Chung tay giữ lửa “hồn chiêng” ở làng Tà Vót tỉnh Quảng Ngãi

Đến làng Tà Vót vào một ngày cuối tuần, chúng tôi cảm nhận được những âm thanh cồng chiêng vang vọng như mời gọi du khách. Chúng tôi ghé thăm gia đình ông Hồ Văn Nam (56 tuổi) làng Tà Vót, thôn 2, xã Trà Thủy, huyện Trà Bồng (Quảng Ngãi) người được dân làng yêu quý bởi những đóng góp trong việc giữ gìn và bảo tồn văn hóa cồng chiêng.

Tài sản lớn nhất của gia đình ông Hồ Văn Nam là 10 bộ chiêng

Sinh ra và lớn lên ở vùng núi cao, từ nhỏ ông Nam đã được nghe cha mình là già làng Hồ Văn Ba kể những câu chuyện về cồng chiêng của dân tộc. Tuổi thơ ông được chứng kiến cha tham gia biểu diễn vào dịp lễ mừng lúa mới, đám cưới, ăn trâu… Những âm thanh ngân vang của tiếng cồng, tiếng chiêng kết hợp giai điệu du dương đầy mê hoặc ấy đã thấm vào máu ông lúc nào không hay. Bao nhiêu năm qua, ông vẫn kiên trì, tích cực vận động con, cháu trong dòng họ lưu giữ, bảo tồn văn hóa cồng chiêng. Bởi, đó là phần “hồn” của làng và là báu vật của cha ông để lại. Mỗi bài chiêng khi đánh lên đều mang một thông điệp riêng, như bài chiêng đánh trong Lễ hội mừng lúa mới, cưới hỏi… sẽ có nhịp điệu nhanh, thể hiện sự hào hứng của mọi người. Để cồng chiêng hòa âm vào nhau đòi hỏi người chơi phải tập trung trong lúc diễn tấu, lắng nghe để vào đúng nhịp điệu, cồng chiêng có những cung bậc cảm xúc khác nhau, lúc trầm, lúc bổng…

“Cồng chiêng rất có hồn, muốn điều khiển được phải hiểu sâu, coi đó như là người bạn và có như thế hồn mình, hồn chiêng hòa vào nhau, đẩy lên những âm thanh da diết, tuyệt vời”, ông Nam bộc bạch.

Tiết mục đấu chiêng của Đội cồng chiêng biểu diễn ở nhà văn hóa thôn 2, xã Trà Thủy

Tài sản lớn nhất của gia đình ông Hồ Văn Nam bây giờ là 10 bộ chiêng, được gìn giữ đến ông là đời thứ 6. Hiện 2 người con trai của ông Nam cũng được truyền dạy lại và đều biết đánh cồng chiêng. Đối với ông những bộ chiêng này là tài sản vô giá, dù người ta trả bao nhiêu cũng không đổi. Ông Nam bày tỏ: “Cồng chiêng là tài sản ông cha truyền lại nhiều đời, mình có trách nhiệm giữ gìn để còn truyền lại cho con cháu. Ngày trước, cùng với lúa, trâu, cồng chiêng cũng là loại tài sản thể hiện sự giàu có của gia chủ, nhà nào nhiều chiêng nghĩa là nhà đó khấm khá. Những lễ hội là nơi gắn kết cộng đồng cũng sẽ không còn ý nghĩa, đời sống tinh thần, tâm linh cũng sẽ bị mai một nếu không có cồng chiêng”.

Cùng với việc gìn giữ cồng chiêng, ông Hồ Văn Nam cũng như người dân làng Tà Vót còn biết bảo ban nhau học tập, truyền dạy lại cho lớp trẻ cách đánh cồng chiêng, nhất là những bài chiêng dùng trong các lễ hội của dân tộc Co. Theo nghệ nhân ưu tú Hồ Ngọc An, hiện toàn xã Trà Thủy có trên 180 bộ chiêng, riêng làng Tà Vót có gần 100 bộ chiêng. Cồng chiêng là biểu tượng cho sự linh thiêng, cao quý, gắn bó mật thiết với đời sống nghi lễ và sinh hoạt hàng ngày của dân làng. Tiếng cồng chiêng như ngôn ngữ để dân làng bày tỏ niềm tôn kính với thần linh, đất trời, về ước nguyện một cuộc sống ấm no, sung túc.

“Có dịp đến đây vào những ngày cuối tuần hay dịp lễ, du khách sẽ dễ dàng thấy cảnh thế hệ trẻ say sưa học đánh cồng chiêng; người già thì nhiệt tình truyền dạy. Lớp trước dạy lớp sau, cứ thế, bao đời nay, người dân đã giữ gìn khá tốt văn hoá cồng chiêng”, nghệ nhân ưu tú Hồ Ngọc An bày tỏ.

Du khách đến tham quan nhà ông Hồ Văn Nam

Mới đầu, ai đó mới nhìn vào cái chiêng tưởng như vật vô tri, nhưng khi có bàn tay con người tác động sẽ phát ra thứ âm thanh mê hoặc. Đây là món ăn tinh thần không thể thiếu trong đời sống đồng bào Co. Trong ánh mắt tràn ngập niềm vui, ông Nam chia sẻ, học đánh cồng chiêng không khó, cái khó là phải có tình yêu và niềm say mê. Từ sự chỉ dạy của những thế hệ đi trước, nhiều thanh niên trong xã đã có thể đánh tất cả các bài chiêng của dân tộc mình.

Theo ông Hồ Văn Thịnh – Phó Chủ tịch UBND huyện Trà Bồng, toàn huyện có khoảng 300 bộ chiêng. Nghệ thuật cồng chiêng của đồng bào Co được Bộ VH-TT DL công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia vào năm 2019. Tiếng cồng chiêng đã lan xa, theo chân các thành viên đi biểu diễn từ địa phương đến trung ương. Chính những giá trị văn hóa, nét dân dã, mộc mạc, đơn sơ của đồng bào là sự hấp dẫn với nhiều du khách, giúp họ được trải nghiệm một cuộc sống thực tế để từ đó hiểu hơn về văn hóa, con người, vùng đất nơi họ đặt chân đến.

“May mắn được thiên nhiên ban tặng một cảnh quan tự nhiên hùng vĩ, thơ mộng, huyện Trà Bồng đang hướng đến phát triển loại hình du lịch gắn với bản sắc văn hóa của bà con đồng bào dân tộc Co. Hiện địa phương đang tập trung thành lập cho ra mắt Câu lạc bộ bảo tồn văn hóa Co đầu tiên của huyện. Từ đây tạo nên một luồng sinh khí mới cho vùng đất quế, cuộc sống của người dân sẽ ngày càng được cải thiện tốt hơn”, ông Thịnh bày tỏ./.

Ánh Hà