Mỗi nơi trên đất nước Việt Nam ta đều có những phong tục đón Tết khác nhau. Duy chỉ có những thứ đặc trưng không thể thiếu như bánh chưng, bánh tét hay dưa hành câu đối đỏ… Bà con ở miền Tây hay dùng các loại cá khô, tôm khô đãi khách hoặc làm quà biếu nhân dịp Tết. Có lẽ khái niệm “khô ráo” là niềm mong ước của nhiều người miền Tây vì đây là vùng sông nước, năm nào cũng có lũ.

>>> Thái Lan chống ô nhiễm phun nước lên trời

>>> Hà Nội: Không để người dân nào lỡ xe, nhỡ chuyến dịp Tết Nguyên đán Kỷ Hợi 2019

Chợ hoa nổi miền Tây

Chợ hoa Tết trên sông

Miền Tây gạo trắng nước trong, nơi có những cánh rừng tràm bạt ngàn xanh biếc, cánh cò bay thẳng cánh, vườn trái cây chín mọng, nơi chợ nổi làm say lòng biết bao du khách thập phương, hay tiếng hò vang bên dòng Tiền của cô lái đò níu chân bao lữ khách.

Do có truyền thống chưng các loại hoa quả trong ngày Tết nên trong những ngày giáp Tết, các chợ đều nhộn nhịp, bày bán nhiều hoa quả. Tại các chợ nổi trên sông, như: chợ nổi Long Xuyên, chợ nổi Cái Răng (Cần Thơ), chợ nổi Ngã Năm (Sóc Trăng) ghe thuyền đông đúc, đầy ắp các loại hoa quả đủ màu sắc.

Trong các loại cây cảnh, những năm gần đây có một loại khá thông dụng là cây tắc (giống quả chanh nhưng nhỏ chỉ cỡ đầu ngón tay cái và có vị ngọt hơn). Nó còn có tên gọi khác là cây hạnh. Loại cây này có rất nhiều quả. Một chậu cây hạnh cao khoảng một mét có cả trăm trái quả là chuyện thường. Về hoa, 2 loại hoa phổ biến trong những ngày Tết là hoa mai và hoa vạn thọ.

Một loại quả không thể thiếu trong những ngày Tết và được tiêu thụ mạnh nhất, đó là dưa hấu. Dưa hấu được chọn từng cặp loại quả to, cân đối, tròn trịa chưng trên bàn thờ tổ tiên. Loại dưa nhỏ hơn dùng dần sau bữa cơm hoặc đãi khách. Hầu như địa phương nào ở Tây Nam bộ cũng trồng được dưa hấu, kể cả xứ nước mặn như Cà Mau. Trước đây, bà con chuộng giống dưa ruột đỏ nay cũng chuộng giống dưa ruột vàng. Khi chưng loại quả này, người ta không căn cứ vào cái tên mà căn cứ vào màu đỏ của ruột tượng trưng cho sự may mắn, thắng lợi hoặc màu vàng tượng trưng cho sự giàu có, sang trọng; sâu xa hơn là ý nghĩa câu chuyện An Tiêm sống tự lập.

Tết miền sông nước Tây Nam Bộ

Giáp Tết, các gia đình sẽ tổ chức đi chạp mộ để tỏ lòng “uống nước nhớ nguồn” với những người đã khuất. Chiều 23 tháng Chạp đưa ông Táo về trời.

Mâm cúng ông Táo của người miền Tây đơn giản chỉ chè trôi nước, nhang, đèn. Người xưa quan niệm, ngày này ông Táo sẽ về trời trình tấu với Ngọc Hoàng những chuyện xảy ra trong năm cũ nên nhà nào cũng bày lễ trang trọng. Lễ vật tuy đơn sơ nhưng mong ông Táo nói tốt cho gia đình mình với Ngọc Hoàng.

Sau khi cúng ông Táo, mọi người bắt đầu quét dọn nhà cửa, giặt mùng, mền…để chuẩn bị đón Tết. Nhưng làm gì thì mọi người cũng không được quên mồ mả, bàn thờ tổ tiên, ông bà.

Người miền Tây quan niệm, con cháu không được quên ông bà, tổ tiên, những người thân đã khuất. Bởi vậy, năm nào mỗi gia đình cũng phải tự tay dọn dẹp mồ mả cho ông bà, tổ tiên, rồi lau bộ lư đồng trên bàn thờ.

Chợ Tết miền sông nước

Sau ngày đưa ông Táo về trời (23 tháng chạp) là ngày đưa các vị thần khác về trời (ngày 24 tháng chạp), kế đến là ngày đưa ông bà tổ tiên về trời (ngày 25 tháng chạp). Đối với những người có mộ phần người thân gần nhà thì trước và trong ngày này phải ra mộ phần làm cho sạch gọn: nhổ cỏ, quét lá cây… (muốn sửa chữa lớn phải đợi đến Tết Thanh Minh). Chiều ngày 30 Tết, lại cúng tất niên mời tất cả các vị thần và “rước” ông bà về nhà.

