Xuân Hinh – 45 năm một đời cười khóc

“Kẻ chọc cười dân dã”

Nghệ sĩ Xuân Hinh sinh năm 1963, tên khai sinh là Bùi Xuân Hinh. Ông được khán giả mệnh danh là “Vua hài đất Bắc”.

Sinh ra và lớn lên trong một gia đình không có ai làm nghệ thuật nhưng từ nhỏ Xuân Hinh đã có niềm đam mê ca hát. Những làn điệu quan họ thấm vào máu chàng trai nghèo ở huyện Gia Bình, Bắc Ninh từ nhỏ. Năm 1977, ông đã trúng tuyển vào đoàn Dân ca quan họ Bắc Ninh, đây có thể coi là một dấu mốc quan trọng bắt đầu sự nghiệp gắn liền với sân khấu của ông. Đến năm 1983, ông đã trúng tuyển vào ngành Hát dân ca của trường Sân khấu điện ảnh. Ra trường, được giữ lại làm giảng viên nhưng vốn là người thích biểu diễn và bay nhảy nên danh hài đầu quân vào Nhà hát chèo Hà Nội. Đây chính là cái nôi để ông được thỏa sức vẫy vùng thể hiện niềm đam mê của mình. Sau hơn 40 năm hoạt động nghệ thuật, nghệ sĩ Xuân Hinh đã mang đến cho khán giả nhiều vở hài hay, ý nghĩa, mang đến cho khán giả những nụ cười và giây phút thư giãn.

Nghệ sĩ Xuân Hinh – Vua hề Chèo

Có thể nói Xuân Hinh là một nghệ sĩ đa tài bởi sự hiểu biết cũng như khả năng trình diễn rất nhiều thể loại nhạc khác nhau như chèo (đặc biệt là chèo cổ), quan họ và cả Xẩm – một loại hình âm nhạc truyền thống đã dần bị mai một. Tuy nhiên, tên tuổi của Xuân Hinh lại được mọi người biết đến nhiều hơn với vai trò là nghệ sĩ hài. Bởi lẽ ông đã khéo léo tận dụng năng khiếu ca hát của mình vào các tiểu phẩm hài để làm lên một nét riêng mà chỉ Xuân Hinh mới có được. Các vai diễn của Xuân Hinh cũng rất gần gũi, dung dị, đời thường gắn liền với cuộc sống con người. Vì thế Xuân Hinh còn được mọi người mệnh danh là “Vua hài đất Bắc”, tuy nhiên ông chỉ muốn mọi người gọi mình với cái tên gần gũi Xuân Hinh – Kẻ chọc cười dân dã.

Nổi danh là “Vua hài đất Bắc” nhưng ít người biết Xuân Hinh đã phải trải qua những giai đoạn vô cùng khó khăn. Nhà nghèo, bố mẹ lại đông con, ông phải bươn chải ngược xuôi nhiều nghề từ trẻ để có tiền.

Chia sẻ về những ngày cơ cực, danh hài Xuân Hinh bồi hồi kể lại: “Năm 1977, tôi bước lên làm diễn viên của Nhà hát dân ca quan họ Bắc Ninh và thi vào Trường Sân khấu điện ảnh để học khóa 1 của khoa Ca Kịch dân tộc. Lúc đó, hoàn cảnh gia đình tôi rất vất vả, mẹ sinh được 7 chị em. Tôi nhớ vào năm thứ nhất, mẹ chạy lên bến xe đưa cho tôi 20 đồng. Để có 20 đồng đó thì mẹ tôi phải lội xuống dưới nước để vớt 4 gánh bèo, gánh đi bộ 3 cây số mới có 20 đồng cho tôi. Tôi cứ nhìn hình ảnh mẹ mà hai hàng nước mắt chảy”.

Sau khi chứng kiến sự vất vả của mẹ mình, Xuân Hinh chấp nhận làm mọi công việc để phụ giúp gia đình. Nam nghệ sĩ trải lòng: “Sau đó, tôi quyết định đi buôn, buôn từ “thượng vàng hạ cám”, làm thuê làm mướn, buôn cả những cái hạ đẳng nhất của xã hội. Tôi học ở Trường Sân khấu điện ảnh và ra đầu cầu bắt xe lên thị trấn Bảo Yên (Lào Cai) cách đó gần 300 cây số vào chiều thứ bảy. Đến 7 giờ tối, tôi mới có mặt ở đó, mua quần áo rồi đi xe đạp 12-14 cây số vào trong rừng để đổi quần áo cho người dân tộc và mua những vàng cốm. Tôi lại đi xe đạp với chiếc đèn pin. Một bên là vực thẳm và một mình cứ đi trong rừng như thế. Tôi lại mua trám và chở về chùa Dâu để bán. Lúc đó về đến nơi là 2 giờ sáng, xe đổ trám xuống giữa đường nên tôi cũng phải đứng giữa đường để trông trám, không biết đi vào đâu. Với cái thân gầy gò, tôi phải kéo từng bao trám vào trong nhà dân để xin ngủ nhờ nhưng họ không cho ngủ. Hai hàng nước mắt tôi lại chảy… Sáng ra họ nhìn thấy tôi, họ thương tôi”.

