Nỗ lực giảm tỷ lệ hút thuốc lá: Cần hành động mạnh mẽ từ chính sách thuế và cộng đồng

Trong khuôn khổ Tuần lễ Quốc gia không thuốc lá năm 2025, sáng 29/5, tại Hà Nội, Trung ương Hội Người cao tuổi Việt Nam phối hợp Trung tâm Vì sự phát triển phụ nữ Bắc Trung Bộ (thuộc Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam) và Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) và Vital Strategies tổ chức tọa đàm "Thuế thuốc lá và sức khỏe cộng đồng".

Tọa đàm diễn ra trong bối cảnh đặc biệt quan trọng khi Kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV đang thảo luận sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, bao gồm điều chỉnh thuế thuốc lá.

Tại tọa đàm, chuyên gia Nguyễn Thị Thu Hương (phụ trách Phòng Nghiệp vụ, Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá, Bộ Y tế) cho biết: Sử dụng thuốc lá là một trong nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong sớm.

Thuốc lá chứa 7.000 hóa chất trong đó có 69 chất gây ung thư và là nguyên nhân gây nên 25 loại bệnh như: Ung thư, tim mạch, các bệnh về hô hấp và sinh sản.

Hiện nay, trên thị trường có tới 40 nhãn thuốc có giá từ 7-10.000 đồng/bao. Điều này làm cho việc tiếp cận thuốc lá dễ dàng, nhất là cho trẻ em, thanh thiếu niên, người có thu nhập thấp. Điều này, ảnh hưởng lớn đến việc đạt mục tiêu đã đề ra trong chiến lược quốc gia đến năm 2030 (tại Quyết định số 568/QĐ-TTg ngày 24/5/2023 của Thủ tướng Chính phủ).

Theo số liệu thống kê cập nhật đến năm 2021 của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), tại Việt Nam, sử dụng thuốc lá gây ra 85.500 ca tử vong mỗi năm. Hút thuốc lá thụ động gây ra 18.800 ca tử vong. Tổng cộng là 104.300 ca tử vong/năm vì các bệnh có liên quan đến thuốc lá...

Khi một người hút thuốc trong nhà, trên xe hay nơi công cộng, khói thuốc lan tỏa và gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới tất cả những người chung quanh, dù họ hoàn toàn không hút thuốc.

Theo Tổ chức Y tế thế giới, mỗi năm có khoảng 1,2 triệu người chết do hút thuốc lá thụ động, trong đó nhiều nạn nhân là phụ nữ và trẻ em – những người không hề tự nguyện tiếp xúc với khói thuốc.

Tại tọa đàm, các chuyên gia cho rằng, chính vì những tác hại nghiêm trọng và mang tính lan tỏa như vậy, công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá cần có cách tiếp cận toàn diện và bền vững, không chỉ dựa vào tuyên truyền, khuyến nghị thay đổi hành vi cá nhân, mà còn cần các chính sách công mạnh mẽ, có tác động sâu rộng, trong đó tăng thuế thuốc lá là công cụ đặc biệt hiệu quả đã được chứng minh.

Việc áp dụng mức thuế cao hơn, tiến tới tiệm cận khuyến nghị của WHO, sẽ không chỉ giúp giảm gánh nặng bệnh tật và tử vong do các bệnh không lây nhiễm, mà còn tạo ra nguồn lực bền vững cho các chương trình y tế công cộng.

Tại tọa đàm, Thạc sĩ Đào Thế Sơn (Vital Strategies) cũng phân tích sâu về các kịch bản tăng thuế và tác động lên việc làm, buôn lậu, đồng thời bác bỏ những quan ngại không có cơ sở về “tác dụng phụ” của chính sách này.

Trong khi đó, bà Nguyễn Thị Thu Hương (Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá) nhấn mạnh: “Thuế là công cụ kiểm soát hành vi mạnh mẽ, dựa trên bằng chứng vững chắc từ thực tiễn quốc tế và trong nước".

Theo Quyết định 568/QĐ-TTg ngày 24/5/2023 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt về Chiến lược Quốc gia về phòng, chống tác hại thuốc lá đến năm 2030:

Xây dựng lộ trình tăng thuế đối với các sản phẩm thuốc lá bảo đảm đến năm 2030 mức thuế đạt tỷ trọng trên giá bán lẻ theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới (70-75% trên giá bán lẻ). Nghiên cứu và đánh giá hiệu quả của phương án tính thuế các sản phẩm thuốc lá trên giá bán lẻ hoặc phương án sử dụng cơ cấu thuế hỗn hợp.

Từ năm 2019 đến nay (Theo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt) hiện nay Việt Nam đang áp dụng tính thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt theo tỷ lệ là 75% và giá tính thuế là giá xuất xưởng.

Tỷ lệ thuế thuốc lá tính theo giá bán lẻ (bao gồm tiêu thụ đặc biệt và giá trị gia tăng) chỉ chiếm 36%, thấp hơn nhiều so với trung bình của các quốc gia có thu nhập trung bình là 59%, chỉ bằng 1/2 của hầu hết các nước ASEAN (Thái Lan 78.6%, Singapore 67,1%, Indonesia 62.3%.

Mức thuế trên giá bán lẻ theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới là 75% trên giá bán lẻ...

Theo đại diện Bộ Y tế việc đẩy mạnh truyền thông đặc biệt hướng tới người dân tại khu dân cư, trường học, nơi làm việc, cơ sở y tế và điểm du lịch sẽ dần làm thay đổi hành vi của nhiều người. Đặc biệt mô hình “Điểm du lịch không khói thuốc” tại Hà Nội, Hội An, Đà Lạt… bước đầu đã có tác động tích cực và sẽ được nhân rộng.

Sau lễ mít tinh, gần 100 tình nguyện viên đã tham gia diễu hành xe đạp qua các tuyến phố trung tâm Hà Nội, mang theo thông điệp trực quan về tác hại thuốc lá, thu hút sự quan tâm của đông đảo người dân.

Bên cạnh truyền thông, các chuyên gia cũng kiến nghị tăng cường xử phạt vi phạm hành chính với hành vi hút thuốc nơi công cộng, bán thuốc lá cho người dưới 18 tuổi, buôn lậu và kinh doanh thuốc lá giả – những “lỗ hổng” trong thực thi Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá hiện nay.

“

Theo đại diện quỹ phòng, chống tác hại của Thuốc lá (Bộ Y tế), Việt Nam hiện nằm trong nhóm 15 quốc gia có tỷ lệ nam giới hút thuốc cao nhất thế giới. Mỗi năm, ước tính có khoảng 104.300 người tử vong vì các bệnh liên quan đến thuốc lá, tương đương gần 300 người/ngày. Chi phí điều trị các bệnh liên quan đến thuốc lá lên tới hàng chục nghìn tỷ đồng mỗi năm – một gánh nặng y tế không thể xem nhẹ.
Thuốc lá là nguyên nhân làm cho rừng bị tàn phá và ô nhiễm môi trường. Hàng năm có khoảng 5% diện tích rừng bị phá để trồng cây thuốc lá cũng như lấy gỗ để sấy thuốc lá. Ước tính mỗi năm cần 18 tỷ cây xanh để làm củi sấy thuốc lá. Việc sử dụng thuốc lá thải ra môi trường mỗi năm khoảng từ 3.000 đến 6.000 tấn formaldehyde, 12.000 đến 47.000 tấn nicotine; 300 đến 600 triệu kg chất thải độc hại của các mẩu thuốc lá.

Ngày 9/5, Quốc hội thảo luận về dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi)