Đại biểu Quốc hội băn khoăn chuyển đổi mục đích rừng ảnh hưởng phương án chống lũ

Sáng 2/11, Chính phủ đã có báo cáo gửi Quốc hội về đề nghị chủ trương chuyển đổi mục đích sử dụng rừng để thực hiện dự án hồ chứa nước sông Than (Ninh Thuận) và dự án chứa nước Bản Mồng (Nghệ An).

Chuyển mục đích hơn 400ha rừng phòng hộ

Đây là hai dự án theo phê duyệt trước đây không thuộc dự án, công trình quan trọng quốc gia. Tuy nhiên, sau khi điều chỉnh đã trở thành dự án quan trọng quốc gia và thẩm quyền quyết định chủ trương chuyển mục đích sử dụng rừng thuộc Quốc hội.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, công nghệ và môi trường của Quốc hội Phan Xuân Dũng trình bày báo cáo thẩm tra về chủ trương chuyển mục đích sử dụng rừng sang mục đích khác để thực hiện hai dự án hồ chứa nước 

Cụ thể, theo báo cáo của Chính phủ do Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Xuân Cường (thừa uỷ quyền của Thủ tướng Chính phủ) trình bày cho biết, dự án hồ chứa nước Sông Than được Ủy ban nhân dân tỉnh Ninh Thuận phê duyệt lần đầu tại Quyết định số 971/QĐ-UBND ngày 14/5/2010 với tổng mức đầu tư 716,587 tỉ đồng; diện tích sử dụng đất 801,15 ha nhưng dự án phải tạm dừng do khó khăn về nguồn vốn. Năm 2016, do tình hình hạn hán xảy ra nghiêm trọng, nhu cầu cấp bách của việc chống hạn, dự án được đưa vào bố trí kế hoạch vốn trái phiếu Chính phủ giai đoạn 2017-2020. Năm 2017, tỉnh Ninh Thuận phê duyệt điều chỉnh dự án đầu tư với tổng mức đầu tư 855 tỉ đồng.

Theo đó, dự án có 100,63ha rừng phòng hộ (tăng 90,73ha so với phê duyệt năm 2010), do vậy trở thành dự án quan trọng quốc gia và thẩm quyền quyết định chủ trương chuyển mục đích sử dụng rừng thuộc Quốc hội.

Tương tự, dự án hồ chứa nước Bản Mồng (Nghệ An) được Thủ tướng Chính phủ cho phép đầu tư tại Văn bản số 154/TTg-NN ngày 20/01/2006; Bộ NN&PTNT phê duyệt dự án đầu tư năm 2009 và được khởi công năm 2010 nhưng đến năm 2011 dự án tạm dừng do Chỉ thị số 1792/CT-TTg. Năm 2017, dự án được điều chỉnh, với diện tích đề nghị chuyển mục đích sử dụng rừng là hơn 1.100ha. Trong đó, rừng phòng hộ đầu nguồn 312,95ha; rừng sản xuất 661,08ha; rừng ngoài quy hoạch lâm nghiệp 157,19ha.
Dự án được bố trí vốn trở lại trong trung hạn 2016-2020 để tiếp tục thực hiện và được Chính phủ cho phép phân kỳ đầu tư thành 2 giai đoạn. Giai đoạn I với tổng mức đầu tư là 4.455 tỉ đồng (vốn trái phiếu Chính phủ: 3.744 tỉ đồng; vốn doanh nghiệp: 711 tỉ đồng).

Dự án hồ chứa nước Sông Than khởi công xây dựng vào tháng 7/2018

Mục tiêu của dự án là cấp nước cho sản xuất nông nghiệp (tưới 18.871 ha), cấp nước cho công nghiệp, dân sinh; bổ sung nước về mùa kiệt cho sông Cả với lưu lượng 22 m3/s và cho 2 hệ thống thủy lợi lớn ở hạ du là Nam và Bắc Nghệ An; kết hợp phát điện (45MW); tích nước phòng lũ, giảm lũ cho hạ du sông Hiếu; phục vụ phát triển công nghiệp, du lịch.

