Kiểm toán biến đổi khí hậu: Nâng cao trách nhiệm công và bảo vệ hành tinh xanh

Tăng tính minh bạch trong quản trị khí hậu

Tổ chức Các Cơ quan Kiểm toán tối cao khu vực Thái Bình Dương (PASAI) vừa công bố Báo cáo “Thích ứng với BĐKH: Xây dựng tương lai Thái Bình Dương”, kết quả từ cuộc kiểm toán hợp tác về hành động thích ứng với khí hậu (CCAA) do SAI của 9 quốc đảo trong khu vực thực hiện. Cuộc kiểm toán được điều phối bởi Sáng kiến Phát triển INTOSAI (IDI) và Nhóm Công tác Kiểm toán môi trường (WGEA), mang lại bức tranh toàn diện về tiến độ và hiệu quả triển khai chính sách ứng phó của các nước trong thập niên vừa qua.

Theo đánh giá, nếu như giai đoạn 2014-2015 nhiều nước còn thiếu chiến lược tổng thể, quy chế phối hợp chưa rõ ràng và khó tiếp cận nguồn lực quốc tế, thì hiện nay phần lớn quốc gia đã ban hành chính sách, xây dựng cơ quan chuyên trách và triển khai các chương trình hành động cụ thể. Tuy vậy, những tồn tại cũ vẫn chưa được giải quyết triệt để: nguồn lực tài chính hạn chế, hệ thống theo dõi, đánh giá chưa hoàn chỉnh và tính bền vững của các giải pháp chưa được bảo đảm.

Báo cáo khuyến nghị các chính phủ cần: Bảo đảm nguồn vốn ổn định và nguồn chuyên môn cho các giải pháp dài hạn; thiết lập cơ chế huy động, phân bổ và sử dụng nguồn lực rõ ràng; lập kế hoạch thích ứng dựa trên đánh giá mức độ rủi ro và tính dễ tổn thương; tăng cường phối hợp liên ngành, gắn trách nhiệm tới từng cấp thực thi; xây dựng hệ thống giám sát có chỉ tiêu định lượng và thời hạn cụ thể.

Những khuyến nghị này cho thấy vai trò ngày càng rõ nét của kiểm toán trong bảo đảm minh bạch, trách nhiệm giải trình và hiệu quả của các chương trình ứng phó khí hậu – yếu tố quan trọng đối với sự phát triển bền vững của các quốc đảo Thái Bình Dương cũng như các quốc gia trên thế giới.

Công cụ tăng cường quản trị công ứng phó với khí hậu

Không chỉ tại khu vực Thái Bình Dương, nhiều SAI trên thế giới đã và đang tiến hành các cuộc kiểm toán quy mô lớn liên quan đến BĐKH, từ đó cung cấp bằng chứng quan trọng giúp điều chỉnh chính sách, tăng cường quản lý và giảm rủi ro thiên tai.

Tại Áo, trước thực tế thiên tai cực đoan gia tăng, Tòa Thẩm kế nước này đã kiểm toán công tác tài chính và quản lý nguồn lực phục vụ phòng chống thiên tai tại Bộ Tài chính Liên bang, các bang Carinthia và Tyrol, cùng cơ quan phụ trách địa chất, khí hậu và khí tượng. Số liệu cho thấy trong giai đoạn 2019-2023, bang Tyrol chịu mức thiệt hại lên tới hơn 365,4 triệu USD, cao hơn 1,6 lần so với bang Carinthia (225,5 triệu USD). Riêng năm 2023, Chính phủ Liên bang chi 510,7 triệu USD từ Quỹ Phòng chống thiên tai, đưa tổng chi từ năm 1995 đến 2023 vượt 6,82 tỷ USD.

Tuy nhiên, các bang lại có mức hỗ trợ và quy định áp dụng khác nhau, làm giảm hiệu quả điều phối. Từ kết quả kiểm toán, Tòa Thẩm kế Áo kiến nghị: Bắt buộc bảo hiểm thiệt hại do thời tiết cực đoan; siết chặt quy định xây dựng tại khu vực rủi ro; tham khảo mô hình bảo hiểm thiên tai quốc tế; đẩy mạnh truyền thông để người dân nâng cao ý thức chia sẻ rủi ro.

Điều này cho thấy kiểm toán không chỉ nhằm phát hiện sai phạm hay lãng phí mà còn là công cụ hoạch định chính sách, giúp các địa phương tăng năng lực phòng ngừa và thích ứng trước thiên tai.

Tại Philippines, Ủy ban Kiểm toán (COA) đã tiến hành kiểm toán toàn diện các dự án kiểm soát lũ của Sở Công trình Công cộng và Đường cao tốc sau khi phát hiện hàng trăm dự án không tồn tại với giá trị lên tới hàng chục triệu USD. Từ kiểm toán, COA gửi 8 báo cáo liên quan hành vi gian lận tới cơ quan thanh tra và 12 báo cáo khác tới Ủy ban Cơ sở hạ tầng độc lập để xử lý tiếp theo.

Đáng chú ý, COA yêu cầu toàn bộ kiểm toán viên bắt buộc kê khai xung đột lợi ích nhằm tăng cường tính minh bạch trong hoạt động kiểm toán công. Chủ tịch COA Gamaliel A. Cordoba nhấn mạnh việc làm này là cơ chế “bảo vệ liêm chính trong triển khai các dự án liên quan khí hậu và dùng ngân sách công”.

Tại Ba Lan, Cơ quan Kiểm toán tối cao (NIK) đã kiểm toán hoạt động quản lý dầu thải giai đoạn 2020-2024, loại chất thải nguy hại ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường và sức khỏe con người. Kết quả cho thấy khung pháp lý chưa hoàn thiện, Bộ Khí hậu và Môi trường chưa ban hành sửa đổi luật dù đã được cảnh báo; kế hoạch hoạt động còn chung chung, không làm rõ nhiệm vụ cụ thể.

Đáng lo ngại, khoảng 100.000 tấn dầu thải mỗi năm bị đốt trái phép trong hệ thống sưởi, gây ô nhiễm và khiến ngân sách thất thu hơn 41 triệu USD. Nếu được tái sinh đúng quy trình, dầu thải có thể trở thành nguồn nguyên liệu trong mô hình kinh tế tuần hoàn. Vì vậy, NIK kiến nghị: Sửa đổi luật và hoàn thiện khung pháp lý; tăng cường giám sát thị trường; thúc đẩy thu gom – xử lý dầu thải theo hướng bền vững.

Thực tiễn quốc tế cho thấy kiểm toán BĐKH không chỉ là phương pháp chuyên môn đánh giá hiệu quả chương trình, mà còn là “đòn bẩy chính sách”. Việc nhiều SAI trên thế giới đẩy mạnh kiểm toán môi trường và kiểm toán ứng phó BĐKH khẳng định cam kết mạnh mẽ của cộng đồng kiểm toán quốc tế đối với mục tiêu phát triển bền vững và bảo vệ hành tinh xanh cho các thế hệ tương lai.

Thúc đẩy thực thi mục tiêu ứng phó biến đổi khí hậu đến 2035