Phát triển xanh

Hệ sinh thái Đại học trong hành trình kiến tạo tương lai

TS Đoàn Duy Khương • 11:15 14/05/2025

Chủ tịch Hồ Chí Minh lúc sinh thời đã từng viết: “Non sông Việt Nam có trở nên vẻ vang hay không… nhờ một phần lớn ở công học tập của các cháu”. Thực vậy, sức mạnh tri thức và nghiên cứu của thế hệ trẻ, đặc biệt ở cấp độ đại học, luôn là một trong những nguồn lực quyết định sự phát triển thịnh vượng của đất nước.

Thực tế hiện nay cho thấy, giáo dục đại học đang phải đối mặt với những thách thức ngày càng tăng trong việc xác định mục đích tự chủ, nghiên cứu cơ bản và ứng dụng, tổ chức linh hoạt cũng như trách nhiệm của mình đối với sự phát triển của xã hội, môi trường và nền kinh tế để nâng cao chất lượng học tập, thực hành của sinh viên cũng như đầu vào cho sự phát triển cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam…

Cuộc cách mạng công nghệ thông tin và truyền thông, sự xuất hiện của nền kinh tế tri thức, những thách thức quan trọng như dữ liệu lớn, Internet vạn vật, trí tuệ nhân tạo (AI) và sự phát triển công nghiệp 4.0 cũng như 5.0 đã làm sáng tỏ, đặt ra những yêu cầu mới cho các hệ thống giáo dục đại học trên toàn thế giới. Điều đó dẫn đến nhu cầu chuyển sang mô hình trường đại học khởi nghiệp với sự hợp tác đối tác giữa chính phủ, ngành công nghiệp và trường đại học để tăng cường động lực đổi mới.

capture(6).png — Sức mạnh tri thức và nghiên cứu của thế hệ trẻ, đặc biệt ở cấp độ đại học, luôn là một trong những nguồn lực quyết định sự phát triển thịnh vượng của đất nước

Trường đại học khởi nghiệp là mô hình trường đại học mới nhằm cải thiện các cơ chế khác nhau của các nhà khoa học để đóng góp vào sự phát triển của nền kinh tế và tăng thu nhập của họ. Mặc dù vậy, thực tế có tồn tại sự không đồng nhất giữa các trường đại học khởi nghiệp, nhưng về lý thuyết và thực nghiệm có thể phát triển một mô hình hệ sinh thái 4 bên của trường đại học khởi nghiệp tham gia vào quá trình lan tỏa và thương mại kiến thức. Theo các nhà chiến lược phát triển trường đại học khởi nghiệp, cần có các giải pháp thiết lập mô hình cụ thể cho việc tích hợp 4 bên trong hệ sinh thái phát triển trường đại học khởi nghiệp:

Thứ nhất, bên tạo điều kiện cho kiến thức bao gồm: Chính phủ, ngành công nghiệp.

Chính phủ tạo điều kiện cho quá trình lan tỏa kiến thức từ trường đại học. Ban đầu, chính phủ xây dựng chính sách và các ưu đãi chính trị phù hợp để chuyển giao kiến thức và công nghệ. Chính phủ được coi là một yếu tố tạo điều kiện cung cấp các điều kiện (pháp lý, chính sách, ưu đãi khởi nghiệp, cơ sở hạ tầng, cấp phép công nghệ) và hỗ trợ tài chính ban đầu để bắt đầu nghiên cứu cho các trường đại học.

Mối quan hệ giữa trường đại học và ngành được hình thành thông qua hợp đồng nghiên cứu, đây là một công cụ và kênh hiệu quả để lan tỏa kiến thức. Sự tồn tại của các hợp đồng với các doanh nghiệp ngành công nghiệp ảnh hưởng tích cực đến xu hướng thương mại hóa trực tiếp nghiên cứu của trường đại học, cũng như sự tham gia của các nhà nghiên cứu vào các hoạt động kinh doanh, giúp tạo ra văn hóa kinh doanh tại trường đại học. Sau khi kiến thức được tạo ra, các trường đại học cung cấp nhiều dịch vụ khác nhau cho ngành công nghiệp. Các dịch vụ như vậy cũng là kênh chuyển giao kiến thức và có thể được cung cấp dưới hình thức tư vấn hoặc đào tạo bổ sung. Do đó, ngành công nghiệp cũng là yếu tố tạo điều kiện cung cấp hỗ trợ tài chính thông qua các hợp đồng nghiên cứu cũng như tạo điều kiện cho văn hóa khởi nghiệp tại trường đại học.

