ là các tổ chức, cá nhân trong hoặc ngoài nước có nhu cầu bù đắp phát thải carbon.

Việc trao đổi, chuyển nhượng kết quả giảm phát thải hoặc tín chỉ carbon rừng được thực hiện thông qua hợp đồng hoặc sàn giao dịch carbon trong nước. Giá trị tín chỉ được tính theo đơn vị 1 tấn CO2 tương đương, và khung giá khởi điểm sẽ do UBND tỉnh ban hành, trên cơ sở hướng dẫn của Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Nếu liên quan tới rừng thuộc nhiều tỉnh, mức giá sẽ lấy theo khung cao nhất. Trong trường hợp chưa có hướng dẫn, các bên sẽ đàm phán và trình Thủ tướng quyết định.

Với rừng thuộc sở hữu toàn dân, UBND tỉnh hoặc Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ đại diện triển khai dự án carbon rừng. Trong khi đó, rừng thuộc quyền sử dụng của cá nhân, tổ chức, cộng đồng thì chủ rừng có thể trực tiếp tham gia hoặc ủy quyền cho đơn vị đủ điều kiện pháp nhân thực hiện dự án. Đặc biệt, các hộ, cá nhân sở hữu rừng trồng liền kề với các dự án của tỉnh có thể tự nguyện tham gia, được xác nhận diện tích và nhận chia sẻ lợi ích từ kết quả giảm phát thải.

Nguồn thu từ việc bán tín chỉ carbon sẽ được chia theo hình thức chi trả trực tiếp hoặc thông qua Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng Việt Nam và các quỹ cấp tỉnh. Với chủ rừng là tổ chức, phần tiền thu được sau khi trừ chi phí sẽ được tính là nguồn thu hợp pháp, sử dụng theo quy định tài chính hiện hành.

Với cá nhân, hộ gia đình hoặc cộng đồng, nguồn thu được phân bổ theo diện tích rừng đóng góp và sử dụng theo phương án đã được phê duyệt.

Để đảm bảo công khai và minh bạch, hàng năm các chủ rừng, UBND cấp xã và các tổ chức liên quan sẽ phải lập báo cáo gửi về Quỹ tỉnh và cơ quan cấp trên. Việc giám sát, kiểm tra tài chính thực hiện theo Điều 72 Nghị định 156/2018/NĐ-CP.

Ngoài ra, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ là đầu mối hướng dẫn định giá, xây dựng tiêu chuẩn carbon rừng, thiết lập hệ thống đo đạc, báo cáo và thẩm định. Cùng với đó, Bộ Tài chính sẽ phối hợp xây dựng phương pháp xác định giá dịch vụ. UBND các tỉnh có trách nhiệm triển khai, ký kết và báo cáo kết quả thực hiện theo thẩm quyền.

Theo bà Thúy, việc ban hành nghị định là cần thiết trong bối cảnh quốc tế ngày càng yêu cầu minh bạch trong nỗ lực giảm phát thải, đồng thời mở ra cơ hội huy động nguồn lực tài chính bổ sung cho công tác bảo vệ và phát triển rừng ở Việt Nam. Đây cũng là tiền đề để các tín chỉ carbon từ rừng Việt Nam có thể tham gia thị trường carbon tự nguyện toàn cầu như LEAF hay FCPF.

Vai trò Nhà nước cần tách bạch giữa cơ chế dịch vụ và thị trường carbon

Kỳ vọng Nghị định mới sẽ "cởi trói" cho các chủ rừng - những người có thể sở hữu tín chỉ carbon trong tương lai - PGS.TS Nguyễn Bá Ngãi, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Chủ rừng Việt Nam đề xuất tách bạch 2 cơ chế cung ứng dịch vụ và thị trường giao dịch để đảm bảo tính minh bạch, phù hợp với định hướng luật pháp hiện hành về bảo vệ môi trường và lâm nghiệp.

Theo ông Ngãi, cơ chế cung ứng dịch vụ nên được tiếp cận như một quan hệ dân sự - hợp đồng, trong đó tín chỉ carbon rừng được trao đổi giữa bên cung ứng (chủ rừng) và bên sử dụng (doanh nghiệp phát thải) thông qua thỏa thuận có sự điều tiết giá của Nhà nước. Cách làm này tương tự như cơ chế chi trả dịch vụ môi trường rừng đang triển khai, đảm bảo lợi ích các bên và tạo hành lang pháp lý rõ ràng cho người dân và cộng đồng địa phương.

Ngược lại, đối với cơ chế thị trường, tín chỉ carbon rừng được đưa lên sàn giao dịch để các doanh nghiệp tự trao đổi, bù trừ phát thải hoặc mua bán theo nhu cầu. Trong trường hợp này, Nhà nước không nên can thiệp vào mức giá, để giá tín chỉ được hình thành theo nguyên tắc thị trường hoặc thông qua đấu giá. Cách tiếp cận này phù hợp với quy định tại Nghị định 06/2022/NĐ-CP và Nghị định 119/2025/NĐ-CP về giảm phát thải khí nhà kính và phát triển thị trường các-bon.

Ông Ngãi nhấn mạnh: “Nếu không tách bạch 2 cơ chế này, rất dễ dẫn tới xung đột về phương thức định giá, chia sẻ lợi ích và gây khó khăn khi triển khai trên thực tế. Việc thống nhất cơ sở pháp lý giữa Luật Lâm nghiệp 2017 và Luật Bảo vệ môi trường 2020 là rất quan trọng”.

Một điểm cần điều chỉnh nữa là cách sử dụng thuật ngữ trong dự thảo. Ông Ngãi đề xuất nên dùng cụm từ "carbon của rừng" hoặc "khí carbon" thay cho "khí nhà kính", để phù hợp hơn với bản chất dịch vụ đang được đề cập. Cụ thể, là dịch vụ hấp thụ và lưu giữ CO2 thông qua tài nguyên rừng.

Là tổ chức đại diện cho các chủ rừng, ông Ngãi hy vọng, Nghị định sắp tới sẽ tạo ra hành lang pháp lý rõ ràng, thuận lợi để người dân, cộng đồng và doanh nghiệp lâm nghiệp có thể chủ động tham gia thị trường carbon. Đây không chỉ là cơ hội thu hút nguồn lực tài chính bổ sung cho bảo vệ và phát triển rừng, mà còn là động lực để ngành lâm nghiệp góp phần thực hiện cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 của Việt Nam.

Xây dựng khung pháp lý triển khai dự án carbon rừng, cấp tín chỉ carbon rừng