Nhà cỏ tươi Iceland: Kiến trúc đồng điệu với thiên nhiên

(Moitruong.net.vn) – Trước khi có thuật ngữ kiến trúc thân thiện với môi trường, thì ở Iceland – một đất nước, đúng như tên gọi là xứ sở của băng giá, nơi vùng Bắc Cực, trong cả nghìn năm từ thời Viking, đã sống trong những ngôi nhà cỏ tươi, mọc xanh và nhấp nhô như một quả núi. Không chỉ nông thôn, các thành thị, thủ đô của nước này cũng phổ biến nhà cỏ tươi. Cho đến cuối thế kỷ XIX, vẫn có tới hơn 50% dân số Iceland ở nhà cỏ tươi, và mặc dù sau này có ít đi song nó vẫn được yêu thích và sử dụng để làm du lịch. Đặc biệt vào thập 80 của thế kỷ trước, nó lại sống dậy khi có thuật ngữ nhà sinh thái, và ngay lập tức được cả thế giới chú ý. Vào năm 2011, các kỹ thuật xây dựng nhà cỏ tươi Iceland đã được UNESCO công nhận là di sản nhân loại.

Vật liệu chính để làm nhà là cỏ, gồm cả cỏ tươi lẫn cỏ khô và đất 

Vậy nhà cỏ tươi là một kiến trúc như thế nào? – Thực ra, đây là một ngôi nhà xinh xắn, có kích cỡ một túp lều. Cá biệt là các nhà thờ, nông trại hoặc dinh thự lớn. Nói chung đều có tường và mái bằng khung gỗ, song chủ yếu là gỗ phong nhỏ và gỗ trôi dạt (driftwood) do gỗ lớn ở Iceland khá hiếm, muốn có gỗ lớn phải nhập khẩu. Tuy nhiên, vật liệu chính không phải là gỗ, mà là cỏ, gồm cả cỏ tươi lẫn cỏ khô và đất (trảng cỏ). Chúng sẽ được đắp lên tường và mái công trình, và trải qua mưa nắng sẽ mọc tốt như thể trên mặt đất.

Cỏ nước và cỏ cạn được dùng để đắp lên mái và tường xung quanh nhà 

Đầu tiên, thợ xây sẽ xây một nền đá, bên trên dựng một khung gỗ (cao thấp tùy theo chiều cao ngôi nhà). Kế tiếp, đắp các loại cỏ nước và cỏ cạn. Khi cỏ nước lụi đi thì tự nhiên cỏ cạn sẽ mọc trội, cứ thế ken dày, tạo nên một sự vững chắc. Cứ 20 năm, những lớp cỏ sẽ được thay một lần, và nếu nhà nào mà được thợ xây giỏi thì chúng có thể kéo dài tới 70 năm. Cỏ được cắt từ các đầm lầy quanh đó, mà tùy theo quy mô và kiểu nhà được dùng khác nhau. Cỏ Strengur là loại cỏ dài khoảng một mét, dày từ năm đến mười centimét được dùng để bạ lên tường hoặc ken lẫn với đá làm vách. Cỏ Torfa cũng dài tương tự song dày, rộng hơn dùng để phủ bên ngoài. Cỏ Klombruhnaus và cỏ Snidda cao 20 centimét, rộng 30 centimét ốp cả trên tường và mái. Nhằm đảm bảo phần mái và những bức tường được chắc, đôi khi họ cũng dùng đá để chống mái và kết hợp với gỗ dựng tường. Tuy có khung gỗ, nhưng phần gỗ duy nhất lộ thiên có thể thấy được bên ngoài là một cánh cửa gỗ. Mỗi ngôi nhà thường chỉ có một cửa ra vào bằng gỗ và một số ô cửa sổ ở mặt trước (mặt sau thường quây kín), do đó nếu không thấy rõ các cửa này thì người xem sẽ nghĩ đang gặp một quả đồi.

Những ngôi nhà cỏ  ấm cúng vào đông và mát dịu vào hè

Cả người giàu lẫn người nghèo của Iceland đều làm chung một loại nhà. Nhà giàu thường to hơn, có sàn gỗ trong khi nhà nghèo và trung lưu chỉ có nền đất. Song thế nào, nó cũng rất ấm cúng vào đông và mát dịu vào hè. Trong nhà thường có một lò sưởi, một gian bếp, phòng ngủ và kho chứa… Tại mỗi vùng cũng có một số tu viện, thánh đường, nông trang với các chuồng trại làm bằng cỏ, nhờ vẻ đồ sộ- tráng lệ mà dễ nhận từ xa. Tuy nhiên, những ngôi nhà thường cũng hấp dẫn không kém, dù là nhà nằm đơn lẻ cách quãng hay nhà liên hợp (nhiều nhà chung một mái) và nhà cửa san sát đều hòa vào thiên nhiên, tạo ra những cảnh quan xanh tươi, hùng vĩ.

