Khí hậu “gặm nhấm” sức khỏe con người

Chất thải công nghiệp, khói bụi gây ra hiệu ứng nhà kính.

Tổ chức Y tế Thế giới ước tính sự nóng lên của toàn cầu do biến đổi khí hậu trong 30 năm qua đã cướp đi hơn 150.000 sinh mạng mỗi năm. Và chi phí cho thiệt hại mà biến đổi khí hậu gây ra cho sức khỏe toàn thế giới ước tính rơi vào khoảng 2-4 tỷ USD chỉ trong hơn 15 năm qua.

Một trong những yếu tố mà biến đổi khí hậu gây rủi ro nghiêm trọng nhất nhưng hầu như chưa được quan tâm đúng mức là sức khỏe con người.

Từ thiệt hại cơ sở hạ tầng gây ra bởi các hình thái thời tiết khắc nghiệt đến mất an ninh lương thực do hạn hán, lũ lụt… đã khiến nhiều quốc gia biến động lớn về số lượng dân cư chỉ trong khoảng thời gian ngắn. Tính mạng, sức khỏe con người đang bị biến đổi khí hậu ảnh hưởng một cách tiêu cực.

Thiên tai và dịch bệnh tỉ lệ thuận với nhau

Sau mỗi đợt thiên tai, số người chết vì lũ lụt, nạn đói hoặc tử vong dưới các tòa nhà sụp đổ thường chỉ là khởi đầu, những hậu quả tiếp theo mới kéo dài và kinh khủng. Bệnh tật khiến mức độ thiệt hại nhiều hơn những con số ban đầu. Khi nhiệt độ toàn cầu và mực nước biển tiếp tục tăng, tần số và cường độ của thiên tai tỉ lệ thuận với nguy cơ dịch bệnh chết người. Mới đây nhất tại Mozambique, nơi cơn bão Idai tràn qua vào hồi tháng 3/2019, sau thiên tai là dịch bệnh tả lan rộng với hơn 6.700 trường hợp nghi ngờ được báo cáo cho đến nay.

Tương tự, một năm sau khi lũ lụt tàn phá Pakistan vào năm 2010, đã có 37 triệu trường hợp mắc bệnh sốt rét, tiêu chảy và nhiễm trùng đường hô hấp và da cấp tính.

Lũ lụt hậu quả của việc trái đất nóng lên.

Còn ở quần đảo Solomon, lũ lụt ở thủ đô do một cơn bão nhiệt đới năm 2014 đã dẫn đến một đợt bùng phát bệnh tiêu chảy, lan sang 5 huyện không bị ảnh hưởng bởi trận lụt. Đáng nói hơn, phụ nữ là đối tượng dễ bị tổn thương hơn nam giới trước tình trạng biến đổi khí hậu. Điều này ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe sinh sản của phụ nữ.

Trong một cuộc khảo sát được thực hiện độc lập, 26 trong số 30 bác sĩ phụ khoa đã xác nhận rằng sự thay đổi về tỷ lệ sinh sản được thấy rõ ở những phụ nữ trẻ tuổi có độ tuổi từ 20-35. Một trong số họ thậm chí đã đề cập đến ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến chu kỳ kinh nguyệt của phụ nữ – một nguyên nhân dẫn đến khởi phát sớm mãn kinh. Rối loạn buồng trứng đa nang cũng là một vấn đề phổ biến khác hiện nay, đặc biệt là ở các khu vực bị ô nhiễm, mức độ Estrogen bị ảnh hưởng dẫn đến vô sinh. Không chỉ phụ nữ, các hóa chất như PCB cũng ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của nam giới, dẫn đến giảm 17-19% về khả năng có con (một nghiên cứu được thực hiện bởi Hiệp hội Hóa học Mỹ).

Dịch bệnh bùng phát.

Một nghiên cứu khác được thực hiện bởi Đại học Boston ghi nhận thấy, những phụ nữ sống gần các con đường chính (trong vòng 199 mét) có khả năng gặp phải vấn đề vô sinh cao hơn 11% so với những phụ nữ sống xa các con đường chính. Báo cáo cũng đề cập rằng khi phụ nữ sống gần các con đường lớn, họ có nhiều khả năng vô sinh nguyên phát hơn 5%. Xem xét một cá nhân có vẻ không thực sự đáng lo ngại, nhưng xem xét rất nhiều phụ nữ trong xã hội bị ô nhiễm và bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu, dữ liệu này có thể rất quan trọng.

Ngay cả các tổ chức xã hội dân sự, như Liên đoàn Phụ huynh có Kế hoạch Quốc tế và các thành viên khác của Liên minh Phát triển Bền vững và Dân số (PSDA), đã có mặt tại Hội nghị khí hậu tại Paris (COP 21) để kêu gọi các dịch vụ sức khỏe sinh sản, như kế hoạch hóa gia đình, được đưa vào kế hoạch thích ứng khí hậu và phát triển khả năng phục hồi khí hậu.

Có thể thấy rằng, ảnh hưởng của biến đổi khí hậu không chỉ rõ ràng đối với sức khỏe sinh sản nữ mà cả nam giới. Sức khỏe sinh sản chỉ là một trong nhiều vấn đề sức khỏe gây ra bởi biến đổi khí hậu.