“Lúc ấy không ngại ngùng, xấu hổ gì cả, chỉ miễn sao có tiền đi học. Chuyến lãi bù chuyến lỗ. Rồi ông buôn cả vàng, vào rất sâu trong rừng, đổi áo quần, mắm muối cho dân đào vàng để lấy vàng cám mà họ đãi được ở suối, mang về bán cho thợ kim hoàn ngay gần trường. Tôi cũng đa từng đi buôn từ nhỏ đến to. Có những lần thuê cả một chiếc xe tải cà tàng chở măng, mộc nhĩ, nấm hương về xuôi bán. Xe về đến quê là 2 giờ sáng. Tài xế dừng ở đầu làng, mình tôi với 5-6 bao hàng to nặng đứng giữa đường, lếch thếch lôi từng cái bao 50kg vào tập kết ở nhà dân cách đó mấy trăm mét. Hì hục như thế giữa đêm khuya thanh vắng, rồi gật gù nằm giữa mấy cái bao ấy mà trông kẻo mất…”, danh hài Xuân Hinh cho biết.

Xuân Hinh là một nghệ sĩ đa tài

Nhắc đến Xuân Hinh, người ta nghĩ ngay đến anh Cu Sứt trong tiết mục chèo cùng tên, anh phu xe trong “Người ngựa, ngựa người”, Lý Toét trong “Lý Toét xử kiện” hay Tùng trong “Tùng lò gạch”… Hơn 40 năm làm nghề, Xuân Hinh thành công với nhiều vở diễn, trong đó có không ít vai giả gái. Thời còn học trong trường sân khấu – điện ảnh, Xuân Hinh đã hóa thân thành các nhân vật nữ tiêu biểu của sân khấu chèo, từ Xúy Vân giả dại, Thị Kính đa đoan đến cô Mầu lẳng lơ, xinh đẹp. Ngoài khả năng giả gái, Xuân Hinh nổi tiếng với các vai hề chèo. Chính những vai diễn kinh điển của loại hình nghệ thuật truyền thống này đã cùng ông trên mọi nẻo đường phục vụ khán giả, từ nông thôn đến thành thị, đất liền đến hải đảo, trong nước đến nước ngoài và ông đã được mệnh danh là “Vua hề chèo”.

Bước sang tuổi 58, khán giả vẫn thấy một Xuân Hinh đầy đam mê với sân khấu. Ông có rất nhiều điều ấp ủ trong cuộc đời nghệ thuật. Chèo nói riêng và nghệ thuật truyền thống nói chung đang gặp nhiều khó khăn, khán giả trẻ không thực sự mặn mà nên nghệ thuật dân tộc bị mai một. “Nhưng tôi muốn khẳng định nghệ thuật dân tộc là của quý, có người quý ít và có người quý nhiều nhưng chừng nào người Việt không còn thì nghệ thuật dân tộc mới mất” – nghệ sĩ Xuân Hinh khẳng định.

Và cũng chẳng biết từ bao giờ, nhắc đến Xuân Hinh, người ta thường nghĩ ngay đến Thanh Thanh Hiền và ngược lại. Nhắc đến cái “duyên” với Thanh Thanh Hiền, danh hài chia sẻ ngắn gọn: Thanh Thanh Hiền là một nghệ sĩ tài hoa, hát hay, diễn tốt nên tôi rất quý mến và chúng tôi diễn với nhau rất ăn ý.

Nhiều năm qua các tác phẩm nghệ thuật hài kịch trên sân khấu, ăn sâu vào tiềm thức của nhiều khán giả. Những tác phẩm nổi tiếng của họ như Người ngựa ngựa người, Chuyện tình Lan và Điệp, Xuân Hinh đi hỏi vợ,… từng được diễn ở vô số nơi, lấy đi không biết bao nhiêu tiếng cười, nước mắt của khán giả qua nhiều thế hệ.

Luôn trân trọng giá trị truyền thống

Xem hài của Xuân Hinh, người xem thấy giá trị nổi bật trong các tác phẩm của ông chính là những giá trị truyền thống pha lẫn những nét hiện đại.

Ông được trời phú cho nhiều năng khiếu nghệ thuật. Ông có thể hát chèo, chầu văn… Điều đó đã hỗ trợ ông rất nhiều kỹ năng diễn hài. Xuân Hinh vẫn nói đùa mình là người “đứng núi này trông núi nọ” trong nghệ thuật. Ông vốn yêu tiếng hát dân ca từ khi sinh ra trong cái nôi quan họ Bắc Ninh. Mê quan họ, rồi mê chèo, khi được học chèo thì lại mê biểu diễn trên sân khấu, rồi mê tiếp đến chầu văn,… Chính vì thế mà khán giả thấy Xuân Hinh luôn thay đổi, luôn muốn làm mới mình trong mắt khán giả. Thế nhưng, dù xuất hiện trong diện mạo nào, theo cách thức nào thì “vòng kim cô” mà Xuân Hinh tự đặt lên đầu mình chính là phải giữ được những giá trị truyền thống, chừng nào còn đứng trên sân khấu.

