Báo in trong thời đại công nghệ số

Công nghệ số ra đời và phát triển đã làm xuất hiện nhiều loại hình báo chí mới, trong đó có báo điện tử. Sự phát triển nhanh chóng của báo điện tử với phương thức đưa tin, truyền tin kiểu mới dường như đã làm cho báo in không còn giữ được vị thế như trước. Việc nhiều tờ báo in vốn rất hấp dẫn đối với người đọc nay phải giảm số lượng phát hành đang đặt ra một số vấn đề cần giải quyết và trên thực tế, loại hình báo chí truyền thống này đang đi tìm sự thích nghi mới...

Trên thế giới, nỗi quan ngại về sự "hết thời" của báo in được đặt ra cách đây đã lâu, khi sự khủng hoảng số lượng phát hành lan tới cả các "đại gia" báo in của nước Mỹ, như: New York Times, Washington Post, Los Angeles Times... thậm chí tờ báo đã có 80 năm tuổi là Newsweek cũng phải đình bản in để chuyển hoàn toàn sang báo điện tử. Theo một nghiên cứu của Hiệp hội báo in Hoa Kỳ (NNA), vào năm 2005, số người đọc báo qua mạng vượt trội hẳn so với số người đọc báo in theo tỷ lệ không những gấp đôi mà thậm chí còn gấp sáu lần: New York Times: 12,8 triệu/5 triệu; Washington Post: 7,8 triệu/1,8 triệu, Los Angeles Times: 4,3 triệu/2,4 triệu...

Cũng giống như thị trường báo chí Mỹ, báo in ở Pháp cũng rơi vào khủng hoảng khi nhiều báo lớn đều phải cắt giảm nhân sự, giảm đáng kể lợi nhuận và phải chuyển sang báo điện tử để tiếp tục duy trì hoạt động. Ðiển hình như tờ nhật báo Lemonde, đã có phiên bản điện tử ngay từ những năm 1990 và đến nay, trở thành tờ báo điện tử có uy tín bậc nhất nước Pháp cũng như thế giới. Tây Ban Nha cũng không nằm ngoài cuộc khủng hoảng khi tờ nhật báo hàng đầu là El Pais đã phải cắt giảm tới 129 nhân sự trong năm 2012 và lượng phát hành thì tụt xuống còn 455.666 bản mỗi ngày so với thời hoàng kim cách đó 10 năm là một triệu bản. Lượng phát hành giảm kéo theo doanh thu giảm xuống còn 194 triệu euro so với 453 triệu euro năm 2005. Sau thất bại của tờ báo in, El Pais tìm cách lấy lại uy tín cũng như doanh thu bằng cách chuyển hướng sang báo điện tử.

Ở Việt Nam, báo điện tử cũng tạo ra một bước ngoặt trong hoạt động báo chí, với sự gia tăng không ngừng số lượng các tờ báo, trang tin điện tử. Theo số liệu của Bộ TT&TT, hiện cả nước có 125 cơ quan báo chí điện tử, hơn 1500 trang thông tin điện tử tổng hợp với lượng thông tin dày đặc mỗi ngày. Báo in phải đối diện với cuộc cạnh tranh khốc liệt khi các báo điện tử không chỉ mang đến cách đọc tin mới mà còn mang đến những cách tiếp cận thông tin mới mẻ, phù hợp tâm lý của đông đảo công chúng hiện đại. Nhiều tờ báo in đã có một số dấu hiệu "lùi bước" khi phải cắt giảm phóng viên, nhân viên, vì sự suy giảm phát hành và quảng cáo đã làm cho nguồn thu giảm nghiêm trọng. Quả thực, báo mạng với những tiện ích mà báo in khó có thể sánh được đã bùng nổ mạnh mẽ, khiến một số báo in không còn cách nào khác là phải giảm số lượng phát hành và ngậm ngùi nhường vị trí áp đảo cho báo mạng. Không chỉ báo in, ngay cả hệ thống truyền hình và phát thanh cũng khó cạnh tranh với báo mạng bởi tính nhanh nhạy, tính tương tác và không gian không hạn định của loại hình báo chí này.