Thứ hai, bên cung cấp kiến thức bao gồm: Nhà nghiên cứu và sinh viên.

Khi các cơ hội được tạo ra và các điều kiện của tổ chức được thiết lập, việc tạo ra kiến thức cho sự lan tỏa tiếp theo sẽ diễn ra tại nội bộ trường đại học. Các nhà khoa học chuyển giao kiến thức thông qua việc bán quyền sở hữu trí tuệ cũng như tạo ra các công ty con, công ty khởi nghiệp và là các nhà nghiên cứu chính, là doanh nhân khoa học.

Sinh viên tốt nghiệp đại học là một trong những nguồn nhân lực lan tỏa quan trọng cho việc tạo ra các dự án kinh doanh mới tại các trường đại học hướng. Trong quá trình giáo dục, có sự tương tác không chỉ giữa sinh viên và giáo sư mà còn giữa chính sinh viên với nhau. Khi nói đến các hoạt động nghiên cứu, sinh viên tốt nghiệp và nghiên cứu sinh tiến sĩ hoặc sau tiến sĩ là những người tham gia quan trọng vào việc tạo ra kiến thức mới trong các dự án nghiên cứu và tạo ra quyền sở hữu trí tuệ. Kiến thức mới này có thể được sử dụng để hình thành các công ty con học thuật dựa trên kiến thức mới và cơ hội thị trường.

capture(7).png — Các nhà khoa học là những người chuyển giao kiến thức

Vốn con người xác định các cơ hội và thử nghiệm với những ý tưởng mới để tạo ra kiến thức mới, tiến tới thương mại hóa, tạo ra các dự án kinh doanh mới nhằm đáp ứng nhu cầu thị trường. Kiến thức do giảng viên và sinh viên tạo ra có thể theo một trong quy trình truyền thống cấp phép (tuyến tính) yêu cầu phát minh phải được mã hóa và bảo vệ thông qua các văn phòng chuyển giao công nghệ hoặc linh hoạt (phi tuyến tính) bao gồm các nhóm bên liên quan tạo điều kiện cho kiến thức như công viên khoa học (SP) và các vườn ươm doanh nghiệp (BI)… để thương mại hóa.

Thứ ba, bên mã hóa kiến thức bao gồm: Văn phòng chuyển giao công nghệ (TTO) và văn phòng sở hữu trí tuệ (IP).

Để bảo vệ cho một phát minh nhất định, giới học thuật thường làm việc với các văn phòng công nghệ và sở hữu trí tuệ chịu trách nhiệm bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ (IP) thông qua việc mã hóa kiến thức và công nghệ mới, bao gồm bằng sáng chế, bản quyền, nhãn hiệu và kiểu dáng. Ngoài ra, TTO được coi là những nhà môi giới chéo quan trọng trong hệ sinh thái khởi nghiệp để tìm kiếm ứng dụng tiềm năng của kiến thức được mã hóa. Bằng sáng chế và giấy phép là một phương pháp và kênh hữu hình để lan tỏa kiến thức được mã hóa thông qua con đường truyền thống. Chúng tạo điều kiện cho việc thương mại hóa các phát minh và tạo ra các dự án mới của trường đại học. Chúng cũng cho phép các công ty khởi nghiệp (được thành lập dựa trên kết quả nghiên cứu và thị trường) huy động vốn bên ngoài. Bằng sáng chế là một yếu tố dự báo mạnh mẽ, đáng tin cậy cho quyết định của một tác nhân tài chính trong việc đầu tư vào một công ty. Do đó, bằng sáng chế có thể được coi là điểm khởi đầu đầy hứa hẹn cho sự lan tỏa kiến thức và thương mại hóa công nghệ.

Việc cấp phép bằng sáng chế là một trong những kênh mà qua đó kiến thức mới có thể được chuyển giao từ trường đại học sang ngành công nghiệp. Nó xảy ra thông qua TTO, những người tạo điều kiện giao tiếp với các bên liên quan khác, thúc đẩy kiến thức được mã hóa cho ngành công nghiệp và chính thức hóa quá trình chuyển giao kiến thức. Việc bán giấy phép cho các công ty là một cách để khai thác bằng sáng chế của trường đại học, mang lại nguồn thu nhập quan trọng cho trường đại học.