Khí hậu càng “đỏng đảnh”, y tế càng phải vững

Trước khi qua đời vào năm 2011, TS Paul Epstein của Trường Y tế Công cộng Harvard đã bỏ nhiều tâm huyết nghiên cứu các tác động của sự nóng lên toàn cầu đối với sức khỏe cộng đồng. Ông trăn trở làm thế nào để thay đổi khí hậu ảnh hưởng đến sức khỏe con người? Ông đã chỉ ra nhiều cách mà con người đang bị tổn hại khi trái đất nóng lên.

Hồi tháng 7/2014, có báo cáo chỉ ra rằng một căn bệnh mới do muỗi truyền có tên là virus chikungunya đã đến Florida. Các nhà khoa học đã theo dõi căn bệnh từ châu Phi đến vùng biển Caribbean, đến Trung Mỹ và giờ lan sang Hoa Kỳ. Chỉ vài tháng sau, căn bệnh này đã xuất hiện ở khu vực Boston. Điều này có liên quan gì đến biến đổi khí hậu? Rõ ràng là một số bệnh nhiễm trùng nhiệt đới đang lan sang phía bắc – TS Epstein nói. Ông chỉ ra, có những giới hạn đối với việc quỹ thuốc có thể điều trị các bệnh truyền nhiễm cao như thế nào. Đó là lý do tại sao phòng ngừa tiêm chủng là rất quan trọng. Theo quan điểm của các nhà khoa học, giảm thiểu sự nóng lên toàn cầu là chìa khóa cho các vấn đề sức khỏe vì nhiều lý do như đốt nhiên liệu hóa thạch rất có hại cho sức khỏe cộng đồng. Một hệ thống chăm sóc sức khỏe ban đầu vững chắc là sự bảo vệ tốt nhất chống lại sự tàn phá của biến đổi khí hậu. Nhưng không phải quốc gia nào cũng chuẩn bị được một hệ thống y tế mạnh để đón đầu chống đỡ các vấn nạn thiên tai.

Đói nghèo 

Theo một nghiên cứu mới đây của Tổ chức Y tế Thế giới, 84% trong số 94 quốc gia được đánh giá không đủ lực để sẵn sàng phát hiện và ứng phó với dịch bệnh khi biến đổi khí hậu hoành hành. Tại nhiều quốc gia, những người có khả năng chịu hậu quả nghiêm trọng nhất của biến đổi khí hậu – chẳng hạn như người nghèo – có ít khả năng tiếp cận với dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu đáng tin cậy và hiệu quả, kể cả các dịch vụ cơ bản nhất.

Biến đổi khí hậu vẫn chưa có điểm dừng, hậu quả của việc y tế lỏng lẻo và yếu kém sẽ khiến cuộc sống trở nên tồi tệ hơn. Đến năm 2050, 2/3 dân số thế giới dự kiến sẽ sống ở khu vực thành thị – nhiều hơn 2,5 tỷ người so với hiện nay. Quá trình đô thị hóa nhanh chóng một phần do các yếu tố như nghèo đói, xung đột và biến đổi khí hậu – sẽ làm tăng nguy cơ mắc cả dịch bệnh và bệnh phổ biến. Chưa hết, mật độ dân số cao hơn tạo điều kiện cho bệnh truyền nhiễm, trong khi ô nhiễm gia tăng và áp lực lên vệ sinh công cộng có thể dẫn đến bệnh hô hấp (như viêm phổi) và bệnh tiêu chảy (như rotavirus và bệnh tả).

Không chỉ ở các nước nghèo, trong những thập kỷ tới, nhiệt độ tăng cao được dự kiến sẽ đẩy nhanh sự quay trở lại của các vec tơ gây bệnh, như muỗi Aedes aegypti, đến các vùng của châu Âu và Bắc Mỹ, và thậm chí khiến chúng lan sang các khu vực mới ở phía Bắc như Canada. Điều này có thể dẫn đến sự hồi sinh của bệnh sốt vàng, đã từng lan rộng ở Hoa Kỳ và một phần của châu Âu, và bùng phát bệnh sốt xuất huyết và virus Zika.

Dựa trên dữ liệu của Hội đồng liên chính phủ về biến đổi khí hậu, sự kết hợp giữa biến đổi khí hậu và tăng trưởng dân số được dự đoán, khoảng 6 tỷ người có nguy cơ bị nhiễm sốt xuất huyết vào năm 2080. Nếu không có dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu hiệu quả, phản ứng với các biến đổi sẽ luôn tốn kém và không hiệu quả. Nếu chúng ta chuẩn bị kỹ càng, sẽ có một hệ thống có thể tạo điều kiện thuận lợi cho việc cung cấp mức độ chăm sóc cần thiết.

Việc mở rộng và tăng cường chăm sóc sức khỏe ban đầu là một trong những biện pháp hiệu quả và tiết kiệm chi phí để xây dựng khả năng phục hồi trước những thách thức về biến đổi khí hậu đang chờ đợi con người ở phía trước.

Điều chúng ta cần nhất là sự ủng hộ về chính trị và nguồn lực tài chính. Mặc dù các nguồn lực này cần phải đủ lớn, song khoản đầu tư ấy vẫn là nhỏ nếu đem so sánh với cái giá phải trả khi phớt lờ những ảnh hưởng của những biến đổi quy mô lớn và nỗ lực để giải quyết những vấn đề đã trở nên nghiêm trọng như nạn đói, dịch bệnh, di cư ồ ạt và nội chiến xảy ra sau những biến đổi ấy.

Tú Anh (t/h)