TP Hồ Chí Minh khẩn trương tìm cách khắc phục sụt lún

Sụt lún đang là vấn đề đáng báo động ở TP Hồ Chí Minh

Tại hẻm 67, đường Nguyễn Hữu Cảnh (Phường 22, quận Bình Thạnh), sau vài năm, chân bức tường xung quanh một tòa nhà cao tầng đã bị “hở hàm ếch” do đất lún, chân tường lệch với mặt đất khoảng 30cm. Người dân nơi đây cho biết, khu vực đường Nguyễn Hữu Cảnh trước đây vốn không lún nhưng từ khi thi công nâng đường mỗi khi mưa lớn lại bị ngập, nước ngập tạo thành xoáy nước mạnh cuốn theo đất bên dưới làm nền đất sụt lún. Nhiều người dân lo ngại, nếu tình trạng này kéo dài, một thời gian nữa nền móng của các công trình cao tầng xung quanh không có chỗ bám sẽ nghiêng đổ, rất nguy hiểm.

Tại nhà ông Nguyễn Văn Út trên đường Lê Tấn Bê (phường An Lạc, quận Bình Tân), ngày càng xuất hiện nhiều mảng tường bị nứt, xé chạy dọc do đất lún. Theo ông Nguyễn Văn Út, nhà ông vốn xây kiên cố nhưng vài năm gần đây nền đất liên tục sụt lún khiến ông phải nhiều lần đổ đất đá bồi cao nền lên. Có thời điểm, ông nâng nhà cao hơn mặt đường 0,5m nhưng chỉ vài năm sau lại bị sụt lún trở lại gần sát mặt đường.

“Nhà tôi lúc mới xây đổ móng rất kiên cố nhưng giờ đây chỉ nhìn bằng mắt thường cũng thấy nhà nghiêng hẳn sang một bên. Nhiều năm qua, chúng tôi bỏ rất nhiều tiền ra sửa chữa nhưng rồi đâu vẫn hoàn đấy”, ông Nguyễn Văn Út chia sẻ. Xung quanh khu vực nhà ông có nhiều nhà bắt đầu xuất hiện tình trạng nền lún, nứt tường. Nhiều hộ dân chủ động đổ đất đá để nâng mặt nền lên.

Được biết, phường An Lạc, quận Bình Thạnh có diện tích 4,59km2 nằm ở cửa ngõ phía Tây TP Hồ Chí Minh, là địa phương bị sụt lún 81,4cm trong hơn 10 năm qua - mức lún nghiêm trọng nhất khu vực phía Nam (theo kết quả quan trắc Cục Quản lý tài nguyên nước, Bộ Tài nguyên và Môi trường, công bố năm 2019).

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lê Văn Trung, Phó Chủ tịch Hội Trắc địa bản đồ TP Hồ Chí Minh, trên địa bàn bắt đầu xuất hiện tình trạng sụt lún từ khoảng năm 2002 tại một vùng nhỏ thuộc Quận 6 và quận Bình Thạnh. Ban đầu chỉ có vài điểm nhỏ bị biến dạng trên một số tuyến đường nhưng đến nay tình trạng lún mặt đất đã lan rộng khắp địa bàn.

Giai đoạn 2002-2010, nền đất của TP Hồ Chí Minh không phát triển nhiều vùng lún mới nhưng độ lún tăng nhanh tại quận Bình Thạnh, thành phố Thủ Đức và các huyện Hóc Môn, Bình Chánh với giá trị cao nhất lên đến 309mm. Từ năm 2011, khu vực trung tâm thành phố tương đối ổn định, vùng lún chủ yếu xuất hiện tại Nhà Bè, Bình Chánh nhưng trong vài năm trở lại đây, vùng lún lan dần vào các quận trung tâm thành phố.