Thứ tư, bên thúc đẩy lan tỏa kiến thức bao gồm: Các công viên khoa học (SP) và vườn ươm doanh nghiệp (BI); nhà đầu tư mạo hiểm (VC).

Khi kiến thức mới do các trường đại học tạo ra không được thương mại hóa chính thức thông qua TTO (ví dụ: bằng sáng chế, giấy phép), thì kiến thức đó có thể được sử dụng để thành lập các doanh nghiệp mới.

Mục tiêu chính của SP và BI là tạo điều kiện thuận lợi cho việc chuyển giao kiến thức từ các học viện và viện nghiên cứu để tạo ra các công ty mới. Ý tưởng chính đằng sau việc thành lập SP là tạo ra sự lan tỏa kiến thức và phát triển cơ sở hạ tầng cần thiết, cung cấp các cơ hội kết nối nguồn lực xã hội cũng như hỗ trợ hành chính, hậu cần và kỹ thuật cho các công ty mới, bao gồm cả những công ty được thúc đẩy bởi nghiên cứu của trường đại học. Các SP tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp nhận nguồn tài trợ nghiên cứu bên ngoài của các trường đại học cũng như thay đổi trọng tâm nghiên cứu của trường đại học theo hướng thương mại hơn.

capture(8).png — Mục tiêu chính của SP và BI là tạo điều kiện thuận lợi cho việc chuyển giao kiến thức từ các học viện và viện nghiên cứu để tạo ra các công ty mới

Sự hỗ trợ do các BI cung cấp giúp mọi người hình thành ý tưởng của mình (không nhất thiết phải dựa trên kết quả nghiên cứu) và khởi nghiệp thành công, tạo điều kiện cho sự lan tỏa kiến thức. Sự hỗ trợ như vậy cho các công ty mới có thể bao gồm các hội thảo, cố vấn, tiếp cận các nhà đầu tư và tiếp cận các mạng lưới doanh nhân. Ngoài ra, BI cung cấp các dịch vụ hỗ trợ dưới hình thức thiết bị như máy fax, máy photocopy, máy tính, cơ sở vật chất (không gian văn phòng), kiến thức và hỗ trợ quản lý. Mặc dù tác động của BI đối với khả năng tồn tại của doanh nghiệp mới phụ thuộc vào loại hình hỗ trợ được cung cấp nhưng nó tạo điều kiện cho việc thành lập các công ty bằng cách cung cấp dịch vụ ươm tạo.

Các VC là rất quan trọng đối với sự thành công của một công ty. Các trường đại học có thể thương mại hóa kiến thức bằng cách thành lập các công ty mới và mua lại quyền sở hữu đối với phát minh sẽ thành công hơn trong việc tiếp cận vốn đầu tư mạo hiểm. Ngoài vốn tài chính, VC cung cấp cho các doanh nhân học thuật tư vấn về quản lý và kỹ thuật để điều hành doanh nghiệp và cho phép tiếp cận mạng lưới kinh doanh của họ cũng như thị trường và ngành công nghiệp.

Như vậy có thể thấy, trường đại học khởi nghiệp là một nguồn lực mới thúc đẩy phát triển tinh thần kinh doanh và là một sự thay đổi mạnh mẽ về mặt cấu trúc từ các sứ mệnh truyền thống như đào tạo và nghiên cứu sang sứ mệnh thứ ba: thương mại hóa kiến thức mới dưới hình thức bằng sáng chế, giấy phép và các công ty khởi nghiệp…

Chắc chắn với nguồn lực trường đại học khởi nghiệp, chúng ta sẽ nâng cao chất lượng học tập, thực hành của học sinh và sinh viên để đóng góp thiết thực vào sự thành công Nghị quyết 68-NQ/TƯ (05/2025) của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân, nhằm phấn đấu đạt mục tiêu đến năm 2030 có ít nhất 2 triệu doanh nghiệp và hướng tới thực hiện hiệu quả lời dạy của Bác, góp phần làm vẻ vang non sông đất Việt.