Ngày 30 làm một mâm cơm cúng tổ tiên, gọi là lễ “rước ông bà”. Cho đến khi hết Tết khói hương trên bàn thờ gia tiên luôn nghi ngút và sau đó đến ngày mồng 3 tháng Giêng thì làm lễ “đưa ông bà”. Trước giao thừa, các gia đình thắp hương mời hương linh ông bà và tổ tiên, những người thân đã qua đời về ăn cơm, vui Tết với con cháu (cúng gia tiên). Lễ vật cúng giao thừa ngoài hương hoa quả phẩm còn có thêm quả dừa, bánh phồng, bánh tráng, con gà trống luộc.

Mâm cỗ Tết của miền Tây Nam Bộ thường có nhiều đồ nguội do thời tiết nắng nóng. Hầu như nhà nào cũng có ba món cơ bản là bánh tét, bánh tráng và nồi thịt kho tàu, dưa cải trong mấy ngày tết. Trong suy nghĩ của người phương Nam, bánh tét tượng trưng cho sự ấm no từ đời này qua đời khác.

Đặc trưng của miền Tây đó là món bánh tét lá cẩm tím vừa thơm ngon lại vừa thẩm mỹ vì chỉ dành riêng cho những dịp lễ quan trọng của năm mà không nơi nào có được.

Dù giàu hay nghèo, người miền Tây cũng không thể thiếu những món ăn ngày tết truyền thống từ lâu đời. Món thịt kho tàu là thịt ba rọi (ba chỉ) thái to khoảng trên bốn phân nấu chung với một trái dừa xiêm để thịt kho lạt đi, ăn được to miếng. Thịt hầm từ bắp đùi hầm nhừ với vài vị thuốc Bắc. Có thể thêm vào hột vịt luộc gọi là thịt kho hột vịt. Còn có món khổ qua dồn thịt heo rồi hầm như hầm thịt. Các món truyền thống này chỉ cúng và ăn tới chiều mồng hai, sáng ngày mồng ba sẽ cúng và ăn món khác như gà, cá.

Mâm cơm cúng tất niên chiều 30 tết, thường quy tụ đủ mặt mọi người thân trong gia đình. Theo quan niệm của người Nam Bộ thì mỗi năm có một ông Hành Khiển coi việc nhân gian, hết năm thì thần nọ bàn giao cho thần kia, nên cúng tế, đốt pháo là để tiễn đưa ông cũ và đón ông mới. Đêm 29-30 là lúc vui nhất, mọi người thức đón giao thừa, ăn uống, trò chuyện… rất huyên náo. Ba ngày tết là ba ngày vui chơi, ăn uống, thăm viếng, chúc mừng nhau những điều mới mẻ, tốt lành. Một tập quán phổ biến là trong những ngày đầu năm, mọi người đều chỉ nói ra những lời hay, ý đẹp, gặp nhau chào mừng, hy vọng mọi điều như ý. Bao điều không vui, không vừa lòng năm trước đều bỏ đi.

Tết của người miền Tây cũng không thể thiếu mâm ngũ quả và bình bông dâng lên bàn thờ ông bà, tổ tiên. Thường thì mâm ngũ quả là những trái cây to, ngon nhất được hái trong vườn để dâng lên cúng ông bà, tổ tiên. Mâm ngũ quả gồm mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung.

Đến ngày mùng 1, mùng 2, mùng 3 tết trẻ con được cha mẹ chọn cho những bộ quần áo thơm mùi vải mới để đi chúc Tết ông bà. Còn người lớn cũng ăn mặc tươm tất để vui xuân. Mọi người đi hết nhà này lại sang nhà khác, hết xóm này lại sang xóm khác để chúc Tết và uống với nhau ly rượu, ly trà đầu năm. Tết ở miền Tây là vậy, nhộn nhịp nhưng ấm áp trong cái tình làng nghĩa xóm…

Khác với một số nơi trong cả nước, bà con ở miền Tây hay dùng các loại cá khô (thường là khô cá bổi, cá lóc…), tôm khô đãi khách hoặc làm quà biếu nhân dịp Tết. Có lẽ khái niệm “khô ráo” là niềm mong ước của nhiều người miền Tây vì đây là vùng sông nước, năm nào cũng có lũ.

Những phong tục cổ truyền của người miền Tây Nam Bộ vào dịp Tết giờ có lẽ cũng dần được đơn giản hơn cho phù hợp với cuộc sống hiện đại. Tuy nhiên, những nét đặc trưng nhất vẫn được duy trì và trở thành nét văn hóa độc đáo của người dân nơi đây.

Thu Thủy