Thạc sĩ Nguyễn Phát Minh, nguyên Trưởng bộ môn Địa chất thủy văn - Địa chất công trình - Địa chất môi trường (Trường Đại học Khoa học tự nhiên, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh) cho hay, nguyên nhân chính gây sụt lún tại Thành phố là do phát triển đô thị ồ ạt trên nền đất yếu. Theo đó, TP Hồ Chí Minh là đô thị mới, trong đó nhiều khu vực chịu ảnh hưởng bởi chế độ bán ngập triều, có độ rỗng trong tầng địa chất phía trên rất lớn. Theo thời gian có thể tính bằng hàng trăm năm, nền địa chất sẽ nén chặt lại gây ra hiện tượng lún. Tuy nhiên, quá trình phát triển đô thị, xây dựng nhà cửa, đường giao thông tại Thành phố trong nhiều năm qua đang thúc đẩy quá trình lún diễn ra nhanh hơn.

Theo ông Nguyễn Phát Minh, những khu vực có mặt đường bị lún nên sẽ dẫn đến nguy cơ khu vực xung quanh bị ngập nước khi mưa lớn. Dự báo từ 7-10 năm tới, nước xâm nhập có thể gây ngập từ 25-35% diện tích của Thành phố khi mưa kết hợp triều cường đỉnh điểm. Các quận vùng ven như Tân Phú, Quận 12, Bình Thạnh và các huyện Nhà Bè, Bình Chánh cứ triều cường sẽ ngập chứ không cần đợi mùa mưa. Ngập cục bộ, mưa cục bộ kết hợp triều cường, nếu không có giải pháp sẽ ngập hơn 1/3 diện tích Thành phố.

Một nguyên nhân khác là do khai thác nước ngầm quá mức. Hiện nay, tổng lượng khai thác nước ngầm trên địa bàn là hơn 716.580m3/ngày, trong đó, chiếm phần lớn là hộ đơn lẻ với hơn 355.000m3/ngày, còn lại là các đơn vị, doanh nghiệp... Đáng chú ý, dù chính quyền thành phố đã cấp nước sạch cho 100% người dân nhưng hiện nay nhiều hộ còn sử dụng nước giếng hoặc sử dụng song song hai nguồn nước (nước giếng và nước máy) để phục vụ sinh hoạt hàng ngày.

Khảo sát của Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) mới đây về vấn đề sụt lún nền đất tại TP Hồ Chí Minh cho thấy, nền đất của Thành phố đang tiếp tục sụt lún trung bình mỗi năm 2cm, thậm chí có nơi đến 6cm. Riêng khu vực tập trung như các công trình thương mại, tốc độ lún khoảng 7-8cm mỗi năm. Tốc độ lún nền đất cao gấp khoảng hai lần mực nước biển dâng (khoảng 1cm mỗi năm). Cá biệt một số khu vực, trong vòng 12 năm (từ 2005 đến 2017) đã sụt lún 23 cm, có nơi đến 81 cm (phường An Lạc, quận Bình Tân).

Khảo sát còn cho thấy, có 10 quận tại TP Hồ Chí Minh có mức độ sụt lún đáng kể, gồm các Quận 7, 8, 12, Gò Vấp, Tân Bình, Bình Thạnh, Phú Nhuận, Bình Tân cùng với Quận 2 và quận Thủ Đức cũ (nay thuộc thành phố Thủ Đức). Quận Tân Bình và Quận 12 ghi nhận có mức sụt lún nền lớn nhất. Từ kết quả này, JICA khuyến cáo, sụt lún tại TP Hồ Chí Minh đang ở mức nghiêm trọng, cần xem xét các giải pháp ứng phó về lâu dài để kiểm soát.

Giảm khai thác nước ngầm để hạn chế tác động của sụt lún

Theo TS Lê Huy Bá - chuyên gia môi trường, cách đây 20 năm, ông và các cộng sự đã có nhiều nghiên cứu về tác động của giếng khoan. Khi đó, nước máy còn hạn chế nên ở nhiều vùng như Bình Tân, Bình Chánh, Tân Bình, “nhà nhà dùng giếng khoan, người người dùng giếng khoan”. Những túi nước ngầm bị hút cạn sẽ gây ra sụt lún và suy giảm chất lượng nước. “Ngoài hạn chế việc khai thác giếng khoan vô tội vạ, cần có chính sách hỗ trợ người dân trám lấp giếng khoan đúng cách vì nếu trám lấp bừa bãi, tác hại còn nghiêm trọng hơn. Kiểm soát việc khai thác nước ngầm bây giờ là hơi muộn, nhưng theo tôi vẫn còn kịp” - ông Bá nói.

