Kiểm kê khí nhà kính – Điều kiện tiên quyết để doanh nghiệp bước vào thị trường các-bon

Yêu cầu bắt buộc đối với doanh nghiệp

Kiểm kê khí nhà kính là quá trình thu thập số liệu, đo đạc và tính toán lượng phát thải hoặc hấp thụ khí nhà kính của từng cơ sở trong một năm. Tại Việt Nam, quy trình và phương pháp kiểm kê được cơ quan quản lý ban hành, yêu cầu các doanh nghiệp phải tuân thủ khi tham gia thị trường các-bon.

Tháng 8/2024, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành danh mục cập nhật các lĩnh vực và cơ sở phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính. Theo đó, 2.166 cơ sở bao gồm nhà máy nhiệt điện, cơ sở công nghiệp, doanh nghiệp vận tải, tòa nhà thương mại và các đơn vị xử lý chất thải có mức phát thải từ 3.000 tấn CO₂ tương đương trở lên hoặc mức tiêu thụ năng lượng từ 1.000 tấn dầu tương đương (TOE) trở lên đều thuộc diện phải kiểm kê. Kết quả kiểm kê là căn cứ quan trọng để xác định hạn ngạch phát thải cho từng ngành và từng cơ sở.

Nghị định 119/2025/NĐ-CP quy định lộ trình phân bổ hạn ngạch gồm 3 giai đoạn và một giai đoạn thí điểm từ năm 2025–2026. Trong giai đoạn đầu, khoảng 100 cơ sở phát thải lớn nhất thuộc các ngành nhiệt điện, xi măng và thép sẽ thực hiện kiểm kê và được phân bổ hạn ngạch trước.

Trên cơ sở tổng hạn ngạch phát thải được Thủ tướng phê duyệt, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ chủ trì phối hợp với Bộ Công Thương, Bộ Xây dựng đề xuất phân bổ hạn ngạch cho từng cơ sở trong hai năm thí điểm 2025–2026. Từ giai đoạn tiếp theo (2027–2028 và 2029–2030), các bộ ngành sẽ tiếp tục đề xuất và Bộ Nông nghiệp và Môi trường công bố danh sách chính thức.

Theo Cục Biến đổi khí hậu, kiểm kê khí nhà kính không chỉ là nghĩa vụ pháp lý, mà còn xuất phát từ áp lực hội nhập quốc tế, yêu cầu trong các hiệp định thương mại và đòi hỏi phát triển thị trường các-bon trong nước. Cùng với đó, sức ép cạnh tranh và nhu cầu tiết kiệm chi phí khiến doanh nghiệp phải coi kiểm kê là công cụ quản trị rủi ro, giúp định hướng chiến lược trong bối cảnh kinh tế chuyển dịch sang mô hình phát thải thấp.

Doanh nghiệp cần chủ động, cơ quan quản lý cần đồng hành

Dù các bộ ngành đã có nhiều hoạt động tập huấn và hỗ trợ kỹ thuật, kiểm kê khí nhà kính vẫn là nội dung mới với phần lớn doanh nghiệp trong nước. Nhìn chung, hiểu biết về quy định, quy trình và yêu cầu kỹ thuật liên quan đến kiểm kê và giảm phát thải vẫn còn hạn chế.

Theo bà Trần Thị Ngọc Anh, đại diện Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia (Bộ KH&CN), trong quá trình hướng dẫn và thẩm tra kiểm kê, nhiều doanh nghiệp thường mắc lỗi như bỏ sót nguồn phát thải trực tiếp từ hệ thống xử lý nước thải hoặc môi chất lạnh rò rỉ; loại trừ nguồn phát thải gián tiếp nhưng không có giải thích thỏa đáng; thu thập dữ liệu thiếu chính xác hoặc thiếu đầy đủ; áp dụng sai hệ số phát thải. Ngoài ra, do phạm vi thẩm tra rộng và nguồn phát thải phức tạp, cơ quan thẩm tra đôi khi không đủ thời gian rà soát toàn bộ, ảnh hưởng đến chất lượng kiểm kê.

Với các cơ sở phát thải lớn, việc chủ động hoàn thiện dữ liệu, áp dụng đúng phương pháp đo lường và rà soát đầy đủ các nguồn phát thải trực tiếp và gián tiếp là yêu cầu then chốt để bảo đảm tính chính xác. Đồng thời, các bộ ngành cần tiếp tục phối hợp cung cấp hướng dẫn chuyên sâu, đào tạo thực hành và thống nhất hóa các tài liệu kỹ thuật. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu pháp lý mà còn hỗ trợ họ tận dụng cơ hội trong thị trường các-bon đang hình thành.

Trung Quốc đặt mục tiêu giảm 7–10% phát thải khí nhà kính vào năm 2035