Liên minh châu Âu mở rộng phạm vi áp dụng thuế carbon

Theo thông tin từ EC, kể từ ngày 1/1/2026, phạm vi áp dụng của CBAM sẽ được mở rộng sang các sản phẩm ở khâu sản xuất tiếp theo, sử dụng nhiều thép và nhôm. Đồng thời, các quy định chống lách luật sẽ được tăng cường nhằm ngăn chặn tình trạng gian lận và chuyển dịch phát thải.

Đây được xem là bước đi cần thiết sau khi EC tiếp nhận nhiều phản hồi từ giới công nghiệp châu Âu liên quan đến nguy cơ “rò rỉ carbon” và sự suy giảm năng lực cạnh tranh của các ngành sản xuất chiến lược. Hiện nay, CBAM mới chỉ áp dụng đối với các nguyên liệu cơ bản như thép, nhôm, ximăng và điện.

Khi bước vào giai đoạn thực thi đầy đủ từ năm 2026, các nhà nhập khẩu vào EU sẽ phải trả chi phí carbon tương ứng với lượng phát thải gắn liền với hàng hóa, qua đó tạo sự tương đồng với các sản phẩm được sản xuất trong EU vốn đang chịu điều chỉnh của Hệ thống Giao dịch Phát thải (EU-ETS).

Tuy nhiên, EC thừa nhận rằng cách tiếp cận này có thể làm gia tăng chi phí cho các doanh nghiệp EU sử dụng thép và nhôm để sản xuất các sản phẩm chế biến sâu, như máy móc hoặc thiết bị gia dụng. Điều này có thể dẫn tới nguy cơ hoạt động sản xuất bị dịch chuyển sang các quốc gia có chính sách khí hậu lỏng lẻo hơn, hoặc hàng hóa sản xuất trong EU bị thay thế bởi sản phẩm nhập khẩu có cường độ phát thải cao.

Để ứng phó, EC đề xuất mở rộng CBAM sang khoảng 180 mặt hàng ở khâu sản xuất tiếp theo, sử dụng nhiều thép và nhôm, bao gồm máy móc, thiết bị công nghiệp và một số sản phẩm gia dụng. Mục tiêu là bảo đảm lượng phát thải được cắt giảm thực chất, thay vì chỉ bị chuyển dịch từ khu vực này sang khu vực khác.

Theo đánh giá của EC, khoảng 94% số hàng hóa chịu tác động là các sản phẩm thuộc chuỗi cung ứng công nghiệp, với hàm lượng thép và nhôm trung bình lên tới 79%, như giá đỡ kim loại, xilanh hay bộ tản nhiệt công nghiệp; phần còn lại là các sản phẩm tiêu dùng gia dụng.

Song song với việc mở rộng phạm vi điều chỉnh, EC tăng cường các biện pháp chống lách luật dựa trên kinh nghiệm từ giai đoạn chuyển tiếp của CBAM. Các yêu cầu về báo cáo sẽ được siết chặt nhằm nâng cao khả năng truy xuất nguồn gốc và xử lý nghiêm các trường hợp khai báo sai cường độ phát thải.

Đáng chú ý, EC sẽ được trao thêm thẩm quyền can thiệp đối với các hành vi bị coi là lạm dụng nhằm trốn tránh nghĩa vụ tài chính theo CBAM, bao gồm quyền yêu cầu doanh nghiệp cung cấp bằng chứng bổ sung khi số liệu khai báo không đủ độ tin cậy.

Bên cạnh đó, nhằm khuyến khích sử dụng phế liệu, giải pháp quan trọng để giảm phát thải trong ngành thép và nhôm, EC đã đưa phế liệu nhôm và thép trước tiêu dùng vào phương pháp tính toán CBAM. Cách tiếp cận này nhằm bảo đảm việc định giá carbon được áp dụng công bằng giữa hàng hóa sản xuất trong EU và hàng hóa nhập khẩu.

Để hỗ trợ doanh nghiệp trong giai đoạn chuyển đổi, EC đồng thời đề xuất thành lập một Quỹ Khử carbon tạm thời. Quỹ này nhằm bù đắp một phần chi phí carbon phát sinh từ EU-ETS cho các nhà sản xuất EU, đặc biệt là những doanh nghiệp sản xuất các sản phẩm chế biến từ thép và nhôm vẫn đối mặt với nguy cơ rò rỉ carbon tại các thị trường nước thứ ba.

Điều kiện đi kèm là doanh nghiệp phải chứng minh được các nỗ lực giảm phát thải thực tế. Nguồn vốn của quỹ dự kiến đến từ đóng góp của các quốc gia thành viên, chiếm 25% doanh thu bán chứng chỉ CBAM trong hai năm 2026–2027, trong khi 75% còn lại là nguồn thu riêng của EU.

Ở góc độ đối ngoại, EC cho biết gói đề xuất lần này cũng tính đến quan ngại của các đối tác quốc tế được đánh giá là tin cậy. EU sẽ áp dụng một số cơ chế đơn giản hóa và linh hoạt, bao gồm công nhận mức độ tương đương trong thuế carbon và cơ chế khấu trừ giá, đồng thời mở khả năng đàm phán các biện pháp tạo thuận lợi thương mại, như công nhận lẫn nhau giữa các cơ quan chứng nhận có uy tín.

Đánh giá về ý nghĩa tổng thể của gói chính sách, Cao ủy châu Âu về khí hậu, không phát thải và tăng trưởng xanh Wopke Hoekstra nhấn mạnh rằng việc củng cố CBAM phục vụ đồng thời các mục tiêu cạnh tranh, khí hậu và quyền tự chủ chiến lược của EU. Theo ông, các biện pháp mới sẽ giúp bảo vệ các khoản đầu tư cho khí hậu, bảo đảm cạnh tranh công bằng và chuẩn bị cho giai đoạn CBAM giữ vai trò trung tâm trong tiến trình chuyển đổi xanh và sạch của châu Âu.

EU đặt yêu cầu tối thiểu 25% nhựa tái chế trong ngành ôtô