Đến nay, dự án đã triển khai xây dựng được khoảng 90% khối lượng công việc; lũy kế giải ngân đến nay đạt 83% và dự kiến đến cuối năm 2020 cơ bản hoàn thành giai đoạn I.

Tuy nhiên, theo báo cáo của Chính phủ hiện nay cả hai dự án đều chậm tiến độ vì nhiều nguyên nhân, trong đó có quy định về việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất rừng, trong khi đó vấn đề này thuộc thẩm quyền của Quốc hội. Chính vì vậy, Chính phủ đề nghị Quốc hội xem xét, quyết định chủ trương chuyển mục đích sử dụng 431,76 ha rừng tại Ninh Thuận; và 1.131,22 ha đất rừng trên địa bàn hai tỉnh Nghệ An (544,77 ha) và Thanh Hóa (586,45 ha) để thực hiện hai dự án nêu trên.

Vẫn còn nhiều băn khoăn

Sau khi nghe báo cáo về chủ trương chuyển mục đích sử dụng rừng để thực hiện hai dự án hồ chứa nước này, ông Phan Xuân Dũng – Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội đã trình bày báo cáo thẩm tra cho biết, diện tích rừng phải chuyển đổi để thực hiện Dự án đều là những diện tích bắt buộc phải chuyển đổi để bảo đảm hiệu quả công trình. Theo đánh giá của cơ quan chức năng, chất lượng các diện rừng phải chuyển đổi đều là rừng nghèo, nghèo kiệt.

“Tuy nhiên, đối với Dự án Hồ chứa nước sông Than, tỉnh Ninh Thuận, cần giải thích rõ thêm về tính tối ưu của việc điều chỉnh, nâng dung tích hồ chứa. Với hồ chứa nước Bản Mồng, cần lưu ý sau khi được Quốc hội quyết định chủ trương chuyển mục đích sử dụng thì cần cập nhật báo cáo đánh giá tác động môi trường của dự án”, ông Phan Xuân Dũng nhấn mạnh.

Cụ thể, Chính phủ đề nghị Quốc hội xem xét quyết định chủ trương chuyển mục đích sử dụng hơn 1.100 ha đất rừng bao gồm cả rừng phòng hộ, rừng sản xuất để thực hiện Dự án hồ chứa nước Bản Mồng. Hiện nay, tỉnh Thanh Hóa đang vướng mắc trong công tác giải phóng mặt bằng, tái định cư cho người dân thuộc khu vực bị ảnh hưởng. Trong khi đó, việc giải ngân chậm khiến tiến độ thực hiện bị chậm.

Nhiều ý kiến đại biểu cũng cho rằng, việc xây dựng phương án cần đề cập cụ thể hơn về đánh giá tác động môi trường liên quan tới dự án Dự án Hồ chứa nước sông Than và Dự án Hồ chứa nước Bản Mồng. Việc phải giải phóng mặt bằng với rừng đầu nguồn, rừng phòng hộ sẽ ảnh hưởng lớn tới phương án phòng chống lũ hay không?

Đại biểu Mai Sĩ Diễn (Đoàn Thanh Hóa) cho rằng, thủ tục pháp lý Thủ tướng phải phê duyệt quy hoạch, sau đó là nguồn kinh phí để địa phương thực hiện. Theo đại biểu Sĩ Diễn, trước đây dự án có đánh giá tác động môi trường nhưng tới nay đã có điều chỉnh diện tích rừng thay đổi. Theo đó, Bộ Tài nguyên và Môi trường phải bổ sung đánh giá tác động môi trường.