Tuy nhiên, cần khẳng định rằng, sự ra đời của báo điện tử có thể ảnh hưởng tới số lượng phát hành báo in nhưng chưa hẳn sẽ đẩy báo in tới bờ vực thẳm như có người nói. Nhất là sau thời kỳ phát triển rầm rộ, nhanh chóng, đến nay báo điện tử như đã bước vào giai đoạn bão hòa, bởi sự ra đời hàng trăm tờ báo, trang tin na ná nhau. Ðây là thời điểm để báo in lấy lại đà phát triển dựa trên những lợi thế nhất định.

Một trong những lợi thế của báo in là chất lượng thông tin được bảo đảm. Việc kiểm duyệt, biên tập được thực hiện chặt chẽ kỹ lưỡng, khiến các thông tin trên báo in được bảo đảm về tính chính xác, tính chính thống, tính khách quan. Các vấn đề của đời sống, kinh tế, văn hóa,... được bàn giải chuyên sâu, có chọn lọc với những bài chuyên luận sâu sắc.

Ngoài ra, không chỉ báo điện tử mà báo in hoàn toàn có thể tận dụng hiệu quả đội ngũ nhà báo công dân rộng khắp. Tại Việt Nam, khái niệm nhà báo công dân cũng không còn là khái niệm mới, được hiểu nôm na là những người không nằm trong sự quản lý của cơ quan báo chí nào nhưng lại tác nghiệp giống như một nhà báo. Họ chính là những nguồn cung cấp thông tin đa dạng, phong phú, thấm đẫm hơi thở cuộc sống. Nếu các tòa soạn báo in tận dụng tốt nguồn thông tin này bằng các cách như: Phản hồi nhanh chóng ngay khi nhận tin, chọn lọc và sử dụng thông tin, chế độ đãi ngộ tốt thì chắc chắn đây sẽ là một nguồn cung cấp thông tin hấp dẫn và chân thực.

Một trong các lợi thế khác của báo in là khổ báo được chú ý hoàn chỉnh về khuôn khổ và hình thức sao cho phù hợp với thị hiếu của người đọc, giúp họ dễ dàng lật, giở tìm kiếm thông tin mà không gặp trở ngại. Ðể đáp ứng nhu cầu đó, nhiều tờ báo đã thay đổi kích cỡ tờ báo giúp người đọc có sự thuận tiện nhất định. Báo in sẽ là lựa chọn hàng đầu, ngay cả với những người ưa dùng các thiết bị công nghệ cao khi họ cần đọc để thư giãn sau nhiều giờ làm việc, đọc trên máy tính. Nhiều người đọc vẫn thừa nhận rằng, đọc báo in thấy thoải mái và được thư giãn hơn khi đọc tin trên các trang điện tử vì không mang đến cảm giác nhức mắt hay mệt mỏi. Bên cạnh đó, hiện nay nhiều tờ báo in còn chú trọng đổi mới cách thức trình bày, sinh động, đẹp mắt. Các bài báo không chỉ có phần chữ viết (text) mà nội dung còn được thể hiện qua nhiều hình thức khác như: Biểu đồ, lược đồ, tranh, ảnh, box thông tin sao cho phù hợp cách đọc, cách tiếp nhận của nhiều đối tượng công chúng... Hơn nữa, báo in còn có nhóm độc giả trung thành là lớp người lớn tuổi. Ngay cả khi "người người đọc báo mạng, nhà nhà lướt web đọc tin" thì nhóm độc giả này vẫn say sưa tìm đọc báo in như một phần không thể thiếu trong các công việc thường ngày của họ.

Với những ưu thế riêng, báo in vẫn còn "đất để sống" nếu mỗi tòa soạn có định hướng phát triển đúng đắn và phù hợp công chúng của mình. Ðó có lẽ là lý do giải thích cho việc vào thời kỳ báo in dường như không tìm được lối thoát thì ông trùm truyền thông Rupert Murdoch vẫn tin tưởng rằng "báo in sẽ vươn tới những đỉnh cao mới trong thế kỷ 21" và theo ông, những ai cho rằng báo in đang dần bị giết chết là "những người thiếu suy nghĩ". Tất nhiên, ngành báo in thế giới cũng như Việt Nam còn nhiều việc phải làm nhưng với những thế mạnh hiện có cộng thêm các đổi mới phù hợp, hoàn toàn có thể tin tưởng ở một bước phát triển mới của báo in trong thời đại mới.