Hiện TPHCM có 342.657 giếng nước ngầm (bao gồm cả giếng chưa đăng ký). Tính theo số lượng, các giếng nước ngầm hầu hết nằm ở các khu vực đô thị có tình trạng sụt lún nghiêm trọng, tức các quận 6, 8, 11, 12, Gò Vấp, Tân Bình, Bình Tân.

Dù TPHCM đã cấp nước sạch cho 100% người dân nhưng tình trạng khai thác, sử dụng nước ngầm không giảm mà có dấu hiệu tăng. Thống kê của Sở TNMT TPHCM cho thấy lượng nước ngầm được khai thác hiện nay khoảng 600.000m3/ngày, trong đó khoảng 77% lượng nước hàng ngày này được khai thác để sử dụng cho sinh hoạt, bao gồm các cơ sở thương mại. Tổng Công ty Cấp nước Sài Gòn TNHH MTV (Sawaco) khoảng 70.000m3/ngày.

Về giải pháp ứng phó với sụt lún, Tiến sĩ Lê Xuân Thuyên (Trường Đại học Khoa học tự nhiên, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh) cho rằng, Thành phố cần giảm các tác động làm gia tăng tốc độ lún như, giảm tải trọng công trình, mật độ và bù lún bằng cách tôn cao nền. Cùng với đó là siết chặt việc khai thác nước ngầm trong sinh hoạt và sản xuất; giảm tỷ lệ thất thoát nước sạch, duy trì 100% hộ dân sử dụng nước sạch; tập trung đầu tư mở rộng, cải tạo mạng lưới đường ống cấp nước, đáp ứng đầy đủ nhu cầu dùng nước trên địa bàn Thành phố.

Ủy ban nhân dân TP Hồ Chí Minh đã ban hành kế hoạch giảm khai thác nước dưới đất và trám lấp giếng khai thác nước dưới đất trên địa bàn đến năm 2025. Theo đó, từ nay đến năm 2025 sẽ giảm lưu lượng khai thác nước dưới đất trên địa bàn còn 100.000 m3/ngày, hướng đến 4 nhóm đối tượng chính: Hộ gia đình; khu chế xuất - khu công nghiệp; nhóm đối tượng sử dụng nguồn nước dưới đất bên ngoài các khu chế xuất - khu công nghiệp không phải hộ gia đình và Tổng Công ty Cấp nước Sài Gòn Trách nhiệm hữu hạn Một thành viên (Sawaco). Thành phố giao Ủy ban nhân dân các quận, huyện chủ trì thực hiện trám lấp giếng hư hỏng, giếng không sử dụng… tại các hộ dân.

Trong khi đó, kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn, chuyên gia về quy hoạch đô thị cho rằng, TP Hồ Chí Minh nên đặt ra những nguyên tắc phát triển cho vùng đất cao và thấp. Nếu muốn phát triển đô thị ở vùng đất thấp phải giảm mật độ xây dựng, giảm tầng cao và dành ra ít nhất 40% diện tích dự án cho không gian xanh mặt nước. Giữa những khu vực phát triển nên có vành đai xanh để ngăn cách, không nên bê tông hóa một diện tích lớn. Phương án này giúp Thành phố tránh được sụt lún nhưng không đáp ứng yêu cầu về tốc độ tăng trưởng, đô thị hóa.

Ngược lại, nếu Thành phố muốn phát triển đô thị mật độ cao, nhà cao tầng mà không lo sụt lún nên ưu tiên về phía vùng đất cao, từ quận Phú Nhuận chạy dài về các huyện Hóc Môn, Củ Chi và thành phố Biên Hòa (Đồng Nai). Theo ông Ngô Viết Nam Sơn, đây là phương án bền vững và phù hợp nhu cầu phát triển của Thành phố, bởi trong nguy cơ biến đổi khí hậu và nước biển dâng, tương lai khu nội thành sẽ chỉ có hai quận (Quận 1 và 3) là ít bị ngập, còn các quận: Bình Thạnh, 4, 7, 8… đều có nguy cơ ngập nặng. Như vậy, việc phát triển về vùng đất cao nên là hướng phát triển chiến lược của TP Hồ Chí Minh.