Đại biểu Tô Văn Tám (Đoàn Kon Tum) nhấn mạnh: “Cần làm rõ thêm việc lấy rừng phòng hộ có tác động gì? Khi lấy diện tích lớn rừng phòng hộ, đầu nguồn sẽ có ảnh hưởng gì tới phòng chống lũ, điều tiết lũ? Dự án thường trình ra báo cáo rất đầy đủ nhưng khi vận hành thì lại có vấn đề xảy ra”.

Đồng tình với Tờ trình của Chính phủ song Bí thư Thành ủy, Trường đoàn đại biểu Quốc hội TP Hà Nội Vương Đình Huệ đề nghị rà soát kỹ 2 dự án này, bởi “từ khi còn là Phó Thủ tướng tôi đã vào rà soát, kiểm tra hồ chứa nước La Mơr ở huyện Chư PRông, Gia Lai có tổng vốn đầu tư là 3.000 tỷ đồng. Dự án hiện đã hoàn thành nhưng đang thiếu vùng tưới, dẫn đến nguy cơ lãng phí”

Cũng theo Bí thư Hà Nội, dự kiến hồ này sau khi hoàn thành không chỉ phục vụ tưới nước cho Gia Lai, mà còn cấp nước cho mấy chục nghìn ha đất nông nghiệp ở Đắk Lắk nhưng hiện nay vì vướng diện tích đất rừng phía dưới nên không sử dụng được, chưa nói đến những hồ chứa chưa triển khai.

“Hồ chứa nước La Mơr làm xong rồi với hệ thống kênh mương, đập hoàn thiện nhưng không tìm được chỗ tưới vì vướng diện tích rừng, cần được tháo gỡ ngay nhưng chưa thấy kiểm tra, xử lý. Trước khi tiếp tục triển khai dự án hồ chứa nước sông Than và hồ chứa nước Bản Mồng, tôi đề nghị Chính phủ rà soát thận trọng, không để tình trạng này tái diễn”, Bí thư Vương Đình Huệ nhấn mạnh.

Còn theo ý kiến đại biểu Vũ Thị Lưu Mai (Đoàn Hà Nội), Dự án Hồ chứa nước Bản Mồng có nhiều hạng mục dậm chân tại chỗ 10 năm qua. Đã có phương án thay thế rừng tự nhiên bằng rừng trồng, song nếu không có phương án cụ thể về bảo vệ môi trường thì vẫn còn nhiều điểm chưa thuyết phục.

“Cá nhân tôi băn khoăn về cái gọi là “thay thế” bởi vì trên thực tế thì sẽ không thể thay thế được. Rừng tự nhiên có những đặc điểm mà rừng trồng không bao giờ có được, đó là khả năng giữ nước, giữ đất và bảo vệ môi trường. Nếu như chúng ta chưa làm rõ rõ tính khả thi, nếu như phải bấm nút thông qua 2 dự án này thì tôi vẫn còn băn khoăn”, đại biểu Lưu Mai nói.

Tương tự, đại biểu Trương Trọng Nghĩa (Thành phố Hồ Chí Minh) nêu vấn đề trồng lại rừng sau khi chuyển đổi mục đích sử dụng rừng. Đại biểu nêu rõ, theo ghi nhận ý kiến của các cử tri, số lượng rừng được trồng lại không đáp ứng được chỉ tiêu đề ra ban đầu; không có lực lượng kiểm soát chất lượng trồng lại rừng so với rừng nguyên sinh và đánh giá cụ thể những tác động vào môi trường.

“Trong khi đó, khi triển khai, chúng ta kêu gọi vốn đầu tư công. Nhưng vốn thì nằm đó nhưng vẫn chưa thúc đẩy được”, đại biểu Trương Trọng Nghĩa nhấn mạnh.

Đại biểu Trần Thị Khánh (Hà Nội) đề xuất học kinh nghiệm của các nước ở vùng khô hạn như sử dụng hệ thống thủy lợi tiết kiệm nước, đất, tránh tình trạng vỡ hồ đập; đồng thời, đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ trong triển khai các dự án.

Ngọc Ánh