Mâm ngũ quả 3 miền ngày Tết có gì khác biệt?

Trong văn hóa, tín ngưỡng hướng về cội nguồn của người Việt Nam từ nhiều đời này, việc thờ cúng ông bà, tổ tiên được đặc biệt coi trọng. Vì lẽ đó mà mỗi độ Tết đến, xuân về, bàn thờ gia tiên của mỗi gia đình người Việt luôn được đặc biệt chú trọng, chăm chút và mâm ngũ quả là một trong những nhân tố không thể thiếu.

Mỗi dịp Tết đến xuân về, trên bàn thờ của mọi gia đình người Việt đều bày mâm ngũ quả cúng tổ tiên. Ngũ quả – thể hiện cho 5 vị Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ, 5 yếu tố được cho là đã cấu thành nên vũ trũ.Nếu căn cứ theo màu sắc trong triết lý phương Đông thì mâm ngũ quả phải có 5 loại quả với 5 màu khác nhau.

Ngoài ra, ngũ quả còn được xem như biểu tượng cho thành quả sau một năm lao động miệt mài của những người nông dân. Những sản vật kết tinh từ mồ hôi, công sức của những người dân lao động chắt chiu qua những vụ mùa. Để đến khi xuân sang nắng ấm, lựa dịp tốt lành mà thành kính dâng lên ông bà tổ tiên.

Mâm ngũ quả ngày Tết mang một ý nghĩa chung sâu sắc, thể hiện lòng hiếu thảo và ước mong những điều tốt lành cho một năm mới sắp tới. Mỗi loại quả được lựa chọn để sắp xếp trong mâm ngũ quả đều mang những ý nghĩa riêng nhất định.

Gọi là ngũ quả nhưng thật ra, việc lựa chọn và bày biện những loại quả gì trên mâm tùy thuộc vào từng địa phương với những đặc thù về khí hậu, sản vật và quan niệm văn hóa riêng. Từ đó, người ta chọn ra những loại quả mang ý nghĩa tâm linh, tinh thần để “thiết kế” nên mâm ngũ quả. Không những thế, “ngũ” còn thể hiện ước muốn của người Việt đạt được ngũ phúc lâm môn: Phúc, quý, thọ, khang, ninh.

Các loại quả thu thập đa dạng từ 4 phương ngụ ý đem tất cả tinh hoa dâng lên cho tổ tiên đồng thời thể hiện nguyện ước của gia chủ thông qua tên gọi, màu sắc và cách chúng được sắp xếp. Nhưng tùy vào đặc trưng vùng miền, mâm ngũ quả có sự khác biệt rõ nét ở 3 miền: Bắc, Trung, Nam.

Mâm ngũ quả ngày Tết ở miền Bắc

Mâm ngũ quả đặc trưng của người Miền Bắc

Người miền Bắc bày mâm ngũ quả theo thuyết Ngũ hành trong văn hóa phương Đông là vạn vật dung hòa cùng trời đất. Vì thế, mâm ngũ quả cũng phải phối theo 5 màu: Kim màu trắng, Mộc màu xanh, Thủy màu đen, Hỏa màu đỏ, Thổ màu vàng. Cách bài trí, sắp xếp màu sắc từng loại quả xen kẽ với nhau để đẹp mắt, hợp phong thủy ngày Tết. Tuy không câu nệ nhiều hay ít, nhưng mọi người đều sắm đủ lễ, đủ loại, hoa quả phải thuận theo ý nghĩa để bày cúng.

Mâm ngũ quả miền Bắc thường có 5 loại: Chuối, bưởi, đào, hồng, quýt. Cách trình bày truyền thống là: Chuối ở dưới cùng, đỡ lấy toàn bộ các loại quả khác. Chính giữa là quả bưởi hoặc phật thủ vàng. Các loại quả bày xung quanh. Những chỗ còn trống cài xen kẽ quýt vàng, táo xanh, hoặc những quả ớt chín đỏ.

Do hoa quả, trái cây ngày càng đa dạng nên mâm ngũ quả ngày càng phong phú hơn, người ta cũng không câu nệ cứng nhắc “ngũ quả” nữa mà có thể là bát, cửu, thập quả, thêm chùm nho mọng, thêm táo xanh, ớt đỏ, hồng xiêm… Dù bày biện nhiều loại quả hơn nhưng người ta vẫn gọi là “mâm ngũ quả”.

Trong mâm ngũ quả miền Bắc, chuối hay phật thủ thể hiện sự che chở của trời đất thiên nhiên cho con người và gia đình sum vầy, đầm ấm, quây quần bên nhau. Ớt, táo tây thể hiện sự may mắn; cam, quýt, quất, hồng thể hiện tài lộc, phú quý còn quả lê, đào tượng trưng cho sự thăng tiến, thành đạt.

Mâm ngũ quả miền Trung

Mâm ngũ quả của người dân miền Trung nổi tiếng về sự dân dã, nhẹ nhàng

Mảnh đất miền Trung là nơi giao thoa văn hóa 2 miền Bắc Nam, lại có nhiều nắng và gió, khí hậu thời tiết khắc nghiệt hơn, nên họ cũng không quá câu nệ khi bài trí mâm ngũ quả và thường sử dụng các loại trái cây có sẵn tại địa phương, miễn sao đảm bảo tươi ngon và quan trọng là tấm lòng thành kính dâng lên ông bà tổ tiên mà thôi. Mâm ngũ quả miền Trung thì có điểm đơn giản hơn so với mâm ngũ quả ngày Tết miền Bắc và miền Nam khi mà họ hầu như không kiêng kỵ loại quả nào, kể cả về hương vị, màu sắc lẫn tên gọi.

Tại các tỉnh miền Trung, mâm ngũ quả thường bao gồm thanh long, dưa hấu, xoài, bưởi, nho, táo, cam, lê, mãng cầu, dứa, chuối xanh,… khéo léo điểm thêm những bông cúc vàng xung quanh và đặt thêm hai quả dưa hấu hai bên, tạo dáng cho mâm ngũ quả. Cách bài trí đơn giản, không quá cầu kỳ, qua đó cũng thể hiện phần nào tính cách chân chất của người dân nơi đây.

Các tỉnh thành ở miền Trung đa phần đều giữ được nền văn hoá làng xã, họ tộc. Những bảng gia phả hơn mười đời tổ tiên là niềm tự hào chung của mỗi người con được sinh ra và trưởng thành trên mảnh đất miền Trung.

Việc thờ phụng ở đây rất được chú trọng, đặc biệt là mỗi dịp Tết đến xuân về, từ bàn cỗ Tết ngập trời màu sắc cho đến những mâm ngũ quả sum xuê luôn chiếm không ít thời gian, tâm huyết và lòng thành, người miền Trung xem đó là cách để biểu hiện tấm lòng thành kính hướng đến tổ tiên.

Mâm ngũ quả miền Nam

Mâm cúng ngũ quả miền Nam vừa đẹp mắt vừa hợp phong thủy cho mọi gia đình

Người miền Nam bày mâm ngũ quả theo mong muốn “Cầu sung vừa đủ xài” ước mong năm mới đủ đầy, sung túc, tương ứng với 5 loại quả: Mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài. Ngoài ra, còn có thêm quả thơm (dứa) với mong muốn con cháu đầy nhà và một cặp dưa hấu xanh vỏ đỏ lòng để cầu may mắn.

Mâm ngũ quả của người miền Nam thể hiện rõ tính bình dị, dân dã và hóm hỉnh. Mỗi người một cuộc sống và mong muốn khác nhau, biết là nào là “đủ”, nhưng ai cũng chỉ cần đủ mà thôi.

Một điểm khác biệt nữa phải kể đến là người miền Nam thường kiêng một số loại quả không bày trên mâm cúng do tên gọi của chúng, như chuối vì đọc gần giống “chúi” làm ăn không phát lên được; táo – đọc là bom khiến công việc đổ bể, làm ăn thất bại; hoặc lê thì được quan niệm là lê lết, cam hiểu theo nghĩa cam chịu…

Mâm ngũ quả ngày Tết là nét văn hóa đặc trưng của người Việt, dù có khác nhau ở từng địa phương và có nhiều biến đổi theo nhịp sống của xã hội hiện đại, tuy nhiên mâm ngũ quả chưng bàn thờ tổ tiên ngày đầu năm mới vẫn là yếu tố làm nên một cái Tết vẹn tròn của người Việt.

Tuấn Phong