Tăng cường kiểm soát ngành công nghiệp thuốc lá: Đặt an toàn trẻ em và môi trường lên hàng đầu

Ngày 22/11 (giờ địa phương), Hội nghị lần thứ 11 (COP11) các bên tham gia Công ước Khung của Tổ chức Y tế Thế giới về Kiểm soát Thuốc lá (WHO FCTC) đã bế mạc tại Trung tâm Hội nghị quốc tế Geneva, Thụy Sĩ, sau sáu ngày làm việc (từ 17-22/11), với sự tham dự của hầu hết 183 quốc gia thành viên Công ước.

Theo đó, COP11 đã thông qua một loạt quyết định được đánh giá là "mốc mới" trong cuộc chiến toàn cầu chống tác hại thuốc lá, trong đó nổi bật là gói quyết sách về môi trường và trách nhiệm pháp lý của ngành công nghiệp thuốc lá. Các bên nhất trí lần đầu tiên coi tác động môi trường của toàn bộ chuỗi vòng đời thuốc lá - từ trồng trọt, sản xuất, phân phối đến rác thải mẩu thuốc, bao bì, thuốc lá điện tử dùng một lần - là một nội dung trọng tâm trong chính sách kiểm soát thuốc lá quốc gia, yêu cầu tích hợp vào luật môi trường và y tế công cộng.

Về trách nhiệm pháp lý, COP11 đã thông qua văn kiện hướng dẫn triển khai Điều 19 của Công ước, khuyến khích các nước tăng cường sử dụng các công cụ dân sự và hình sự để đòi bồi thường chi phí y tế, thiệt hại sức khỏe và môi trường từ các tập đoàn thuốc lá. Các quyết định này đi kèm khuyến nghị xây dựng cơ sở dữ liệu, mạng lưới chuyên gia hỗ trợ pháp lý và phương pháp ước tính chi phí điều trị bệnh liên quan thuốc lá, nhằm giúp các quốc gia - nhất là nước đang phát triển - có thêm căn cứ khởi kiện hoặc áp dụng các biện pháp chế tài mạnh tay hơn.

Bên cạnh đó, hội nghị tiếp tục dành nhiều thời gian cho vấn đề sản phẩm thuốc lá và nicotin thế hệ mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Nhiều đoàn đại biểu kêu gọi áp dụng cách tiếp cận thận trọng, siết chặt quản lý quảng cáo, hương liệu và bảo vệ thanh, thiếu niên trước các sản phẩm được tiếp thị như "ít hại hơn". Tuy nhiên, theo các tổ chức quan sát y tế công cộng, một số quyết định cụ thể về khung quản lý sản phẩm mới và ô nhiễm nhựa từ thiết bị dùng một lần vẫn chưa đạt được đồng thuận do "mức độ can thiệp chưa từng có" của ngành công nghiệp thuốc lá vào tiến trình đàm phán, buộc nhiều nội dung phải tiếp tục đưa sang giai đoạn sau.

COP11 cũng xem xét báo cáo tài chính, thông qua kế hoạch ngân sách cho giai đoạn 2026-2027 của Ban Thư ký Công ước; đồng thời, nhấn mạnh lại yêu cầu các nước bảo vệ việc xây dựng chính sách y tế công cộng khỏi mọi hình thức vận động hành lang, tài trợ hay gây ảnh hưởng của doanh nghiệp thuốc lá, phù hợp với Điều 5.3 của WHO FCTC.

Với Việt Nam, quốc gia thành viên WHO FCTC, các quyết định mới tại COP11 được đánh giá mở ra cơ sở để tiếp tục hoàn thiện chính sách phòng, chống tác hại thuốc lá theo hướng tiếp cận toàn diện hơn, không chỉ ở góc độ bệnh tật và tử vong mà còn cả chi phí kinh tế, gánh nặng môi trường và trách nhiệm pháp lý của doanh nghiệp. Đây cũng là dịp để Việt Nam cập nhật kinh nghiệm quốc tế trong quản lý thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, tăng thuế tiêu thụ đặc biệt, kiểm soát buôn lậu và lồng ghép kiểm soát thuốc lá vào các mục tiêu phát triển bền vững trong giai đoạn tới.

Nỗ lực giảm tỷ lệ hút thuốc lá: Cần hành động mạnh mẽ từ chính sách thuế và cộng đồng