Giảm ô nhiễm nhựa đại dương (Bài 2): Hệ lụy dai dẳng, còn đó những nỗi lo!

Rác thải nhựa đại dương gây ra những hậu quả khủng khiếp đối với sức khỏe con người, nền kinh tế toàn cầu, đa dạng sinh học,…

Mối nguy “báo động đỏ” với đại dương khi một hòn đảo rác được tìm thấy, đảo rác này được hình thành do tập hợp các mảnh vụn rác thải trôi nổi trên Thái Bình Dương có diện tích 1,6 triệu km² , ước tính 79.000 tấn chất thải. Những mảnh vụn trôi nổi từ vi hạt nhựa đến các mẩu kích thước lớn hơn như dây thừng và lưới đánh cá bị các dòng hải lưu cuốn đi và tích tụ. Những đảo rác tương tự cũng hình thành trên các đại dương khác.

Trong thời kỳ đại dịch Covid-19, một số lượng lớn các thiết bị bảo hộ dùng một lần đã được sử dụng trên khắp thế giới. Đồng thời, do nhu cầu cách ly của xã hội, nhu cầu mua sắm trực tuyến và các dịch vụ mang đi của người dân tăng lên đáng kể, cùng với giá nhựa rẻ hơn bao giờ hết khiến cho việc sử dụng đồ nhựa tăng mạnh. Các loại bao bì nhựa chuyển phát nhanh và mang đi này thường không thể tái chế được. Do đó, tốc độ tăng trưởng rác thải nhựa trên biển vào năm 2020 cao hơn nhiều so với các năm trước. Trước tình hình này, các vấn đề do rác thải nhựa trên biển gây ra cần được các nước quan tâm, giải quyết kịp thời.

Tại sao tác động của rác thải nhựa đại dương lại nghiêm trọng như vậy?

Rác thải nhựa có đặc điểm khó phân hủy và di chuyển xa nên phân bố rộng rãi trong môi trường biển toàn cầu, từ ven bờ đến sâu đại dương, từ xích đạo đến các cực, từ nước mặt đến đáy biển sâu, đều có dấu vết của rác thải nhựa ở biển.

Kéo theo đó, ô nhiễm nhựa đại dương tác động đến hơn 700 loài, từ thảm thực vật ven biển đến sinh vật phù du, động vật không xương sống, cá, động vật giáp xác, rùa biển và chim biển. Một số động vật hoang dã bị vướng vào lưới đánh cá và dây buộc bằng nhựa, chẳng hạn như cá voi, rùa và các loài khác. Rác loại động vật biển có thể bị mắc vào các bãi rác, khiến chúng không thể bơi hay di chuyển được. Đồng thời, các mảnh rác có thể làm tổn thương các loài. Ngoài ra, những dụng cụ đánh bắt cá vô chủ có thể bẫy cá và nhiều loài sinh vật khác, ngoài tầm kiểm soát của ngư dân.

Rác thải đại dương còn ảnh hưởng đến các loài hoang dã thông qua việc các loài này ăn phải các mảnh rác. Khi các sinh vật nuốt rác thải, vô tình các cạnh sắc của những mảnh rác có thể làm thủng dạ dày, hoặc gây cảm giác no giả. Điều này khiến các con vật bị thương hoặc chết đói. Ví dụ, rùa biển có thể nhầm bóng bay, túi nhựa với các con mồi của chúng. Khi các mảnh rác vỡ nhỏ hơn, các loài sinh vật nhỏ như phù du dễ dàng ăn hơn.

Các mảnh vụn bị vỡ từ tàu thuyền vô chủ là mối nguy hại cho môi trường và chính những người đi thuyền. Một số tàu bị chìm sâu dưới đại dương khiến con người khó phát hiện gây va chạm trong hoạt động hàng hải và làm hư hỏng nhiều tàu thuyền khác. Những loại rác thải kích thước lớn như dụng cụ đánh bắt, tàu thuyền bị hỏng và các thiết bị trên biển vô chủ có thể hủy hoại môi trường đại dương, ví dụ như việc tàn phá các rạn san hô.

Phá hủy môi trường sống được thúc đẩy bởi dòng chảy và thủy triều, dây nhựa và lưới nhựa có thể cọ xát, rửa trôi, phá hủy và phá hủy san hô sống. Sự tích tụ của các mảnh vụn biển cũng có thể gây ra hiện tượng phù sa, làm tăng độ đục, cản trở ánh sáng mặt trời của các thảm cỏ biển và hệ sinh thái rạn san hô, hoặc gây ngạt thở.

Ngoài ra, làm ảnh hưởng đến đa dạng sinh học, rác thải đại dương còn là nguyên nhân khiến các loài sinh vật biển bị trôi dạt đến những vùng biển khác, khiến thay đổi môi trường sống của loài. Do đó có thể làm cạn kiệt, giảm tính đa dạng loài.

