Nâng cao vai trò của hoạt động kiểm toán môi trường

Tăng cường tính răn đe trong bảo vệ môi trường

Tại phiên họp sáng 10/12, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết về việc tiếp tục nâng cao hiệu lực và hiệu quả thực hiện chính sách, pháp luật liên quan đến bảo vệ môi trường (BVMT).

Theo Nghị quyết, một trong những yêu cầu quan trọng là phát huy vai trò của hoạt động kiểm toán môi trường để sớm phát hiện và cảnh báo các hành vi vi phạm, qua đó nâng cao mức độ tuân thủ pháp luật, bảo đảm mục tiêu phát triển bền vững.

Đi cùng với đó, Quốc hội đề nghị đẩy mạnh kiểm tra, thanh tra và đấu tranh phòng, chống các hành vi vi phạm pháp luật về môi trường, nhất là tại các khu công nghiệp, cụm công nghiệp, làng nghề. Các chế tài xử lý cần tiếp tục được siết chặt, bảo đảm tác dụng răn đe và phòng ngừa. Nghị quyết cũng nhấn mạnh yêu cầu giải quyết dứt điểm những vụ việc khiếu kiện đông người, phức tạp ngay từ cơ sở; khuyến khích thực thi quyền khởi kiện dân sự để yêu cầu bồi thường thiệt hại khi xảy ra các sự cố ô nhiễm, suy thoái môi trường.

Kết quả kiểm toán môi trường giai đoạn 2022 – 2024

Trong ba năm 2022–2024, Kiểm toán Nhà nước đã tiến hành 12 cuộc kiểm toán liên quan đến BVMT. Nội dung kiểm toán tập trung vào quản lý môi trường tại các khu, cụm công nghiệp và làng nghề; hoạt động của các nhà máy nhiệt điện than; chất lượng nước sản xuất và cấp nước sinh hoạt; hệ thống quản lý nước thải, rác thải; cũng như việc sử dụng ngân sách dành cho BVMT và ứng phó với biến đổi khí hậu tại nhiều địa phương.

Huy động đa dạng nguồn lực cho bảo vệ môi trường

Một trong những nhiệm vụ mang tính đột phá được đề cập trong Nghị quyết là tăng cường và mở rộng các nguồn lực dành cho BVMT. Nội dung bao gồm ưu tiên đầu tư cho các công trình hạ tầng môi trường và các dự án thích ứng với biến đổi khí hậu; bố trí ngân sách và huy động xã hội hóa để phát triển các hệ thống thu gom – xử lý nước thải đô thị, thu gom – vận chuyển – xử lý rác thải theo từng loại; xây dựng nhà máy tái chế, xử lý rác thải hữu cơ và chất thải nguy hại; cải tạo môi trường lưu vực sông; thúc đẩy chuyển đổi xanh, giảm phát thải khí nhà kính và vận hành thị trường các-bon.

Song song đó, Quốc hội yêu cầu hoàn thiện các công cụ kinh tế trong BVMT; phát huy vai trò quỹ môi trường; thu hút nguồn vốn tư nhân thông qua tín dụng xanh, trái phiếu xanh…; bổ sung cơ chế ưu đãi, hỗ trợ, bảo lãnh rủi ro cho dự án xanh; khuyến khích áp dụng các tiêu chuẩn ESG phù hợp với từng địa phương.

Nghị quyết cũng định hướng đa dạng hóa nguồn cung tín chỉ các-bon trong và ngoài nước, ưu tiên phát triển thị trường nội địa; thúc đẩy các dự án tạo tín chỉ trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, nông nghiệp carbon thấp, công nghiệp xanh, xử lý chất thải, giao thông xanh và công nghệ thu giữ – lưu giữ carbon; mở rộng hợp tác đầu tư thông qua mô hình PPP.

Phòng ngừa nguy cơ ô nhiễm từ sớm, từ xa

Cho giai đoạn đến năm 2030 và các năm sau, Nghị quyết đặt trọng tâm vào việc phòng ngừa, kiểm soát và ngăn chặn từ đầu các nguy cơ gây ô nhiễm và sự cố môi trường; dự báo sớm tác động biến đổi khí hậu. Việc nâng cao năng lực quan trắc, cảnh báo môi trường được coi là giải pháp then chốt nhằm chủ động kiểm soát chất lượng môi trường, bảo vệ các khu vực nhạy cảm, giảm rủi ro đối với sức khỏe cộng đồng và bảo đảm dữ liệu phục vụ hoạch định chính sách.

Đối với các dự án đầu tư, Quốc hội yêu cầu kiểm soát nghiêm ngặt tiêu chí môi trường và yêu cầu ứng phó với biến đổi khí hậu; đồng thời nghiên cứu di dời những cơ sở sản xuất gây ô nhiễm ra khỏi khu dân cư hoặc khỏi các cụm, làng nghề không phù hợp quy hoạch. Nghị quyết cũng nhấn mạnh trách nhiệm của các ngành, lĩnh vực trong việc thực hiện cam kết giảm phát thải theo Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC).

Xử lý ô nhiễm tồn lưu, cải thiện chất lượng các lưu vực sông

Quốc hội yêu cầu tập trung xử lý triệt để các điểm nóng ô nhiễm, đặc biệt là những khu vực bị ô nhiễm hóa chất bảo vệ thực vật, chất độc hóa học hoặc khu chôn lấp rác không hợp vệ sinh. Việc cải tạo và phục hồi khu vực đất ô nhiễm nghiêm trọng cần được triển khai có kế hoạch và theo mức độ ưu tiên.

Đối với môi trường nước, mục tiêu đến năm 2030 là nâng cao chất lượng nước tại các lưu vực sông; tăng tỷ lệ nước thải sinh hoạt đô thị được thu gom – xử lý đạt khoảng 70% tại các đô thị loại I trở lên.

Lĩnh vực giao thông vận tải cũng được yêu cầu kiểm soát chặt khí thải phương tiện; hạn chế phương tiện gây ô nhiễm tại các đô thị lớn theo phân vùng môi trường; triển khai lộ trình chuyển đổi xanh gắn với đầu tư hạ tầng và cơ chế hỗ trợ phù hợp với người dân.

Giảm chất thải và thúc đẩy mô hình tiêu dùng bền vững

Nghị quyết nhấn mạnh việc giảm phát sinh chất thải, thực hiện nghiêm phân loại rác tại nguồn, tăng cường thu hồi chất thải có khả năng tái chế. Mục tiêu đặt ra: “Phấn đấu đến năm 2030, tỷ lệ chất thải rắn sinh hoạt đô thị được thu gom, xử lý đạt 95%, chất thải rắn sinh hoạt nông thôn đạt 85%; tỷ lệ chôn lấp trực tiếp giảm xuống dưới 50%; thu hồi trên 30% lượng chất thải nhựa phát sinh thải ra môi trường.”

Tổ chức thực hiện và giám sát Nghị quyết

Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ có trách nhiệm chỉ đạo triển khai, đảm bảo kinh phí và báo cáo Quốc hội kết quả thực hiện hằng năm. Chương trình và kế hoạch thực hiện Nghị quyết phải xác định rõ cơ quan đầu mối, cơ quan phối hợp và tiến độ hoàn thành từng nhiệm vụ, trong đó ưu tiên các giải pháp cấp bách và đột phá đến cuối năm 2026.

Các bộ, ngành, cơ quan tư pháp, Kiểm toán Nhà nước và UBND các địa phương phải thực hiện và giám sát việc triển khai Nghị quyết theo quy định của Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND.

Quốc hội thông qua Nghị quyết về bảo vệ môi trường