Những ngôi nhà cỏ được nhận diện bằng những cánh cửa

Nhà cỏ tươi Iceland cũng đã trải qua nhiều biến đổi mới có được tầm vóc ngày nay. Vào thế kỷ IX, Iceland bắt đầu có nhà cỏ tươi, do những di dân và thủy thủ Anh và Bắc Âu tới đây sinh sống xây dựng. Tuy nhiên, mới đầu nhà của họ rất dài, như một cái thuyền, khiến cho mọi sinh hoạt gia đình luôn bị xáo trộn vì phải va vấp đông người. Đến thế kỷ XIV, người ta đã biết làm những ngôi nhà nhỏ hơn, có thể gọi là các phòng song chung một mái. Tới thế kỷ XVIII, lại tiếp tục có kiểu nhà burstabar là kiểu nhà hôm nay, với một cánh cửa gỗ được đẽo khắc hoặc sơn vẽ tuyệt đẹp. Mặc dù cả ngôi nhà có thể bị chìm khuất sau các quả đồi hay những lớp cỏ ngụy trang, nhưng gia chủ vẫn nhận ra nó qua cánh cửa và các mảng hoa văn trang trí mặt tiền rất phong phú, khác lạ trong một dãy nhà liền kề tưởng chừng rất giống nhau. Ngoài phần cỏ không sơn thì mặt tiền của nhà có thể được quét vôi hoặc sơn những màu tùy ý, thường thấy nhất là màu trắng và đen nổi bật.

Mọi người thường xây dựng nhà cỏ tươi nhiều nhất từ tháng 10 đến tháng hai bởi vì đây là lúc mưa nhiều, tốt cho cỏ sinh sôi. Song du khách lại chủ yếu đi ngắm cảnh và nghỉ ngơi ở đây vào tháng bảy, tháng tám do lúc này đường khô ráo, bãi cỏ mướt mát, xanh rờn; việc đi đứng, nằm ngồi trên nó đều tuyệt.

Những ngôi nhà cỏ luôn thu hút khách du lịch

Không thể kể hết những lợi ích của cỏ trong nhà cỏ tươi Iceland. Với một đất nước, chịu nhiều khí hậu khắc nghiệt như Iceland, mùa đông thì lạnh, còn hè thì nửa đêm cũng có nắng. Cùng đó là nhiều núi lửa, suối nước nóng, nên rất cần tới sự điều hòa. Mà cỏ là một loài cây có thể điều hòa tốt nhất trong các loại cây. Khi gắn cỏ lên nhà, nhiệt độ trong phòng luôn được ổn định, hơn thế là một mức độ ô xi cao và một mùi hương dễ chịu. Iceland cũng là một nơi không có mấy cây cối (gỗ), là một vật liệu quan trọng nhất của châu Âu trong việc xây dựng. Do thiếu gỗ nên người ta phải sống trong nhà đất cốt gỗ và có tường cỏ là chuyện đương nhiên. Lối sống này không chỉ một vài năm mà đã hàng thế kỷ, cho thấy một phong cách độc đáo nhất thời đại. Cũng vì thế, từ khi có sự quảng bá rộng rãi về nhà cỏ tươi của ngành du lịch, du khách muôn phương đã đổ xô tới đây. Gần như không có một nhà cỏ tươi nào của Iceland mà chưa tiếp đón khách nước ngoài. Và nhiều ngôi nhà thậm chí đã trở thành các bảo tàng nhà cổ.

Một trong những điểm, cũng là trang trại thu hút được nhiều du khách quốc tế nhất là nông trang Keldur ở miền nam Iceland. Trong trang trại này còn giữ được nhiều nhà cỏ tươi cổ và đẹp nhất cả nước. Chúng đã có từ thế kỷ XI đến XIII vào thời Sturlungaold Viking. Trong khi đa số các nhà cỏ tươi hiện nay của Iceland xuất hiện vào cuối thế kỷ XVIII- XIX. Người xưa đã dùng đá núi lửa Hekla ở gần đó và những cây gỗ phong để xây dựng chúng. Mà một ví dụ tiêu biểu là nhà của nông dân Ingjaldur Hoskuldsson- một nhân vật trong Truyện cổ Njall, đã sống ở Keldur từ năm 974 đến 1.000 hoặc như trưởng tộc Oddi clan, một thị tộc hùng cường nhất Iceland thời trung cổ. Ngoài một số nhà còn giữ nguyên vẹn, cũng có một số cái đã được xây lại sau hai trận động đất lớn vào năm 1896 và 1912. Vào năm 1942, bảo tàng quốc gia Iceland đã mua lại nông trại này, đưa nó vào danh sách bảo vật quốc gia.

Các kỹ thuật xây dựng nhà cỏ tươi Iceland đã được UNESCO công nhận là di sản nhân loại

Ngoài ra, còn có những trang trại nổi tiếng sau: Austur-Medalholt ở Floi gồm bốn nhà cỏ tươi dài 13 mét, rộng 34 mét; Arbar- Reykjavik- sáu nhà 20 mét / 7,8 mét; Galtastadir fremri- Hroarstunga- tám nhà 23 mét/ 15 mét; Grenjadarstadur- Adaldalur- mười nhà 29 mét/ 24 mét; Laufas- Eyjafjordur- 12 nhà 29 mét/ 28 mét; Glaumbar- Skagafjordur- 14 nhà 32 mét/ 28 mét; Bustarfell- Vopnafjordur- 17 nhà 30 mét /26.

Chu Mạnh Cường