Đe dọa đến sự an toàn của hàng hải. Các mảnh vỡ trên biển, đặc biệt là ngư cụ bị loại bỏ, tác động đến hoạt động bình thường của tàu. Lưới đánh cá, dây thừng và các chân vịt và bánh lái khác có thể quấn quanh tàu không chỉ tốn kém để bảo trì mà còn gây mất thời gian và đe dọa đến sự an toàn của hành khách và thủy thủ đoàn trên tàu.

Tác động đến nền kinh tế, khi các bãi biển bị ô nhiễm tác động đến hoạt động du lịch, hoạt động trên biển – lĩnh vực chủ yếu dựa vào tài nguyên biển và ven biển cũng như chất lượng môi trường, cảnh quan của các bãi biển.

Mối nguy cho sức khoẻ con người. Các cạnh sắc của mảnh nhựa hoặc trong rác thải chứa chất độc hại khiến những người tham gia các hoạt động, công việc trên biển bị thương. Ngoài ra, khi nhựa được sinh vật biển nuốt phải, các chất độc có trong nó sẽ được cơ thể hấp thụ. Vì vậy khi con người ăn hải sản cũng đã ăn phải những chất độc này. Một số độc tố nhựa này có thể ảnh hưởng đến sự bài tiết hormone và sự tăng trưởng và phát triển. Nhưng các nhà nghiên cứu vẫn đang cố gắng tìm ra tác động của con người đối với sức khỏe khi họ ăn đồ nhựa thông qua việc tiêu thụ cá và động vật có vỏ. Mặc dù các phân tích hiện tại cho thấy vi nhựa có là vấn đề gây ra mối đe dọa đối với sức khỏe con người, nhưng vẫn còn nhiều điều chúng ta chưa biết. Một vấn đề mà mọi người lo lắng là nhựa trong đại dương cuối cùng sẽ bị phân hủy thành nhựa nano , rất nhỏ và xâm nhập vào tế bào của con người sau khi ăn phải. Các chuyên gia đã kêu gọi nghiên cứu thêm về vi nhựa và nhựa nano để hiểu tác động của chúng đối với sức khỏe con người.

Vi nhựa biển là các mảnh, màng hoặc hạt nhựa có đường kính nhỏ hơn 5mm trong môi trường biển. Phân bố ở các vùng biển toàn cầu, nó có thể được phát hiện trong các vực nước, bãi biển, trầm tích và sinh vật biển. Được Chương trình Môi trường Liên hợp quốc xếp vào danh sách mười vấn đề môi trường mới nổi hàng đầu trên thế giới. Các khu vực đông dân cư và các khu vực lưu thông đại dương là những điểm nóng về ô nhiễm vi nhựa.

Hầu hết các vi nhựa có kích thước nhỏ hơn 5mm đến từ sự phân hủy dần dần của các mảnh nhựa lớn, và một phần nhỏ đến từ việc giặt các loại vải tổng hợp, sử dụng các sản phẩm chăm sóc cá nhân và sự rò rỉ của các hạt nguyên liệu nhựa.

Vi nhựa có thể được các sinh vật biển như chim, cá và động vật đáy ăn vào, và có thể làm tổn thương hệ tiêu hóa hoặc kích thích các mô đường tiêu hóa tạo ra cảm giác no và khiến các sinh vật biển bỏ ăn; vi nhựa có thể hấp thụ các chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy và nặng kim loại, như một chất mang thụ động để vận chuyển các chất độc hại.

Việc xử lý rác thải nhựa trên biển cần có hành động chung

Rác nhựa biển cũng giống như các loại rác biển khác, có đặc điểm là dòng chảy xuyên vùng, xuyên biên giới. Do đó, các quốc gia riêng lẻ thường không thể giải quyết vấn đề rác thải nhựa trên biển một cách độc lập, và hành động quốc tế đã trở thành “chìa khóa” để giải quyết vấn đề rác thải nhựa trên biển. Trong những năm gần đây, việc quản lý rác thải nhựa trên biển đã dần thu hút được sự quan tâm của các nước và trở thành một trong những vấn đề quan trọng của hợp tác môi trường đa phương.

Thực hiện những đổi mới và hành động, nâng cao hiểu biết khoa học về rác thải nhựa đại dương và vi nhựa. Giảm thiểu rác thải nhựa trên biển là trách nhiệm chung của tất cả các quốc gia trên thế giới và cũng là trách nhiệm của tất cả mọi người, mỗi cá nhân trong xã hội cùng một mục tiêu chung vì đại dương xanh.

Nhóm Phóng viên