Từ khoảng hơn 10 năm nay, dòng chảy mùa kiệt hệ thống sông Hồng đều ở mức thấp, không bảo đảm cho các công trình thủy lợi lấy nước. Để bảo đảm nguồn nước phục vụ gieo cấy lúa Đông Xuân cho khoảng 630.000ha thuộc 12 tỉnh, TP khu vực Trung du và Đồng bằng Bắc Bộ, hàng năm Bộ NN&PTNT phối hợp với Tập đoàn Điện lực Việt Nam và các địa phương thống nhất kế hoạch điều tiết, bổ sung nước từ các hồ chứa thủy điện cho hạ du hệ thống sông Hồng.

Song những năm gần đây, việc duy trì mực nước trên sông Hồng đạt mức thấp nhất +2,20m để đáp ứng yêu cầu lấy nước cũng rất khó khăn. Đặc biệt, mực nước sông Hồng hạ thấp khiến cho một số trạm bơm ở khu vực Hà Nội như: Thanh Điềm, Liên Mạc, Đan Hoài… không có nước để vận hành máy bơm phục vụ sản xuất nông nghiệp.
Năm 2017, Hà Nội phải huy động tối đa các nhà máy điện vận hành ngày đêm mới cơ bản duy trì được mực nước +2,20m, song một số nơi vẫn còn khó khăn. Điển hình như Trạm bơm Phù Sa (Sơn Tây) do thiết kế trước đây có cao trình 5,2m trong khi mực nước sông Hồng chỉ đạt 4,8m nên không phát huy được hiệu quả.
Theo đánh giá của các chuyên gia, nguyên nhân dẫn đến việc mực nước sông Hồng bị hạ thấp là sự xói lở lòng sông do ảnh hưởng từ các hồ chứa lớn ở Hòa Bình, Thác Bà và Tuyên Quang và tình trạng khai thác cát bừa bãi trên sông. Theo ước tính, các hồ chứa hiện có tổng dung tích hơn 30 tỷ mét khối nước, hàng năm chỉ tính riêng vụ Đông Xuân, xả nước phục vụ sản xuất nông nghiệp (3 đợt) trong vòng 20 ngày với 5 tỷ mét khối nước đã gây tác động xói lở lòng sông Hồng. Bên cạnh đó, việc khai thác cát hằng năm khoảng 33 triệu mét khối khiến cho lòng sông Hồng bị hạ thấp, mực nước ngày càng xuống thấp.
Tại hội thảo, các nhà khoa học đã đưa ra một số giải pháp nhằm giảm thiểu ảnh hưởng của mực nước sông Hồng hạ thấp. Theo GS.TS Hà Văn Khối – nguyên giảng viên Trường Đại học Thủy lợi, quan trọng nhất là việc quản lý vận hành của các hồ chứa thượng nguồn để giảm thiểu mức độ xói lở lòng sông Hồng. Còn theo PGS.TS Đào Trọng Tứ, các công trình thủy lợi, hệ thống trạm bơm, hệ thống đập trên địa bàn Hà Nội thiếu đồng bộ không còn phù hợp với hiện trạng mực nước trên sông Hồng. Do đó, cần phải khẩn trương xây dựng mới hoặc cải tạo các trạm bơm dã chiến để hoạt động có hiệu quả trong công tác cấp nước cho sản xuất nông nghiệp.
Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Hoàng Văn Thắng nhấn mạnh, mực nước sông Hồng hạ thấp trong những năm qua đã tác động mạnh đến sản xuất nông nghiệp, giao thông, môi trường và mọi sinh hoạt của Nhân dân Thủ đô. Do vậy, đề nghị Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam khẩn trương rà soát lại số liệu cụ thể xói lở và tình hình khai thác cát để báo cáo Chính phủ, Bộ NN&PTNT. Đặc biệt, có những tham mưu về các quyết sách trong khai thác cát và vận hành các hồ chứa nước thủy điện.
Được biết, hiện nay Bộ NN&PTNT đã có đề tài khoa học cấp Nhà nước “Nghiên cứu giải pháp tổng thể công trình đập dâng nước nhằm ứng phó tình trạng hạ thấp mực nước, bảo đảm an ninh nguồn nước cho hạ du sông Hồng”.

An Nhiên (t/h)