Tài nguyên nước

Hệ thống thủy lợi TP.HCM trước thách thức ngập úng, hạn hán và triều cường

Anh Minh • 18/09/2025 09:00

TP.HCM đang đối mặt với áp lực thiên tai ngày càng lớn khi ngập úng, hạn hán và triều cường diễn biến phức tạp. Điều này đặt hệ thống thủy lợi vốn đã xuống cấp và quá tải trước nhiều thách thức, đòi hỏi giải pháp đồng bộ và liên kết vùng.

Mỗi mùa triều cường, tuyến bờ bao ven sông Sài Gòn (đoạn từ rạch Tra đến sông Vàm Thuật) lại căng mình chống chọi. Người dân sống dọc hai bên bờ cho biết, chỉ cần bờ bao yếu đi, nước sẽ lập tức tràn vào, gây ngập úng và ô nhiễm.

Theo chuyên gia thủy lợi Phan Khánh, nhiều công trình thủy lợi của TP.HCM được xây dựng cách đây hàng chục năm, chủ yếu phục vụ sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên, quá trình đô thị hóa đã khiến vai trò của chúng thay đổi: Không chỉ tưới tiêu mà còn phải tiêu thoát nước cho khu dân cư, khu công nghiệp và góp phần cải thiện môi trường. “Việc gánh nhiều chức năng khiến công trình ngày càng quá tải, trong khi nhiều kênh rạch bị lấn chiếm, bồi lắng, làm giảm khả năng điều tiết. Không ít hạng mục lại thiếu duy tu bảo trì, dẫn đến xuống cấp”, ông Khánh phân tích.

Biến đổi khí hậu làm tình hình thêm nghiêm trọng. Lượng mưa tại TP.HCM có năm tăng hơn 12% so với trung bình; nhiều trận mưa lớn lên đến 300-400 mm trong một ngày gây ngập diện rộng. Cùng lúc, đỉnh triều trên sông Sài Gòn liên tục tăng, trong khi nắng nóng và mưa thất thường dẫn đến hạn hán, thiếu nước ngọt.

Địa hình thấp trũng, lại nằm ở hạ lưu sông Sài Gòn – Đồng Nai, TP.HCM vừa chịu tác động thủy triều biển Đông vừa phụ thuộc việc điều tiết nước từ các hồ chứa thượng nguồn. Điều này khiến nguy cơ tổ hợp mưa lớn, triều cường và xả lũ hoàn toàn có thể xảy ra, gây ngập sâu diện rộng.

Trong nhiều năm qua, TP.HCM đã triển khai các dự án trọng điểm như nâng cấp kênh Đông Củ Chi, Hóc Môn – Bắc Bình Chánh, dự án giải quyết ngập do triều có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu, hay xây dựng hệ thống cống kiểm soát triều. Tuy nhiên, nhiều công trình vẫn chậm tiến độ, chưa khép kín, dẫn đến hiệu quả phòng chống thiên tai còn hạn chế. Một số dự án quy mô lớn, như tuyến đê biển Vũng Tàu – Gò Công, mới dừng ở giai đoạn nghiên cứu.

Thạc sĩ Nguyễn Đức Vũ, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi TP.HCM, cho biết: “Khó khăn lớn nhất hiện nay không chỉ là thiếu vốn đầu tư mà còn ở chỗ một công trình thủy lợi phải gánh cùng lúc nhiều nhiệm vụ: Tưới tiêu, cấp nước, chống ngập, bảo vệ môi trường. Nếu không được đầu tư đồng bộ và duy tu thường xuyên, thủy lợi khó có thể hoàn thành vai trò lá chắn cho thành phố trước biến đổi khí hậu”.

Các chuyên gia nhấn mạnh, bài toán thủy lợi của TP.HCM không thể giải quyết đơn lẻ. Việc kiểm soát hiệu quả nguồn nước từ hồ Dầu Tiếng, hồ Trị An và toàn hệ thống sông Đồng Nai – Sài Gòn đóng vai trò quyết định. Do đó, cần một chiến lược tổng thể liên vùng, trong đó TP.HCM cùng các tỉnh Đông Nam bộ phải phối hợp chặt chẽ để xây dựng hệ thống thủy lợi hiện đại, bền vững, đáp ứng thách thức của thiên tai trong tương lai.