Nghệ sĩ Xuân Hinh cho biết: “Tôi yêu văn hóa dân tộc, luôn đau đáu với nhạc dân tộc vì nó ngấm vào máu, chảy trong huyết quản. Tôi luôn yêu những gì thuộc về truyền thống dân tộc”

Chia sẻ về việc lựa chọn các thế hệ tiếp nối hay đỡ đầu cho những người trẻ để truyền nghề, ông cho biết: “Sắp tới, tôi sẽ mở một trung tâm đào tạo nghệ thuật truyền thống. Tôi sẽ mời nhiều nghệ sĩ đầu ngành, có chuyên môn  cao ở các lĩnh vực như chèo, quan họ, chầu văn, ả đào… Lớp sẽ hoàn toàn miễn phí, tạo điều kiện cho những em có năng khiếu thực sự phát triển. Tôi may mắn được ăn lộc của tiền nhân nên muốn báo đáp cho đời. Công việc đầu tiên sẽ là đào tạo và truyền nghề” – Xuân Hinh nói.

Cuộc sống gắn liền với thiên nhiên môi trường

Là một nghệ sĩ nổi tiếng không có nhiều thời gian nhưng nghệ sĩ Xuân Hinh luôn ưu tiên thời gian rảnh của mình cho thiên nhiên. Với ông cây xanh có vai trò quan trọng trong cuộc sống chúng ta, với nhiều người có thể lúc về già mới yêu cây cối hoa cỏ nhưng với ông sở thích đối với cây cối là từ khi còn trẻ.

“Cuộc sống của chúng ta không thể không gắn liền với thiên nhiên thế nên bất kể ai khi đứng trước thiên nhiên cũng đều không thể nào cưỡng lại được vẻ đẹp của nó. Thiên nhiên làm cho tâm hồn của mỗi người trở nên nhẹ nhàng, thư thái, là chốn bình yên để mọi người tìm đến sau những khoảng thời gian ồn ào, xô bồ. Ngày nay, tình trạng ô nhiễm môi trường ngày càng nghiêm trọng làm tổn hại đến sức khỏe của con người cũng như làm thiên nhiên thay đổi. Hơn lúc nào hết, chúng ta cần phải hiểu được tầm quan trọng của cây xanh”, nghệ sĩ Xuân Hinh tâm sự

Là nghệ sĩ nổi tiếng, đắt show, nhiều người hâm mộ, trong đó có không ít fan nữ, nhưng Xuân Hinh là người hết lòng vì gia đình”. Nói về bà xã của mình nam danh hài tâm sự: “Tôi may mắn khi có một ‘hậu phương’ rất vững. Vợ tôi khá hiểu tính chồng, và không bao giờ cằn nhằn điều gì cả. Vợ lo toan mọi việc trong nhà để chồng thỏa chí tang bồng, chấp nhận cả những cơn “điên nghề” của tôi, khi 2-3 giờ sáng vẫn tập tành, dựng vở.

“Tôi luôn tôn trọng vợ, bởi cô ấy là người yêu thương, nấu nướng, chăm lo cho sức khỏe của mình. Đêm 30 Tết năm nào tôi cũng tự hỏi xem, năm qua mình có làm gì khiến vợ phật lòng không, để còn điều chỉnh”, nghệ sĩ Xuân Hinh nói thêm.

Xuân Hinh cũng rất tự hào về hai người con: Hai con tôi đã trưởng thành, rất tự lập, không ỉ lại bố mẹ. Con gái đi du học 6 năm đã về, đang khởi nghiệp kinh doanh. Con trai là sinh viên năm cuối, ngành quan hệ quốc tế.

“Từ bé, hai con có năng khiếu nghệ thuật nhưng nhất định không theo nghề bố. Tôi tôn trọng quyết định của các con bởi như vậy là hợp lý” – nghệ sĩ Xuân Hinh chân thành chia sẻ.

Với ông, cái tên Xuân Hinh được ghi dấu ấn trong lòng khán giả qua từng tác phẩm. Người nghệ sĩ là phải để lại tác phẩm cho cuộc đời, và tất cả những tác phẩm đó phải có tác động đến xã hội.

Nhân dịp Xuân mới, nghệ sĩ Xuân Hinh cũng đã gửi lời chúc tới toàn thể các khán giả nói chung và độc giả của Tạp chí Môi trường và Cuộc sống nói riêng một năm mới mạnh khỏe, hạnh phúc, vạn sự như ý, an khang thịnh vượng – “Có sức khỏe là có tất cả, không sức khỏe là không có gì”.

Năm cũ đã qua, chào đón mùa Xuân mới với nhiều ước vọng, mong rằng những dự định, kế hoạch của nghệ sĩ Xuân Hinh sẽ được như ý, mọi nỗ lực được ghi nhận, đền đáp xứng đáng để tiếp tục hành trình “vương tơ”, mang tiếng cười, niềm hạnh phúc đến với khán giả gần xa.

Thu Hà