Lo ngại nước sông Mekong dâng cao bất thường trong mùa khô

Nước sông Mê Kông thay đổi sẽ tác động rất lớn đến sinh kế của các mô hình nuôi thủy sản trên sông ở ĐBSCL

Theo cập nhật của Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam (SIWRR), mực nước tại trạm Tân Châu (sông Tiền) ngày 14/4 đạt 1,16 m, cao hơn trung bình nhiều năm 0,06 m và cao hơn những năm gần đây cùng thời điểm.

Tại trạm Châu Đốc (sông Hậu), mực nước đạt 1,36 m, cao hơn trung bình nhiều năm 0,12 m và cao hơn cùng thời điểm mấy năm gần đây.

Theo ThS Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia nghiên cứu độc lập về sinh thái ĐBSCL nhận xét: Nước sông Mê Kông mùa khô 2022 cao hơn bình thường là do mùa mưa các đập thủy điện tích nước rất nhiều. Bằng chứng là từ tháng 8 – 12/2021, dù lượng mưa trong lưu vực khá bình thường nhưng mực nước sông Mê Kông lại thấp hơn bình thường. Theo MDM, từ tháng 12.2021, 45 con đập (11 của Trung Quốc và 34 đập chi lưu) gần như đều đầy. Đến mùa khô 2022 thì lượng nước tích hồi mùa mưa lũ được xả ra để phát điện, làm cho dòng chảy mùa khô cao hơn bình thường. Việc tích – xả này đơn thuần chỉ vì lợi ích các nhà đầu tư đập chứ không phải vì lợi ích chung của cộng đồng dân trong lưu vực. Tác động tích cực của việc xả nước trong mùa khô là làm giảm hạn mặn cho vùng ven biển ĐBSCL, còn tác động tiêu cực thì rất nhiều, ảnh hưởng lâu dài và khó thấy hơn.

Thứ nhất, việc tích nước trong mùa lũ làm cho dòng chảy lũ bị yếu đi, không còn đủ sức để tải phù sa, bùn cát về ĐBSCL. Việc thiếu phù sa, cát thì sạt lở bờ sông, bờ biển ĐBSCL sẽ ngày càng gia tăng và không có cách gì để khắc phục. Trước mắt, cát sẽ ngày càng khan hiếm, không đáp ứng được nhu cầu xây dựng, giá tăng cao ảnh hưởng tới phát triển hạ tầng xây dựng nói chung và cả xây dựng dân dụng. Sạt lở dẫn tới tình trạng mất nhà cửa, tài sản, tính mạng của người dân ngày càng trầm trọng hơn. Về lâu dài, sạt lở sẽ làm tan rã đồng bằng nhanh hơn, đe dọa chính sự tồn tại của ĐBSCL.

Thứ hai, việc tích nước mùa lũ như vậy sẽ làm biến mất mùa lũ, làm đất đai bạc màu. Nguồn lợi thủy sản tự nhiên từ mùa lũ bị sụt giảm nghiêm trọng. Điều này sẽ tác động trực tiếp đến sinh kế của rất nhiều người dân, đặc biệt là dân nghèo.

Thứ ba, việc xả nước trong mùa khô diễn ra từng đợt như thực tế chứng minh làm cho mực nước biến động bất thường tạo ra những tín hiệu giả của dòng sông, khiến hệ sinh thái bị rối loạn. Ví dụ giữa mùa khô mà nước dâng lên bất ngờ thì cá tôm sẽ tưởng là mùa nước đã tới nên bắt đầu bơi ngược dòng để sinh sản. Đến khi mùa nước thật đến lại không còn sinh sản được nữa.

Thứ tư, việc xả nước không liên tục mà lúc xả lúc đóng nên người dân cũng không biết để điều chỉnh mùa vụ cho phù hợp. Nhưng việc xả nước này là trong điều kiện bình thường, còn những năm khô hạn cực đoan thì các đập này sẽ đóng đập tích nước để chờ đầy nước mới hoạt động. Họ phát điện theo kiểu gián đoạn càng làm cho tình hình hạn mặn ở ĐBSCL nghiêm trọng hơn. “Nếu chỉ thấy tác dụng làm giảm hạn mặn trong mùa khô năm nay thì người ta dễ lầm tưởng là thủy điện thượng nguồn Mê Kông có tác dụng tốt cho ĐBSCL, trong khi về thực tế lâu dài nó tác hại rất nghiêm trọng. Chúng ta cần thấy hết bức tranh cho đầy đủ”, thạc sĩ Thiện nhấn mạnh.

Cùng quan điểm, PGS-TS Lê Anh Tuấn – cố vấn khoa học tại Viện Nghiên cứu Biến đổi khí hậu, giảng viên Khoa Môi trường và Tài nguyên thiên nhiên Trường ĐH Cần Thơ cho rằng, việc nước sông Mê Kông dâng cao bất thường trong mùa khô do đập thủy điện xả nước sẽ gây khó cho người dân vùng ven biển. Trong mùa khô, nông dân ĐBSCL cần nước mặn để nuôi tôm, nước ngọt về sẽ gây nhiều bất lợi. Ngoài ra, việc xả nước còn làm rối loạn hệ sinh thái, quy luật mùa khô – mùa mưa đang bị đảo lộn.

Theo Viện Khoa học thủy lợi miền Nam, nguồn nước cho sản xuất ở mùa kiệt năm nay hiện ở mức thuận lợi hơn với năm 2020-2021. Xâm nhập mặn ở tháng 4 có xu thế giảm dần. Tuy vậy, các khu vực ven biển, cửa sông vẫn còn ảnh hưởng của xâm nhập mặn, nhất là vào những ngày triều cao. Để phòng tránh các thiệt hại do hạn mặn gây ra, các địa phương cần tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý chuyên ngành về lịch mùa vụ, cơ cấu cây trồng. Đối với các vùng cách biển 30-35 km nên chờ nguồn nước ngọt trên sông ổn định hoặc mưa diện rộng mới xuống giống vụ Hè Thu tiếp theo.

Hoàng Lê